نشست نقد و بررسی کتاب «لشکر بهمثابه امر اجتماعی» به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با همکاری بسیج دانشجویی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
همزمان با سالگرد آزادسازی خرمشهر، سوم خردادماه، نشست نقد و بررسی کتاب «لشکر بهمثابه امر اجتماعی» به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با همکاری بسیج دانشجویی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. در این رویداد محمد ملاعباسی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، صابر جعفری، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، و سبحان جدیدساز، نویسنده اثر، به سخنرانی پرداختند و میثم مهدیار، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دبیری نشست را برعهده داشت.
میثم مهدیار، دبیر نشست، در ابتدا گفت: در این جلسه پیرامون کتاب «لشکر بهمثابه امر اجتماعی» گفت‌و‌گو می‌کنیم. کتاب از پایانامه ارشد جناب آقای جدیدساز اقتباس شده است. جدیدساز فارغ‌التحصیل رشته مطالعات فرهنگی در دانشگاه علم و فرهنگ هستند.
کتاب‌هایی که در حوزه جنگ منتشر شده در چند دسته قرار می‌گیرد. یک دسته کتاب‌هایی است که از نقطه نظر تاریخی به مطلب پرداخته‌اند. کتاب‌هایی که به صورت تاریخی به مسئله جنگ پرداخته‌اند بیشتر بعد نظامی- سازمانی جنگ را برجسته می‌کنند. کتاب‌های دیگری هم داریم که معطوف به بازنمایی جنگ هستند. سینمای جنگ، خاطرات جنگ، رمان جنگ، شعر جنگ و… که در این حیطه قرار می‌گیرند. با این وجود تعداد کتاب‌ها و مقالاتی که به خودِ پدیدار جنگ در حوزه علوم انسانی توجه کرده باشند، بسیار کم است. با جنگی مواجه بودیم که ۸ سال تداوم داشته و آثار و تبعات آن را هنوز که هنوز است مشاهده می‌کنیم. جنگ، هم برکات فراوانی برای ما داشت و هم آثار و تبعات منفی‌ای را موجب شد. علی‌رغم همه این کارکردها، آثار و نتایجی که جنگ داشته حداقل در حوزه علوم اجتماعی و به طور خاص در جامعه‌شناسی، کمتر در مورد پدیدار جنگ کار شده است. معمولاً زمانی که جامعه‌شناسان در مورد جنگ صحبت می‌کنند بیشتر معطوف به مدیریت جنگ سخن می‌گویند. چرا جنگ شروع شد؟ چرا جنگ بعد از فتح خرمشهر ادامه پیدا کرد؟ چرا قراداد ۵۹۸ را پذیرفتیم؟ این‌ها سؤالاتی در مورد جنگ است که ذهن‌ها را مشغول کرده است. ما بیشتر به مسائل سیاسی و مدیریتی جنگ پرداختیم. کتاب «لشکر بهمثابه امر اجتماعی» جزو معدود کتاب‌ها یا به عقیده بنده تنها کتابی است که به نسبت جامعه و جنگ پرداخته و پنجره جدیدی را برای ورود به جامعه‌شناسی جنگ باز کرده است.
در ادامه نشست سبحان جدیدساز، نویسنده اثر، اظهار داشت: بابت این‌که کتاب بنده را قابل دانستید و جلسه نقد و بررسی برای آن تدارک دیدید، تشکر می‌کنم. طرح اولیه کتاب در اواسط دهه ۹۰ در یک گفت‌وگوی طولانی بین بنده و دکتر قاسم زائری ریخته شد. با طرح مسائل مختلف در آن‌جا به موضوع کتاب رسیدیم. در واقع فرضیات کتاب در همان گفت‌وگوها طرح شد. دو مفهوم بسیار مهم در همان ابتدا پیش چشم ما بود. اولین مفهوم آرمان‌های انقلاب اسلامی بود. این آرمان‌ها بر روی دوش نیروهای درونی جامعه پیش می‌رفتند. مفهوم دوم، مسئله هویت بود. سه‌گونه هویت در ابتدای انقلاب برای مردم مطرح بود؛ هویت قومی، هویت ملی و هویت جهان‌اسلام‌گرایی. این سه هویت تبدیل به نحوی مناقشه در جامعه شده بود. ما به این فکر می‌کردیم که این‌گونه مفاهیم نه به شکل نظری بلکه به شکل عملی در جامعه تسری پیدا کرده‌اند. از همین نقطه است که ما به موضوع جنگ و لشکر رسیدیم. جامعه به وسیله شکل خاصی از ساختاریابی لشکر توانست این مناقشه را لااقل از وجهی برای بخشی از مردم حل کند.
او افزود: ساختاریابیِ لشکر به نحوی بود که هر فرد در آنِ واحد می‌توانست خود را در هر سه شکل هویت قومی، ملی و جهان‌اسلامی‌گرایی ترسیم کند. به همین دلیل سپاه پاسداران و لشکر را نه به عنوان سازمان نظامی بلکه به عنوان پدیده اجتماعی در نظر گرفتیم. مسئله این بود که چگونه بر اساس عملکرد نیروهای درونی جامعه این پدیده اجتماعی شکل گرفت و توانست عمل کند. بنابراین پژوهش خود را بین سال‌های ۵۵ و ۵۶ تا ۶۲ محدود کردیم.
این نویسنده در ادامه بیان داشت: بحث دیگری که ما تحت تأثیر آن قرار گرفتیم پدیدارشناسی پیتر برگر بود. در واقع بحث‌هایی که او در مورد ناخشنودیهای اجتماعی در رابطه با مدرنیته طرح می‌کند. ناخشنودی‌هایی مثل زندگی فناورانه در بروکراسی سازمان برای پیتر برگر مورد اهمیت دارد. در این نقطه بود که به مفهوم «گروه‌های رفاقتی» رسیدیم. ما نشان دادیم که چگونه در سال‌های قبل از انقلاب و در آستانه انقلاب، در فضایی که ناخشنودیهای حاصل از مدرنیته و روند نوسازی تشدید شده بود گروه‌های رفاقتی شکل می‌گیرند. مسئله این بود که گروه‌های رفاقتی به چه نحوی انقلاب را حمل کرده و بعد از آن به چه نحوی می‌توانند آرمان‌های انقلاب را پیش ببرند. یکی دیگر از مفاهیم بنیادینی که در کتاب به آن پرداختیم، موضوع «جمع» و «تعهد اجتماعی» بود. ما به این فکر می‌کردیم که چگونه در آن مقطع جامعه توانست جمع را شکل دهد. جمع چیزی نیست که از قبل وجود داشته باشد یا به سادگی تولید شود. آن لحظه‌ای که جمع شکل می‌گیرد نقطه‌ای ویژه در تاریخ است.
سبحان جدیدساز، نویسنده اثر، در پایان سخنان خود گفت: ما توانستیم یک بار این جمع را تجربه کنیم. با این‌که سازمان معطوف به هدف شکل می‌گیرد اما برای سپاه پاسداران در آن مقطع جمع اهمیت پیدا می‌کند. سپاه پاسداران در آن زمان برای حفظ جمع و تبدیل نشدن به سازمان بوروکراتیک تلاش می‌کند. برای پیگیری این مسئله لشکر ۳۱ عاشورای تبریز و لشکر ۷ ولی عصر (ع) دزفول را مورد بررسی قرار دادیم. ما دیرینه شناسیِ این دو لشکر را قبل و بعد از انقلاب بررسی کردیم. سعی کردیم در این دیرینه‌شناسی نشان دهیم که نیروهای جامعه چگونه در این دو استان جمع را شکل می‌دهند.
محمد ملاعباسی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، دومین سخنران نشست گفت: همان‌طور که دکتر مهدیار گفتند کتابِ «لشکر بهمثابه امر اجتماعی» در مجموعه ادبیاتی که راجع به جنگ تولید شده کتابِ قابل اعتنایی است. بخش عمده پرداخت‌ها به جنگ، منحصر به گردآوری خاطرات و تاریخ‌های شفاهی شده است. البته حتی از نظر تاریخی هم ما خوب عمل نکرده‌ایم. ژانرهای محبوب در ایران که شامل خاطراتی از اطرافیان شهدا است از نظر واقعیت جنگ رهزن هستند. اگر به دنبال نگاه واقع‌گرایانه‌ای از جنگ باشیم این کتاب‌ها مورد استفاده نیستند. از این بابت کتاب آقای جدیدساز تلاشی خلاف جریان آب برای مسئله‌مند کردن و تلاش برای صورت‌بندی کردن یکی از اتفاقات مهم در فرایند جنگ ایران و عراق است. آن اتفاق مهم برآمدنِ یک نظم سازمانیِ جدید در فرایند جنگ، تحت عنوان لشکر در فضای نیروهای مردمی سپاه پاسداران است. کتاب تلاش کرده است که برآمدن این نظم جدید را مسئله‌مند کند و بتواند از آن روایت منسجمی ارائه دهد. ما در این کتاب با نگاهی از جنگ آشنا می‌شویم که عموماً در کتاب‌های دیگری که در مورد جنگ نوشته می‌شود مشاهده نمی‌کنیم.
او ادامه داد: با این وجود من تلاش می‌کنم پاره‌ای از نقدهای خود را به کتاب طرح کنم. می‌توان از سه بخش در فرایند این کتاب سخن گفت. بخش ابتدایی که مقدمه کتاب است و تمهیدات نظری برای پرداختن به موضوع در این قسمت طرح شده است. مسئله اجتماعات ساده، دیدگاه گروه‌های کوچک به عنوان پناه‌گاه‌هایی برای فرار از نظم جهان‌گستر مدرن در نگاه پیتر برگر و… در بخش‌های ابتدایی مطرح می‌شود. بخش دوم، بخش اعظم کتاب را تشکیل می‌دهد. در این بخش کتاب سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی تا نقطه‌ای از جنگ که ایده لشکر در سازمان سپاه تثبیت شده است را روایت می‌کند. این‌جا با یک روایت تاریخی- پدیدارشناسانه مواجهیم. بخش پایانی کتاب آن جایی آغاز می‌شود که آقای جدیدساز وارد فهم کارکردهای فرهنگی لشکر می‌شود. بخش آخر کتاب هم مربوط به نتیجه‌گیری است.
ملاعباسی در ادامه به نقد و بررسی کتاب پرداخت و در این رابطه گفت: نقطه قوت کتاب بخش دوم آن است. بخش اول و سوم کتاب، یعنی بخش نتیجه‌گیری، جزو نقاط قوت کتاب به شمار نمی‌آید. شیوه نگارش، شیوه استدلال‌آوری و سیر بحث از پارامترهای ارزیابی این بخش‌ها است. در بخش اول عدم انسجام زیادی مشاهده می‌شود. البته ممکن است این مسئله به خاطر تبدیل متن بلند پایان‌نامه به کتاب باشد که موجب شده برخی بحث‌ها بدون فرجام به پایان برسد. ایده اصلی بخش نظری کتاب این است که شکل‌گیری اجتماعات محلی و گروه‌های رفاقتی یا اجتماعات ساده در شکل‌دادن به بسیج سیاسی در زمانه انقلاب و سپس حضور اولیه نیروهای مردمی در جنگ، مؤثر واقع شده‌اند. این صورت‌بندی را بنده تا به حال ندیده بودم و به نظر بنده صورت‌بندی جالبی است. اما روایت اصلی کتاب در ادامه این ایده را نقض می‌کند. ایده این است که گروه‌های رفاقتی یک نیرویی به شمار می‌روند که در مجموع در ستیزه یا نوعی فاصله گذاری با مدرنیته قرار دارند و در مجموع نیروهایی ضد مدرنیته هستند. با این وجود در مسیری که کتاب درپیش می‌گیرد، اتفاق جالب و مهمی که می‌افتد این است که در فرایند خیزش این نظم تازه در جنگ، نیروهای رفاقتی بعد از تجربه شکست تصمیم دیگری می‌گیرند و وارد نظمی فراتر و متفاوت می‌شوند. این نظم جدید را می‌توان یک مدرنیته و تجدد بومی در نظر گرفت. یعنی شما به یک شیوه نامنسجم، محلی و غیرسازمانی به جنگ می‌روید و در ماه‌های ابتدایی این حضور از سرِ وظیفه و همچنین پراکنده، نه تنها اتفاق خوبی را رقم نمی‌زند بلکه منجر به شکست‌های پی‌درپی می‌شود.
او افزود: نقاط قوت کتاب آن‌‌جا‌هایی است که به شکست‌ها پرداخته است. نویسنده نشان می‌دهد آن سبکِ از حضور در مواجهه با یکی از مدرن‌ترین ارتش‌های خاورمیانه موجب شکست نیروها می‌شود. مرتباً به یک‌سری عملیات‌های ایذایی متوسل می‌شوند، پیروزی‌های لحظه‌ای رخ می‌دهد اما بلافاصله بعد از آن، شکست‌ها گریبان‌گیر می‌شود. نهایتاً این شکل از حضور به ناامیدی و بن‌بست منجر می‌شود. به رسمیت شناختن، تمرکز کردن و اهمیت دادن به تجربه‌ی این شکست بی‌نهایت مهم است. این کاری است که کتاب به شکل جالب توجهی از پس آن برآمده است. این موقعیت راهی را می‌سازد که باید فکری به حال مسئله کرد. احساس تکلیف، احساس این‌که باید برای ممکلت کاری کنیم و… خیلی خوب بودند اما کاری از پیش نبردند. حالا باید مسئله را به نحوی حل کرد. باید به سطح دیگری از نظام‌یافتن و سازمان‌یافتن برسیم که از این بن‌بست خارج شویم. این انعطاف با مقاومت‌هایی همراه بوده است. البته در مورد مقاومت‌ها و مخالفت‌ها در کتاب خیلی بحث نشده است. بنده دوست داشتم در کتاب نظر مخالفانِ این نظم جدید هم به صورت مبسوط بررسی شود. به افرادی همچون شهید بروجردی اشاره می‌شود اما خیلی مشخص نیست که مخالفت‌ها به چه شکل مطرح می‌شود و چقدر قدرت دارد. هر تکه از مناطق جنگی به صورت طبیعی و غیرسازمان‌یافته در اختیار رزمندگان شهرهای مختلف قرار می‌گرفت.
عضو عیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه بیان داشت: ایده ساختن واحد‌های نظامی بر اساس قومیت، نژاد و…، ایده بی‌سابقه‌ای در ارتش‌های جهان نیست. در بسیاری از کشورهایی که دارای ساختار جمعیتی چندنژادی یا چندقومی بودند یا ارتش‌هایی که اصطلاحاً به آن‌ها ارتش‌های امپراتوریایی می‌گفتند مانند ارتش بریتانیا، ایده واحد‌های نظامی مطرح بود. اما این ایده که واحد‌ها نه با یک نظم و برنامه‌ریزی اولیه بلکه با تقسیم نیروها به صورت غیرسازمان‌یافته و از پایین شکل بگیرند، منحصر به فرد بود. این یکی از مسائلی است که در تاریخ جنگ ما عجیب و معجزه‌آسا است. با هر زاویه دیدی که این ماجرا را تحلیل کنیم، مسئله توان ایران در بسیج نیروهای مردمی واقعاً معجزه‌گونه است. این مطلب شایسته صورت‌بندی و نظریه‌پردازی است. بنده فکر می‌کنم نقطه قوت کتاب جایی است که به ما توضیح می‌دهد که چگونه از دل یک پراکندگیِ طبیعی که در نیروها و صحنه جنگ اتفاق افتاد و به شکست منجر شد، ناگهان یک طرح جدیدی ریخته می‌شود که پیروزی‌های درخشانی را رقم می‌زند و الگوی جدیدی را پدید می‌آورد که سرنوشت جنگ را تغییر می‌دهد.
این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود گفت: بخش سوم کتاب به جامعه‌شناسی ایرانی و موضوع جنگ می‌پردازد. بنده نمی‌توانم ارتباطی بین بخش دوم و سوم کتاب در نظر بگیرم و به نظرم این بخش، بخش مهم کتاب نیست. در بخش دوم کتاب اغلب ارجاعات به خاطرات است. خاطره جزو ضعیف‌ترین و غیرقابل‌اطمینان‌ترین اسناد تاریخی‌ای است که می‌توان به آن ارجاع داد. چرا برای پرداخت به جنگ مجبوریم به خاطرات ارجاع دهیم؟ چون پژوهش‌های کمی داریم و انگار چیزی در دست نداریم. از این جهت مسیری که کتاب رفته دریچه‌ای است به مطالعات جنگ که دریچه ارزشمندی است و البته می‌توانست بهتر از این هم باشد.
صابر جعفری، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی سومین سخنران در ابتدا گفت: بنده انتظار چنین جلسه پررونقی را نداشتم. فکر می‌کنم این رونق، به کلاس‌های پرشور جامعه‌شناسیِ جنگ دکتر مهدیار بازمی‌گردد. من در زمان چاپ، کتاب را خواندم و صادقانه نگاهم خیلی بیش از امروز نسبت به کار انتقادی بود. دلیل این امر هم عدم اطلاع من از میدان آثار پژوهشی در این حوزه بود. اوایل که این کتاب را خواندم مقارن بود با ترجمه کتابی چهارجلدی در حوزه روش‌شناسی جنگ که هنوز هم موفق به چاپ آن نشده‌ام.
او ادامه داد: دوستان به عدم سندیت خاطرات، خویش‌نامه‌ها و امثالهم در تاریخ اشاره کردند که مطلب درستی است. برای تاریخ رسمی خویش‌نامه‌ها و خاطرات از آن سندیت لازم برخوردار نیستند. اما وقتی یک اثر ادعای تاریخ اجتماعی می‌کند و اساساً آن مفروض یا اسطوره مألوف تاریخ‌نگارانِ واقع‌گرا در میان نیست ماجرا فرق می‌کند. ما در تاریخ اجتماعی اساساً با استعاره‌ها و بازنمایی‌ها روبرو هستیم. اگر این‌گونه به ماجرا نگاه کنیم، خویش‌نامه‌ها، خاطرات و… تبدیل به یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی در این زمینه می‌شوند. مخصوصاً زمانی که پژوهشگر اجتماعی مدعی است که من می‌خواهم با روش پدیدارشناسی موضوع را مورد بررسی قرار دهم. لذا اساساً ادعا، ادعای درستی است که ما با خاطرات و این قبیل اسناد به موضوع مورد بررسی نزدیک می‌شویم.
این استاد جامعه‌شناسی ادامه داد: یکی از دال‌های مرکزی این کتاب، مسئله نوع دیگری از سازمان است که این‌جا نام لشکر به خود گرفته است. پدر بنده جانباز جنگ تحمیلی است و در لشکر ۳۱ عاشورا حضور داشته است. بعد از رضاخان ساختارهای انتزاعی بروکراتیکِ از بالا به پایین شکل گرفت. این فرایند در سپاه معکوس شد. وقتی رضاخان می‌خواهد ارتش مدرن را شکل دهد یک‌سری مکانیسم‌های گردشی را به وجود می‌آورد. این کار تو را از جای خود برمی‌کند و در ساختار انتزاعی ادغام می‌کند. مهم‌ترین گزاره‌ای که می‌تواند این وضعیت را توضیح دهد این گزاره است که ارتش چرا ندارد. در آن لحظه‌ای که آقای جدیدساز شکل‌گیری سپاه پاسداران را مورد بررسی قرار می‌دهد یکی از مهم‌ترین چیزهایی که حضور دارد منطقِ گفت‌و‌گو است. افراد سر هر مسئله‌ای با هم صحبت می‌کردند. یکی از مهم‌ترین ساختارهای انتزاعی جهان مدرن، ارتش است. اصلاً کارکرد و عملکرد ارتش این‌گونه تعریف شده که شما را از جای خود برکند تا شما راحت‌تر در این ساختار ادغام شوید. لشکر به مثابه امر اجتماعی این اجازه را می‌دهد که خودتان باشید و در دل یک ساختار بزرگ‌تر معنا پیدا کنید. بنده فکر می‌کنم آقای جدیدساز در فهم مطلب مشکلی نداشته اما در صورت‌بندی قدری دچار لکنت بوده است.
او افزود: دوگانه‌های گماینشافت و گزلشافت، تمدن و طبیعت، فرهنگ و طبیعت، اخلاق خدایان و اخلاق بندگان و امثال این‌ها، دوگانه‌های پربسامدی نزد متفکران اجتماعی هستند. مسئله این نیست که از تمدن و ملالِ او، ما به نقطه مقابل آن برگردیم. در وضعی که ما تجربه می‌کنیم عایدی جز شکست وجود ندارد که آقای جدیدساز به درستی به آن اشاره کرده است. نکته مهم وضعیت از خودبیگانه‌ای است که انسان‌ها در دل این ساختارهای اجتماعی تجربه می‌کنند. انسان‌ها به دنبال این هستند که از دل این وضعیت بیرون بیایند و دوباره احساس هویت و معنا داشته باشند. رضاخان می‌خواست با یک ساختار یا سازه یا استعاره عام و انتزاعی مانند ناسیونالیسم معنایی به زندگی جمعی ما ببخشد. قدری موفق بود و در بسیاری جاها شکست خورد. وقتی به تجربه همین افرادی که در دل لشکر حضور داشتند به مثابه امر اجتماعی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که این افراد احساس می‌کردند که امر مفقوده خود را پیدا کرده‌اند. در این‌جا هم می‌بینیم یک ساختار انتزاعی خیلی مهم وجود دارد. ساختار انتزاعی‌ای که به نظر می‌رسید در دوره‌ای از کار افتاده و دوباره در دل لشکر معنای خود را احیا و بازیابی کرده است. بنده احساس می‌کنم ما دوباره با یک ساختار انتزاعی اما این‌بار با گمان دین روبرو هستیم. من بارها و بارها از افرادی که در لشکر ۳۱ عاشورا بوده‌اند این جمله را شنیده‌ام که ما به خاطر خاک نجنگیدیم. آن‌ها می‌گفتند این حرف به این معنا نیست که ما عرقی یا علقه‌ای نسبت به خاک و وطن خود نداشتیم. اگر وطن اولویت پیدا می‌کرد به خاطر این بود که مجوزِ آن را دین صادر کرده بود. این نکته‌ای است که من احساس می‌کنم در کتاب باید بیشتر به آن پرداخته می‌شد. احساس می‌کنم آقای جدیدساز قدری عرفی با لشکر برخورد کرده است.
این استاد جامعه‌شناسی در ادامه اظهار داشت: پرداختن به مسئله لشکر در فصل دوم با استفاده از روش دیرینه‌شناسی در مرحله صفر آن متوقف و منطقِ رخداد و تصادف خیلی در آن پررنگ شده است. در این‌جا عدم اشاره به نوعی بازاندیشی و تأمل دوباره در مورد دین و غیبت نهاد روحانیت را شاهد هستیم. سازمان روحانیت یک سازمان انتزاعی بسیار جدی است که در واقع سلسله‌مراتب و اخلاق خاص خود را دارد. به نظر می‌رسد که سازمان روحانیت بعد از مشروطیت دچار یک بازاندیشیِ خیلی جدی می‌شود. تلاشی صورت می‌گیرد که به مردم ایران بگوید دین می‌تواند دوباره به زندگی شما معنا ببخشد. جمع‌های رفاقتی که مناط آن‌ها دین هست بهتر از روحانیت توانسته‌اند این مسئله را به جا بیاورند. مسئله به نظر من مسئله مواجهه است. مواجهه است که این امکان را به لشکر می‌دهد که این کارکرد را داشته باشد. درحالی که جز در مقاطع کوتاهی، روحانیت از این کار باز می‌ماند. من یک مثال می‌زنم. بنده دوره آموزشی سربازی را در پادگان مدرس کرج گذراندم. ما از طریق بنیاد ملی نخبگان آن‌جا رفته بودیم. وقتی این باز و بسته کردنِ اسلحه را به ما آموزش می‌دادند، من دورافتادن این لحظه مواجهه و دور شدن از منطقِ اولیه سازمانی را احساس کردم. چون از سمت بنیاد ملی نخبگان بودیم خیلی به ما احترام می‌گذاشتند. خاطرم هست وقتی اسلحه را باز و بسته می‌کردیم، مربی ما گفت خیلی مهم نیست، اگر هم جنگی بشود ما هستیم. در آن لحظه‌ای که سپاه پاسداران شکل گرفت، ما هستیم یعنی همه باید باشیم. در این لحظه سپاه پاسداران شکل می‌گیرد.
او در ادامه اظهار داشت: بروکراسی، سازه‌ای انتزاعی است که از یک سمت انسان‌ها را به شدت در زندگی خصوصی، فردی بار می‌آورد و از آن سمت در منطق انتزاعی، انسان‌ها باید کاملاً مستحیل شوند. در بروکراسی‌های بدیل دنبال راه‌هایی هستند که انسان‌ها خودشان باشند و در ساختارهای بزرگ ادغام شوند. برای بروکراسی‌های بدیل همیشه معنا اهمیت پیدا می‌کند درحالی که در ساختارهای انتزاعیِ نیهیلیستی اتفاقاً تا جای ممکن باید افراد را از هویت فردی خالی کرد. من فکر می‌کنم این وضعیت ازخودبیگانه‌ای که ما نسبت به مشارکت در حوزه‌های اجتماعی داریم به خاطر بازتعریف یا عادی شدنِ آن لحظه رخداد در سپاه پاسداران است. چیزی که در آن لحظه‌ای که به آن می‌پردازید کاملاً به شکل منحصربه‌فرد و یکتایی وجود دارد.
جعفری، استاد دانشگاه، در ادامه گفت: از جمله اشکالات دیگری که می‌توانم به کتاب وارد کنم اشکالاتِ ملانقطیِ علوم اجتماعی است. اصرار و ابرام مفرطِ کار به دسته‌بندی‌های عام یکی از آن اشکالات است. اساساً ویژگی و زندگیِ چنین اثری می‌توانست در این باشد که آن لحظه را به عنوان یک فردِ تاریخی نشان دهد. شما دنبال بررسی یک امر منحصربه‌فرد و یکتا هستید. این‌قدر آنالوژی‌ها بین لشکر ۷ دزفول و لشکر ۳۱ عاشورا و دنبال ویژگی‌های مشابه بین این دو گشتن، از توجه به یکتایی این‌ها کاسته است. طبع کار برای یک رویکردِ پدیدارشناسانه سرد است. طبع کار در پدیدارشناسی باید گرم باشد. این آنالوژی‌ها طبع کار را سرد کرده است. هیچ ایرادی نداشت، بحث، خردتر از این مطرح می‌شد.
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان گفت: از وجوه واقعاً قویِ این کار می‌توان به حضور بینش‌ها و مفاهیم راهبردی جامعه‌شناختی اشاره کرد. کتاب خیلی خوب با یک مسئله انضمامی که مربوط به ماست با کاربست مفاهیمی مانند گماینشافت، گزلشافت، بروکراسی، تقسیم کار، قفس آهنین و … مواجه شده است. اتفاقاً جایی با اشاره به وجه منحصربه‌فرد مسئله گفته شده است که چه چیزی مانع از استفاده ما از این مفاهیم می‌شود. این اتفاقاً نقطه قوت کار است که یک تحلیل منحصربه‌فرد ارائه می‌دهیم که نمی‌شود آن را ذیل مفاهیم Universal بگنجانیم. بزرگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اغلب آموزش‌دیده‌های سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) هستند. حدود یک دهه قبل از انقلاب به خاطر یک احساس مسئولیت بین‌المللی یا سخت‌گیری‌هایی که در داخل بوده به خارج از کشور می‌روند. این‌ها آموزش می‌بینند. این سرمایه دانشی‌ای که از ساف می‌گیرند در مدیریت لحظه انقلاب و روزهای ابتدایی جنگ به شدت به کار سپاه پاسداران می‌آید. من این اواخر کتابی می‌خواندم که در آن اعضای ساف گفته بودند ما زمانی به انقلاب اسلامی کمک می‌کردیم که به پیروزی برسد و بعد از پیروزی از ما حمایت کند. تا سال‌ها بعد از انقلاب اسلامی به خاطر وقوع جنگ باز هم وابستگی مالی وجود داشت. ساف تا لحظه‌ای که از جنوب لبنان و همسایگی فلسطین اشغالی اخراج می‌شود بسیار کارآمد است. آن‌ها لحظه مواجهه را از دست می‌دهند و بسیاری از توفیقات اسرائیل در تحمیل اراده خود نسبت به فلسطینیان از این‌جا شروع می‌شود. به لحاظ سازمانی مدیریتِ لحظه مواجهه را حزب‌الله لبنان بر عهده می‌گیرد. در اتفاقات اخیر یکی از مهم‌ترین بازاندیشی‌هایی که برای حزب‌الله اتفاق افتاد این بود که ما اشتباه کردیم که تبدیل به سازمان شدیم.
این کتاب در شناسایی این لحظه بسیار موفق بوده است. دوستان بروند مستند جوان‌مرگ را ببیند. دقیقاً همان عادی‌سازی‌ای که سپاه دچار آن شد برای جهاد سازندگی هم اتفاق افتاد. این‌جا احتمالا با دکتر ملاعباسی اختلاف نظر داشته باشیم که ما علوم انسانی‌ها در این قضیه مقصریم. چون ما مدیرانِ وضعیت متجدد و پساجنگ جمهوری اسلامی بودیم. میثم مهدیار، دبیر نشست، در پایان گفت: غیر از لفاظی‌هایی که صدام داشت مسئله او الحاق خوزستان به عراق بود. چه می‌شود کسی از خراسان، آذربایجان و دیگر شهرها به آن‌جا می‌رود؟ در کشور ما اندیشه دولت- ملت به چه نحوی تکوین پیدا کرد؟ در سال ۱۳۲۰ نزدیک ۲۰ سال تحولاتی در دولت- ملت ایرانی شکل گرفته بود. این اندیشه ایدئولوژی خاص خود را هم تولید کرده بود. اما در خلال اشغال ایران در ۱۳۲۰ مقاومتی شکل نگرفت. رضاخان با انتقال عشایر، برهم زدن اقلیم‌های فرهنگی ایران و تأسیس نهادهای ملی‌ای چون دانشگاه، نظام وظیفه و… سعی در ایجاد یک دولت- ملت داشت. اما در سال ۱۳۲۰ این ایده شکست می‌خورد. اما در جنگ ۸ ساله می‌بینیم که نهادهایی همچون دانشگاه و دیگر نها‌دها نقش اصلی و اساسی را در رابطه با جنگ ایفا نمی‌کنند بلکه همین گروه‌های محلی و اجتماعات ساده هستند که شکست‌های اولیه را تبدیل به پیروزی می‌کنند. مفهوم ذهنی‌ای که باعث می‌شود شخصی خود را به جنگ برساند، چیست؟ آن شخص چه درکی از ایران دارد؟ چرا یک ایرانِ متفاوتی نسبت به ایران در اندیشه ایرانشهری شکل می‌گیرد و نسبت این دو با هم چیست؟ به نظرم جا دارد در جلد دومی از کتاب به این پرسش، پاسخ داد.
ثبت دیدگاه