درسگفتار «در جستجوی روایت ایرانی» با تدریس دکتر محمد رودگر مؤلف کتاب «رئالیسم عرفانی» و حضور علاقمندان ادبیات عرفانی و داستانی، نویسندگان ادبیات داستانی و پژوهشگران این حوزه در ده جلسه برگزار شد.
این درسگفتار در پی ارائه یک الگوی بومی از واقع‌گرایی ادبی مبتنی بر سنّت کهن داستانی- عرفانیِ ایران و آشنایی با روایت ایرانی و شیوه ابداعی آن تحت عنوان: «رئالیسم عرفانی» برگزار شد.
محمد رودگر مدرس دوره این نوع واقع‌گرایی را در دسته خاصی از حکایات واقع‌گرای عرفانی می‌داند: «حکایات کرامات». در این حکایات، کرامات همانند یک واقعیت بیرونی ساده و روزمره به تصویر کشیده شده‌اند. مبانیِ این واقع‌گراییِ ناسازنما از منظر صوفیه بر مباحثی چون «عالم مثال» و «کرامات اولیا» در عرفان اسلامی استوار است.
در واقع‌گرایی ادبیِ خاصّی که این نظریه در پی بیان آن است نیز خوارق عادات همانند دیگر واقعیت‌های بیرونی به رسمیت شناخته می‌شوند. مبانی عرفانی برای رسیدن به این نوع واقع‌گرایی در داستان و رمان نیز یاری‌رسان است امّا برگرفته از این مبانی تغییرات مهمّی در ساختار رخ می‌دهد. این تغییرات از جمله عبارتند از «تغییر محور کشمکش»، «تقلیل عناصر» و «شِمای رواییِ عرفانی». محور کشمکش در داستان واقع‌گرای عرفانی خرق عادت و کنش کرامت‌آمیز است و نه آن محورهای سه‌گانه مألوف در ادبیات داستانی. همچنین از آنجا که اصل در واقع‌گرایی عرفانی با درونمایه وحدت عرفانی بوده، ساختار به کلی در برابر آن منعطف است، عناصر داستان دچار یک نوع تقلیل خودخواسته و تعمّدی می‌شوند. افزون بر این، شِمای روایی ویژه‌ای بر این نوع روایت حاکم است که در خدمت آفرینش شگفتی است.
محمد رودگر در جلسه پایانی این دورۀ آموزشی مهم‌ترین اصول ساختاری روایت را منطق روایت به کمک شگردهای باورپذیری و نیز تقلیل عناصر فراواقعیات دانست و گفت: در روایت ایرانی همانند کرامات در حکایات کرامات از یک ئیسم فلسفی-عرفانی یا واقع‌گرایی بومی و خاص ایرانی تبعیت می‌کند که مبانی خاص خودش را در انسان‌شناسی و هستی‌شناسی دارد و از این نظر، کارکرد فراواقعیات در روایت ایرانی تنها ابزار شعبده ادبی برای جلب مخاطب نیست بلکه می‌تواند همانند کرامات در حکایات کرامات، ویژگی معرفت‌افزایی داشته باشد. منشأ فراواقعیات (نه کرامات) در روایت ایرانی باعث می‌شود مخاطب به انسان‌شناسی، هستی‌شناسی و رئالیسم بومی و خاصی روی بیاورد، اما در رئالیسم جادویی فراواقعیات منشأ زمینی و گاه خرافی دارد و معرفت افزا نیست.
ثبت دیدگاه