مباحث کارگاه بازنمایی و تحلیل روایت در فیلم

بخش دوم: تحلیل راوی

۱. مفهوم راوی
در متن سینمایی، راوی مفهومی گسترده می‌یابد. درواقع نمی‌توان، مفهوم محدود راوی داستان را در اینجا به کاربرد. در این صورت، راوی از نویسنده و فیلم‌ساز تا بازیگر و رمزگان‌های سینمایی را شامل خواهد شد. در ادبیات مفهوم راوی را در روایت محدود در نظر می‌گیرند و گاهاً حتی شامل نویسنده نیز نمی‌شود. بنابراین راوی یا مؤلف واقعی، کسی است که متن روایی را می‌نویسد. هرچند به تعبیر چتمن، مستتر باشد. البته اینکه راوی در متن، به‌صورت مشخص و روشن، چه کسی یا چه چیزی باشد، اهمیتی اساسی دارد. چه‌بسا در روایتی سینمایی، یک یا چند تن از کنشگران و یا به عبارتی؛ شخصیت‌ها، ایفاگر نقش راوی باشد که در معنای کلی روایت آن فیلم مؤثر واقع گردد. همان‌گونه که این راوی می‌تواند شخصیت و یا «بازیگر» در فیلم باشد، می‌تواند موسیقی، دوربین و تمام رمزگان سینمایی را شامل شود. ۲. انواع راوی در ادبیات
داستان می‌تواند در قالب «اول‌شخص» و یا به عبارتی؛ «من« بیان شود که در این صورت، داخل داستان است و یا از نگاه سوم شخص، در بیرون یا داخل داستان روایت شود. این مسئله ازآنجا اهمیت دارد که به‌کارگیری ضمایر متفاوت و تعریف داستان در زمان واقعی یا غیرواقعی، اشاره به ویژگی‌های گفتمانی انواع راوی دارد.۳. بازیگر در مقام راوی
نظام ستاره‌سازی در ملاحظات مربوط به تألیف فیلم جایگاهی اساسی دارد.۴. دوربین، موسیقی و رمزگان سینمایی در مقام راوی
همان‌گونه که بازیگر به‌عنوان یکی از اجزای فیلم می‌تواند روایت کند، دوربین و رمزگان سینمایی نیز می‌تواند در مقام راوی قرار گیرد. در همین باب، لوته با تمایز میان راوی ادبی و راوی فیلم، بیان می‌کند که در ادبیات، راوی روایت، انسان است، اما در فیلم، راوی، ابزاری فنی و مکانیکی است۵. الگوی تحلیل راوی ژنت
«ژرار ژنت»در الگوی خود در تحلیل روایت، پنج بعد را مورد تحلیل قرار می‌دهد که این ابعاد شامل مواردی تحت عنوان؛ ترتیب، تداوم، بسامد، وجه و لحن می‌شود. به طور خاص، او در بعد چهارم و پنجم تحلیل خود یعنی؛ ابعاد وجه و لحن، متوجه تحلیل راوی است. الف) وجه و حالت
وجه یا حالت بیشتر با منظرها سروکار دارد تا رخدادها. مقوله وجه یعنی راوی دیده‌های چه کسی را در روایت خود ارائه می‌دهد. الف -۱) کانون‌های روایت
کسی که می‌بیند با کسی که می‌گوید، یکی است. در این حالت، کانون روایت همان راوی است
راوی به دیدگاه یکی از شخصیت‌ها مجال بروز می‌دهد و آن را توصیف می‌کند. در این صورت، کانونی‌سازی صورت گرفته است
«آنکه می‌بیند» با «آنکه می‌گوید» لزوماً یکسان نیستالف -۲) مسئله فاصله و شکل روایت راوی
میزان فاصله‌ای که روایت با بیان راوی دارد
تعیین فاصله موجود بین راوی و داستان
تعیین این فاصله، موجب افزایش میزان دقت تحلیل یک روایت و صحت اطلاعات منتقل‌شده می‌شودب) لحن
در پاسخ به سؤال چه کسی می‌گوید؟
بررسی انواع مختلف زاویه دید
بررسی میان زمان روایت و زمانی که روایت می‌شود و عمل روایت کردن و رویدادهایی که بازگو می‌شوند
می‌توان حوادث را قبل، بعد و یا همزمان با وقوع آن‌ها بیان کرد
راوی ممکن است خارج از روایت، داخل روایت و یا نه‌تنها داخل روایت، بلکه یکی از شخصیت‌های آن باشد
انواع راوی (ژنت)
۱- راوی فراداستانی/ برون‌داستانی: نسبت به داستان، موقعیتی بیرونی دارد و نه درگیر با رخدادهای روایت شده است.
۲- راوی فراداستانی/ درون‌داستانی: یک راوی خارجی است که داستان خود را نقل می‌کند. یعنی به‌عنوان بخشی از داستان و دنیای متن روایی به شمار می‌آید.
۳- راوی میان‌داستانی/ برون‌داستانی: یک راوی خیالی است که رخدادهایی را که خود در آن‌ها حضور ندارد، نقل می‌کند مثل شهرزاد.
۴- راوی میان‌داستانی/ درون‌داستانی: یک راوی خیالی است که داستان خود را نقل می‌کند و می‌تواند شخصیت اصلی یا قهرمان باشد.

بخش سوم: تحلیل زمان در روایت

ژنت در ابعاد پنج‌گانه تحلیل روایت خود از دو بعد «ترتیب» و «تداوم» سخن می‌گوید که این دو بعد، تحلیل زمان در روایت را به‌خوبی پوشش می‌دهد.
۱- ترتیب:
بررسی نظم زمان در روایت: مقایسه ترتیب بیان وقایع در متن در مقایسه با ترتیب رخ دادن آن‌ها در داستان

مفهوم زمان‌پریشی: بیان وقایع در متن، زودتر یا دیرتر از ترتیب وقوع در داستان

انواع زمان پریشی
زمان‌پریشی گذشته‌نگر: رخدادی است که در داستان زودتر اتّفاق افتاده، اما در متن دیرتر بیان شود
زمان‌پریشی آینده‌نگر: رخدادی است که در داستان هنوز اتّفاق نیفتاده، اما در متن زودتر بیان شود.

۲-تداوم
رابطه بین گستره زمانی روی دادن حوادث در داستان و حجم متن اختصاص داده‌شده به آن‌ها که نشان‌دهنده اهمیت رویدادها است.

بخش چهارم: تحلیل پی‌رنگ

تعریف: پی‌رنگ «سلسله رخدادها به زبان راوی» است که از نوعی منطق روایی بهره می‌گیرد و درواقع اساس روایت است.

الف) تحلیل پی‌رنگ فیلم بر اساس الگوی لبوف
۱- درآمد
 خبر دادن شروع یک داستان
 تعیین نوع و منطق روایت

۲-جهت‌دهی
 بررسی کارکردهای ارجاعی روایت (فرد، زمان، مکان، موقعیت‌های رفتاری)

۳- گره‌افکنی
 عنصر اصلی به‌وجود آورنده و ادامه‌دهنده روایت
 به شکلی ناگهانی در داستان ظاهر می‌شود
مفهوم «توالی» در گره‌افکنی نقش مهمی دارد.

۴- ارزیابی
 پاسخ به یک «نیاز مخاطب» و اهمیت روایت برای وی
 چرا یک واقعه به روایت تبدیل شده و چرا برای مخاطب دارای اهمیت است

۵-گره‌گشایی
 آن بخش از توالی روایت است که پس از ارزیابی می‌آید
 گشایش پیچیدگی‌هایی که پیش‌ازاین در روایت به وجود آمده است

۶-کودا یا بند نهایی
 خبر از پایان داستان می‌دهد
 لزوماً همه روایت‌ها با این عنصر به پایان نمی‌رسند
 آنچه بند نهایی را از گره‌گشایی متمایز می‌سازد، عنصر «زمان» است
 روایت‌ها لزوماً بر زمان حال منطبق نیستند و شاید با گره‌گشایی در مورد زمان گذشته پایان یابند
 کودا یک ابزار کارکردی برای بازگرداندن نگاه کلامی به زمان حال است
 هشدار نویسنده و رسانه به مخاطب است.

جلسه اول

جلسه سوم

جلسه چهارم

جلسه پنجم