احسان باقری (عکاس) در این نشست «هنر اربعینی»، اربعین را ظرفیت تمدنی و یک سبک زندگی دانست که نباید صرفا در ایام محرم و صفر به آن پرداخت.
نشست «هنر اربعینی»؛ خرده روایت‌های هنرمندان از اربعین ۱۴۰۲، به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و با حضور کوروش زارعی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی و کارگردان و بازیگر، سید احسان باقری عکاس، هاجر سلیمی‌نمین تصویرگر، مرتضی حیدری آل‌کثیر شاعر، رضا گلپایگانی معمار و طراح داخلی و پرستو علی‌عسگرنجاد، نویسنده، نهم مهرماه برگزار شد.
احسان باقری (عکاس) در این نشست «هنر اربعینی»، اربعین را ظرفیت تمدنی و یک سبک زندگی دانست که نباید صرفا در ایام محرم و صفر به آن پرداخت.
وی با بازگو کردن خاطره‌اش از اولین تجربه سفر اربعین خود در سال ۱۳۸۳ به محدودیت موکب‌ها و پذیرایی ساده عراقی‌ها اشاره کرد و با بیان اینکه در آن زمان علاقه‌مند به عکاسی بوده و بیشتر خود را راوی و نقال می‌دیده به چگونگی آغاز عکاسی اربعین و انتقال آنچه در عراق رخ می‌دهد به مخاطبان ایرانی پرداخت.
باقری اظهار کرد: تا سال ۱۳۸۷ هیچ خبری از اربعین دیده و شنیده نمی‌شد و خیلی از حرف‌ها آن زمان تازگی داشت. با انتشار کتاب «پیاده آمده‌ام»تصمیم داشتم بگویم در اربعین چه خبر است و پیاده‌روی خیل مشتاقان امام حسین(ع) را نشان دهم؛ چراکه هیچ گزارشی از قبل از اربعین وجود نداشت و من به یاد دارم که این کتاب در آن زمان منبعی برای گزارش‌نوسی شده بود.
هیچ هنری نمی تواند منعکس‌کننده اربعین باشد
وی با تاکید بر اینکه هیچ هنری نمی‌تواند منعکس‌کننده تمام و کمال اربعین باشد تصریح کرد: هنر، گویا وقتی به اربعین می‌رسد دستش بسته است. من در جریان سفرهایم به عراق در اربعین، یکسال فقط به عکاسی پرتره، یکسال غذا، یکسال خواندن زیارت اربعین مقابل حرم و… پرداختم و هرسال سعی داشتم فضای جدیدی را به تصویر بکشم.
این عکاس در ادامه به نمایشگاه «رویای بهشت» که مهر سال ۱۴۰۰ در باغ هنر برگزار شد اشاره کرد و افزود: این نمایشگاه ماحصل پروژه‌های مختلفی است که در ۱۲ یا ۱۳ سفر اربعین جمع‌آوری کردم و در زمان شیوع کرونا به نمایش درآمد. در این نمایشگاه سه هزار پرتره در قالب نمایشگاه در معرض دید قرار گرفت. من به دنبال این بودم که با کارها و اتفاق‌های تازه به تصویر درستی از اربعین برسم و بتوانم در فضاها و کشورهای مختلف آن را به نمایش بگذارم.
«رویای بهشت» نمایشگاه سه هزار پرتره
باقری با بیان اینکه ارائه سه هزار پرتره در نمایشگاه «رویای بهشت» هم به لحاظ هنری و هم کیفی در هیج جای دنیا سابقه نداشته است، به ظرفیت ارائه این آثار در کشورهای دیگر اشاره کرد و یادآور شد: عکاسی که هدفمند باشد از آنچه میزبانان عراقی رقم می‌زنند، داستان هر یک از این افراد، چگونگی ارتباطشان با مردم و اینکه چطور در طول سال برای اربعین مهیا می‌شوند و اینکه خانه‌هایشان کجاست، عکاسی می‌کند.
باقری همچنین گفت: آنچه از اربعین می‌دانیم با آنچه قابل روایت است تفاوت دارد و ما تازه در شروع مسیر هستیم و بعد از گذراندن هیجان و دیدن جمعیت، وارد شدن به زندگی آدم‌ها و اتفاقاتی که در حال وقوع است فرصت خوبی است که باید با ایجاد انس و الفت میان عکاسی، داستان و دیگر قالب‌های هنری انعکاس داده شود.
وی با تاکید بر اهمیت نقال بودن و راوی بودن از اربعین بیان کرد: در نمایشگاه «رویای بهشت» بسیاری از افراد را دیدم که اربعین را نمی‌شناختند و یکی از بازخوردهای عجیب در نمایشگاه «رویای بهشت» این بود که خیلی‌ها با این تجربه آشنا نبودند و قرار گرفتن در فضای نمایشگاه برایشان جالب شده بود.
افزایش اجراها به زبان عربی
در بخش بعدی این جلسه، کوروش زارعی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری به تاثیر برگزاری هفتمین همایش بین‌المللی تئاتر مردمی اربعین «روایت راهیان» در جلب مخاطب پرداخت.
وی با اشاره به شکل‌گیری همایش بین‌المللی تئاتر مردمی اربعین از سال ۱۳۹۵ گفت: از زمانی که مشغول کار در حوزه هنری شدم همایش آغاز شد و از همان زمان در فراخوان اعلام شد که این حرکت یک نذر فرهنگی است و قرار نیست برای اجرای آثار حق‌الزحمه‌ای به هنرمندان پرداخت کنیم. از آغاز، دو روز در نجف، دو روز در مسیر پیاده‌روی اربعین و دو روز در کربلا اجرا داشتیم که امسال در کربلا اجراها بیشتر بود. ما در سال اول برگزاری همایش ۵۰ تا ۶۰ هنرمند را با خود همراه کردیم و آنچه مدنظرمان بود این بود که زمینه دیدن روایت‌های مستند را برای زائران ایجاد کنیم. سال اول در سه ژانر تئاتر خیابانی و تعزیه به زبان فارسی و زبان عربی اجرا داشتیم و در مسیر راهپیمایی دیدیم که با توجه به تعداد زیاد زائران عرب، مخاطبان با آثار عربی ارتباط خوبی برقرار می‌کنند؛ بنابراین از سال بعد با افزایش تعداد هنرمندان همراه با همایش بین‌المللی تئاتر مردمی اربعین«روایت راهیان»، تعداد آثار به زبان عربی را افزایش دادیم.
تاثیر تجربه در کیفی‌سازی اجراها
وی با بیان خاطره‌ای از اینکه مردم عراق سریال «یوسف پیامبر» را دیده بودند و کاراکتر «لاوی» را که کوروش زارعی نقش آن را بازی کرده بود می‌شناختند به سختی‌های سفر اربعین اشاره کرد و به تجاربی که هر سال به واسطه برگزاری همایش بین‌المللی تئاتر مردمی اربعین«روایت راهیان» کسب کرده است. وی ادامه داد: تجربه در هر سفر به کیفی‌سازی اجراها خیلی کمک کرد؛ به طوری‌که سال گذشته در میان انبوه مخاطبان متوجه شدیم که برای قشر کودک و نوجوان اثری قابل ارائه نداریم؛ بنابراین نسخه عربی نمایشی که با عنوان «قهرمان کوچک» برای «رستخیز عام» با موضوع حضرت علی اصغر آماده شده بود را در عراق هم اجرا کردیم. همچنین به جای حمل تجهزیات اجرایی تصمیم گرفتیم موکب‌هایی را انتخاب کنیم و آثارمان را در ۴ موکب به اجرا در آوریم.
جریان‌سازی ماحصل همایش تئاتر مردمی اربعین
وی با بیان اینکه امسال مردم عراق از همه جهات میزبان همایش بین‌المللی تئاتر مردمی اربعین«روایت راهیان» بودند، به جریان‌سازی و تاثیرگذاری این همایش در راهپیمایی اربعین پرداخت و گفت: مهم‌ترین کاری که در این مسیر کردیم جریان‌سازی بود. ما با افزایش تولیدات عربی جریان‌سازی و گفتمان‌سازی را گسترش دادیم؛ به طوری‌که امسال دیدیم نزدیک به ۱۰ گروه عراقی کار ما را انجام می‌دهند و این همان چیزی بود که ما می‌خواستیم. در نجف، مردم سراغ اجراهایمان را می‌گرفتند و این انتظار برای اجرای تولید هنری نتیجه‌ای مثبت بود. مواردی از این دست نشان می‌دهد همایش توانسته تاثیر خود را بر روی هنرمندان عراقی هم بگذارد تا آنها هم دست به تولید اثر هنری بزنند.
اجرای مقتل‌های مورد قبول عرب‌ها
وی با ارائه گزارشی از برگزاری ورکشاپ‌ها و تعاملات و ارتباطاتی که از دل همایش بین‌المللی تئاتر مردمی اربعین«روایت راهیان» با هنرمندان عراقی برقرار شد، به اجرای مقتل‌هایی اشاره کرد که مورد قبول عرب‌ها هستند و با کار روی لهجه اجراگران میزان اثرگذاری بیشتری روی مخاطب عراقی داشته‌اند.
امضای تفاهم‌نامه
زراعی در بخش دیگری از سخنانش به همکاری با گروه حشدالشعبی اشاره کرد و افزود: ارتباط تئاتر تاریخی با جامعه فرهنگی عراق اتفاق مبارک چند سال اخیر است. ما با برگزاری همایش بین‌المللی تئاتر مردمی اربعین«روایت راهیان» با عراق گره خوردیم و این چیزی بود که ما دنبالش بودیم و قصد داریم با «عتبه عباسی» تفاهم‌نامه‌ای امضا کنیم چراکه عتبه عباسی دنبال برگزاری نمایشگاه عکس با موضوعات قرآنی است.
وی با یادآوری نقش اجراهای هنری در تبیین واقعه عاشورا، به افزایش اجراها در مرز باشماق، مرز خسروی، شلمچه و چذابه و مرز مهران پرداخت و اظهار کرد: ما تعزیه را به زبان ترکی هم اجرا کردیم و از آنجا که بخشی از مخاطبان پاکستانی، هندی و اردو هستند، می‌خواهیم با همکاری هنرمندان سیستان و بلوچستانی برای مخاطبان اردو زبان هم اجرای اثر هنری داشته باشیم.
زارعی اربعین را فرصت خوبی دانست تا از طریق آن با زبان هنر، اندیشه‌های انقلاب و تمدن اسلامی را با جمعیت میلیونی این همایش جهانی مطرح کنیم.
شعر مهم‌ترین هنر در زیارت اربعین
در بخش دیگر این نشست مرتضی حیدری آل‌کثیر به بیان تجربه حضور شاعران در اربعین پرداخت و شعر را موثرترین هنر در معرفی و نمایش اربعین دانست.
وی گفت: شعر از جنس کلام است، جوشنده و پویا و احیاگر است. مهم‌ترین هنر در زیارت اربعین شعر است بویژه وقتی با موسیقی و آهنگ و لحن همراه می‌شود.
وی افزود: نوحه، موسیقی اربعین است و تلفیق لحن و کلام هنر مهمی را بوجود می‌آورد.
آل کثیر با اشاره به تاثیرپذیری شاعران از اربعین اظهار کرد: باید محافلی در مسیر پیاده‌روی تعبیه کنیم تا شاعران کشورهای مختلف که در مسیر پیاده‌روی هستند، در قالب این محافل دور هم جمع شوند.
وی با اشاره به تاثیر اربعین در رشد شعر و نوحه‌خوانی با مفهوم حماسی خاطره‌ای از یزله‌خوانی در عمود ۱۳۰۷ را بازگو کرد که کنار هم بودن شور و شعور در اربعین حسینی را یادآوری می‌کرد.
این شاعر خاطرنشان کرد: در محفلی پنج شاعر ایرانی و پنج شاعر عراقی حضور داشند. مراسم در حال پایان بود و نوحه‌خوان در حال خواندن آخرین یزله و جوابدهی و همراهی مردم بود که یکباره یک عراقی با حالت گریه فریاد زد که از بصره آمده و ۴۰۰ هزار دینار که کل پولهایش بوده را دزدیده‌اند و دیگر پولی ندارد. برنامه بهم ریخت و مجری به محض شنیدن این موضوع مقداری دینار از جیبش درآورد و گفت باید همین الان برای این زائر پول جمع کنیم، حدود ۳۰ ثانیه تا یک دقیقه طول کشید و ۴۰۰ هزار دینار برای زائر جمع شد. تاثیر این شب شعر در این اتفاق بی‌تاثیر نبود و این شعور در کنار شور خیلی لازم است و اینکه این امر پیدا کند کار هنر است.
وی همچنین خاطره‌ای دیگرش را اینگونه بازگو کرد: در موکب عمود ۸۳۰ «نداء الاقصی»یکسری فلسطینی را آورده بودند که بیشترشان اهل سنت بودند. ما گفتیم دو شب قبل از اربعین شب شعر برگزار کنیم. یک شاعر لبنانی و یک شاعر فلسطینی و سه شاعر عراقی و سه شاعر ایرانی. در آنجا دوستان گروه های بین‌المللی فلسطینی و ایرانی هم بودند. ایرانی‌ها شعر درباره امام حسین (ع) و فلسطین خواندند و واکنش فلسطینی‌ها آنجا خیلی جذاب بود؛ آنها خیلی خوشحال شدند. گویا اولین بار است که می‌شنوند یک ایرانی درباره قدس می‌گوید. تاثیر این کار تاحدی بود که بعد از اجرای سرود گروه فلسطینی و ایرانی، بدون اینکه کسی چیزی بگوید، جمعیت بالاخص عراقی‌ها فریاد زدند« الموت الامریکا»، «الموت الاسرائیل». یک دقیقه به شعار گذشت و هنر، شعر و سرود باعث واکنش شد و این تاثیر کار عمیق در این برنامه شورانگیز است.
این شاعر همچنین به تلاقی فرهنگ‌ها و استفاده از ظرفیت‌های موجود و تنوع آهنگ‌ها در اربعین پرداخت و سپس بخشی از کتاب «فتح خون» شهید مرتضی آوینی را قرائت کرد.
دیگر سخنران این جلسه پرستو علی‌عسگرنجاد (نویسنده) بود که تجربه خود از حضور در راهپیمایی اربعین سال ۱۴۰۲ را مطرح کرد.
این نویسنده با نقد به کسانی که روایتگری از اربعین را محدود به کلیات، خودنمایی و نمایش صرف جمعیت و نذری در فضای مجازی و قاب تلویزیون می‌کنند، از دغدغه‌هایش برای شنیدن صدای اربعین فراتر از صدای خبرنگار و مجری تلویزیونی گفت.
وی عنوان کرد: «در اربعین عظمت بزرگی بود که همه به آن نگاه می‌کردند، اما نگاه کمتر کسی عظمت داشت. من به دنبال زاویه دید عمیق در مشایه بودم و مشتاق شنیدن و دیدن اتفاقی بزرگ در تجربه‌ای مشترک در حالی که خبری از عظمت در نگاه نبود…»
در ادامه جلسه، رضا گلپایگانی معمار و طراح داخلی نیز با اشاره به سختی‌های مسیر پیاده‌روی اربعین که بخشی از آن به واسطه معماری بوجود می‌آید، گزارشی از روند طراحی موکب حاج قاسم ارائه کرد و گفت: امیدوارم در طراحی این نگاه که یک ساختمان بسازیم یا سوله خطی و کوچک درست کنیم و کولرگازی در آن بگذاریم اصلاح شود تا امکانات بهتری برای زائران فراهم شود.
وی ادامه داد: در طراحی موکب حاج قاسم، با توجه به نگاه کارفرما که مبنی بر فرهنگ عراق بود، ما از فرم‌هایی استفاده کردیم که نزدیک به فرم‌های عراقی‌ها باشد. چادرها و کپرهای عراقی که نماد فرهنگ آنهاست از جمله آن بود. البته ما به دلیل گرانی نخل، نتوانستیم از نخل استفاده کنیم اما بجای آن با ریسه‌های نوری این فضا را آذین کردیم.
وی با بیان نمونه‌هایی از تلاش مردم عراق و موکب‌داران عراقی در میزبانی هرچه بهتر از زائران حسینی به برخی از تفاوت‌های رفتاری اشاره کرد و داد: بین نگاه آسمانی و آسان‌شدن زیارت و شرایط موجود مسیری است که باید طی شود و من امیدوارم این مسیر سریع‌تر طی شود و این نگاه‌ها زودتر به هم برسند چراکه پر کردن این مسیر به افزایش کیفیت زیارت کمک می‌کند. ما باید امکانات بیشتری برای افراد بیشتری فراهم کنیم تا با حرکت‌های پیشرو عراقی‌ها هم پیش روند و رشد کنند.
در پایان نشست، هاجر سلیمی‌نمین به تشریح و نمایش مجموعه اثر بادی‌آرت «هنر بدن» خود با موضوع عاشورایی پرداخت. شکل‌گیری این مجموعه بر مبنای نگاه هنرمند به دست‌ها در روز عاشورا بوده و روایت تصویری بخشی از وقایع عاشورا است که به نحوی با دست ارتباط دارند. این وقایع از متن کتاب “ترجمه نفس المهموم” نوشته ” شیخ عباس قمی” تلخیص و با تصویرگری‌های انتزاعی روی دست روایت شده‌اند. سلیمی‌نمین همچنین از تجربه حضور خود در پیاده‌روی اربعین سخن گفت.
ثبت دیدگاه