بیستویکمین نشست «مساله شهر» که دوشنبه ۲۵ اردیبهشت ماه در سالن سلمان هراتی برگزار شد، به بررسی مسائلی چون نقش قدرت و مردم در ایجاد «معماری شهر» گذشت.
به گزارش روابط‌عمومی حوزه هنری؛ در تازه‌ترین نشست مساله شهر «گفتگوهای انتقادی مدیریت شهری و علوم‌انسانی در باب شهر» که با عنوان «معماری؛ حکمت و قدرت» برگزار شد، دکتر مهدی حجت، استاد دانشگاه تهران، از مدیران ارشد و بنیانگذاران سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و معاون پیشین شهرسازی و معماری شهرداری تهران و سیدفاضل سجادی، پژوهشگر حوزه شهر و معماری به عنوان دبیر نشست به گفتگو پرداختند.
«شهر» و«حکمت معماری ایران»
در ابتدای این نشست سیدفاضل سجادی با اشاره به این موضوع که سلسله نشست‌های«مساله شهر» بیش از هر موضوعی متمرکز بر این است که «شهر» و وضعیت امروز «مردم» را بررسی کند، گفت: این نشست‌ها شهر را به عنوان یک مساله مورد بررسی قرار می‌دهد و بعد از آن موضوعاتی که شهر بر مردم عارض می‌کند و شهر را تبدیل به جای دیگری می‌کند مورد بررسی و کنکاش قرار می‌دهد.
وی افزود: سال گذشته موضوع «مساله شهر» با محوریت «مسائل اجتماعی و مدیریتی» شهر بود و امسال قرار است مساله «حکمت معماری ایران» را در شهر بررسی کنیم.
سجادی عنوان کرد: سئوالی که در نشست مساله شهر با موضوع و محوریت «معماری، حکمت و قدرت» به آن پاسخ داده می شود، این است که چطور مساله «حکمت معماری ایران» را درشهر پیگیری کنیم تا این حکمت و دانش در شهر مستقر شود؟
«شهر» برای بقاء نیاز به قدرت حاکم دارد
این پژوهشگر معماری اظهار داشت: چرا قدرت؟ به دلیل اینکه هر چیزی که ما در عرصه معماری بشر می‌گوییم، می‌اندیشیم و آموزش می‌دهیم در نهایت باید بر زمین مستقر و ساخته شود و معرض عموم قرار بگیرد.
وی تاکید کرد: در تاریخ که بنگریم هرگاه حاکمیت و مدیران و همچنین اصحاب قدرت که طبیعتا اصحاب ثروت هم هستند، به سمت فهم و شعور معماری و همچنین گفت‌وگوی معماری با افراد رفتند و نیز معماری برای آنها ارزشمند شد، آثاری پدید آمد که آن آثار قله‌های فرهنگی و هنری معماری یک جامعه شدند و به واسطه آن در عمل «تمدن» بر زمین به وجود آمد.
سجادی با طرح این سوال که چطور باید حکمت را به وسیله قدرت بر زمین مستقر کرد؟ گفت: اگر بلند همتی بعضی از مسئولین نبود، به وجود آوردن ساختمان‌های زیادی که به لحاظ شاخص و قدرتمند بودن در حال حاضر در کشور وجود دارد، ممکن نبود. اگر گوهر شادی نبود مسجد گوهر شادی نیز وجود نداشت و اگر آن مسئول بلندهمت درکی نسبت به «حکمت معماری» نداشت آن ساختمان شاخص، جایگاه ویژه‌ای نداشت.
نقش مردم در ایجاد «معماری شهر»
مهدی حجت در ادامه صحبت‌های سجادی گفت: قدرت و صاحبان قدرت که بر آن تکیه می‌کنید کجا هستند؟ اگر بخواهم خیلی اجمالی به این موضوع بپردازم باید بگویم کسانی که صاحب قدرت و متولیان دولت هستند، از طریق رای مردم به قدرت می رسند. به بیان ساده‌تر قدرت دست مردم است.
وی ادامه داد: به عقیده من درست نیست که بگوییم صاحبان قدرت تاثیر مطلق هستند، بلکه نقش مردم در ایجاد «معماری شهر» را مهم‌تر می دانم. زیرا آنها برای رسیدن به خواسته‌ها و تمایلات خود کسانی را انتخاب می‌کنند که به خواسته‌های آنها توجه داشته باشند. پس می‌توان گفت نقش مردم درایجاد معماری و معماری شهر موثرتر است. البته نمی‌توان نقش قدرت و تاثیر آن را نادیده گرفت. اما صاحبان قدرت و متولیان امور قدرت مطلق نیستند.
حجت گفت: به عقیده من یک شهر وقتی به وجود می‌آید که مردم آن شهر بدانند که چه توقعی از سکنی‌گزیدن دارند. مقصودشان از استقرار در یک مکان و زندگی‌کردن در آن چیست.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: این مردم هستندکه یک «شهر» را می‌سازند، البته می‌تواند مورد تایید حکام آن «شهر» نیز باشد. زیرا حکام به طور مطلق کاری غیر از خواسته مردم انجام نمی‌دهند. به این دلیل که هم منتخب مردم هستند و هم می‌خواهند ادامه حیات داشته باشند. پس باید به خواست عمومی مردم توجه داشته باشند.
نقش مردم در «چهره شهر»
وی تشریح کرد: اگر به این موضوع برسیم که یک شهر از منظر ظاهری شکل نامناسبی دارد، متوجه این امر می‌شویم که آنچه مردم از محل سکونت خود می‌خواهند و توقع دارند، همین است. معماری و شهر، آینه زندگی مردم است.
وی تاکید کرد: با این توضحیات می‌توان گفت معماری و تصویر«شهر» محصول مردم آن شهر است. مردم شهر به هرآنچه فکر می‌کنند، همان در «شهر» تجلی پیدا می‌کند و به «شهر» تبدیل می‌شود . می‌توان گفت شهر تهران آینه همان وضعیتی است که مردم شهر تهران دارند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: قبول دارم «شهر» در ساخته شدن «مردم» موثر است و این را نیز قبول دارم که «مردم» در ساختن «شهر» تاثیر دارند، اما این را نمی‌پذیرم که «معماری» و «شهرسازی» به اندازه‌ای قدرت دارند که بر خلاف خواست مردم، توسط معماران خوب یک معماری خوب ایجاد شود و به خواست مردم توجه نکنند. بنابراین باید آن اصلاح در جامعه اتفاق بیفتد.
ظهور «تمدن» در شهرها و نقش آن در زندگی مردم
مهدی حجت ادامه داد: فرق «شهر» با «روستا» چیست؟ روستا به جهت جمعیتی که دارد زندگی یک خانواده در زندگی خانواده دیگر تاثیر چندانی ندارد. بنابراین افراد در روستا تقریبا آزاد هستند آن‌طور که دوست دارند رفتار کنند و آنگونه که دوست دارند در ساخت و ساز خانه خود اقدام کنند و این موضوع قابل فهم است.
وی ادامه داد: «شهر» به نسبت جمعیت آن سنجیده می‌شود، این موضوع در قانون کشور ما هم وجود دارد؛ اگر جمعیت از تعدادی که مد‌نظر است بیشتر شود، «شهر» به وجود می‌آید و بین افراد تعاملی شکل می‌گیرد که نمی‌توانند بدون هم زندگی کنند؛ اینجاست که «تمدن» شکل می‌گیرد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: در تعریف «تمدن» می‌توان گفت، «تمدن» و «مدنیت» یعنی رسیدن به جایگاهی که بتوان حقوق دیگری را رعایت کرد. رعایت قوانین شهری هم بدین معناست که تو باید بگذاری دیگران زندگی کنند و دیگران نیز بگذارنند تو زندگی کنی. به بیان ساده‌تر زندگی تو در گرو زندگی دیگران است .
عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: پس تا آن اخلاقیاتی که در یک جامعه وجود دارد، اصلاح نشود و آرام آرام زمینه‌های درک عمومی از شرایط زندگی معقول و مطلوب برای آحاد افراد فراهم نشود ما امکان داشتن یک معماری خوب را نخواهیم داشت.
نقش دولت و نهادهای حاکمیتی در ترسیم چهره «شهر»
در ادامه سجادی با توجه به سخنان دکتر حجت گفت: بزرگترین کارفرماهای ساختمانی« نهادهای دولتی و حاکمیتی» هستند. همان‌طور که شما گفتید در روستا افراد آزاد هستند آنگونه که دوست دارند در ساخت و ساز خانه خود اقدام کنند. دولت مدرن و نهادهای حاکمیتی در «شهر» دخالت را از مردم می‌گیرند و همه امور را در خود متمرکز می‌کنند. به بیان ساده‌تر قوانین و ساخت و سازها، نظام مهندسی که وجود دارد و شیوه ساخت در دست مردم نیست و اگر مردم در ساخت‌و‌ساز و معماری توانایی و شناخت نیز داشته باشند، همه امور به دست مردم واگذار نمی‌شود. با توجه به این موارد می‌توان گفت که« قدرت» در این زمینه نقش دارد.
وی افزود: مردم حتی اگر قدرت خود را تفویض کنند، چیزی به‌عنوان «مدیریت شهری» به وجود می‌آید که تنها اوست که می‌تواند درباره معماری تصمیم‌گیری کند. موضوع دوم که در مورد مردم وجود دارد این است که در دوران پهلوی آنها را مجبور می‌کردند که به چیز دیگری تبدیل شوند. در آن دوران صاحبان قدرت که الگوهای سخت خود را مستقر می‌کردند، می‌گفتند حیاط مرکزی نباید ساخته شود، خانه‌های سنتی حق ساخت ندارند. قانون شصت – چهل را اعمال کردند و مواردی از این دست. به تعریف دقیق‌تر دولت مدرن در سلیقه مخاطب اعمال نفوذ می‌کرد.
اصلاح «معماری شهر» با تاکید به آموزش و نهادینه‌کردن فرهنگ در مدارس
حجت در پاسخ به صحبت‌های سجادی گفت: آن اشخاصی که مدیر جامعه هستند، مسئولینی هستند که در دامن این مملکت بزرگ شدند. به همین‌منظور من فکر می‌کنم اگر ما تمایل داریم که «معماری» ما اصلاح شود باید از دوران کودکی به آموزش و تعلیم‌دادن کودکان اقدام کنیم؛ زیرا همین کودکان مدیران آینده این کشور هستند.
وی افزود: من این صحبت شما را قبول دارم که بسیاری از ساختمان‌های شاخص و شاخته شده توسط دستگاه‌ها و نهادهای دولتی ساخته شده است که در مورد آنها هم تصمیمات درستی گرفته نمی‌شود و معماری درستی در آن ساختمان‌ها نیز وجود ندارد. چرا؟ به این دلیل که این صاحبان قدرت آگاهی درستی از معماری و اصول آن ندارند. معقتد هستم باید در این زمینه از دوران کودکی آموزش را شروع کرد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: از کارهایی که می‌شود در این زمینه انجام داد، این است که شما در موسسه و پژوهشگاه خود اقدام به فراهم‌کردن نکاتی در باب شهرسازی کنید و آن را به آموزش و پرورش پیشنهاد دهید تا در کتاب‌های مدارس گنجانده شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران بیان کرد: برای پرهیز از دو جریان انحرافی که در حدود ۱۰۰ سال گذشته در مملکت و فرهنگ ما ایجاد شده و برای پرکردن این خلاء و نیز برای جلوگیری از تهاجم فرهنگی که به سمت ما می‌آید، باید قیام کنیم و این قیام باید با مردم همراه باشد.
وی افزود: همان‌گونه که در انقلاب و جنگ مردم همراه بودند و به پیروزی رسیدیم، در زمینه اصلاح «معماری شهر» نیز باید با مردم همراه شد. این اتفاق از طریق ارتقای دانش و حس مردم نسبت به «اصلاح معماری شهر» میسر می‌شود. توصیه من این است و به این موضوع اعتقاد دارم که مبحث نظری حتما باید به مرحله اجرا برسد.
ارتقاء فهم مردم و نقش آن در معماری
دکتر حجت ادامه داد: من در این نشست پیشنهاد می‌دهم که ما معماران باید مستند‌بودن و اشاعه ارزش‌های معمارانه را آغاز کنیم. فهم مردم نسبت به این موضوع که معماری چقدر مهم و ارزشمند است باید ارتقا یابد و بعد از آن صبر داشته باشیم. مردم اصل هستند و فهم مردم همه چیزی را اصلاح می‌کند اما چقدر در این زمینه تلاش و سعی کردیم؟
وی خطاب به سجادی افزود: در مرکز پژوهشی شما که در این زمینه تحقیق و پژوهش می‌کنید، این تحقیقات نباید در کتابخانه باقی بماند، بلکه باید در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان ورود پیدا کند. اگر این امر مسیر شد پیروز شده‌اید.
سجادی نیز در پاسخ گفت: ما از دو طرف ماجرا به یک موضوع نگاه می‌کنیم . واقعیت این است که ما در یک شرایطی جلو آمدیم که معماری نه تنها مهم نیست، بلکه ذائقه و سلیقه ما در این زمینه خراب شده است. در نهایت ما باید به امر فرهنگی و به نسل کودک توجه کنیم، که در آن شکی نیست. این امر سخت‌ترین کار یک جامعه است.
وی اظهار داشت: این جلسات و نشست‌ها می‌خواهد بگوید که چگونه فرهنگ عامه «حکمت معماری» را می‌سازد. جنبه‌های مختلف نیروهای پیرامونی سازنده معماری را بررسی می‌کنیم. در این نشست می‌خواهیم ببینیم قدرت را چه باید بکنیم. آموزش چه نقشی دارد و چه کار انجام می‌دهد؟ مساله این است که قوانین چه می‌کنند.
این پژوهشگر معماری تصریح کرد: در دانشکده‌های «معماری» مفهوم و توجه به جزییات «معماری» زیاد است . وقتی دانشجو وارد بازار کار می‌شود با سد محکم نظام مهندسی، شهرداری و صاحب ثروت مواجه می‌شود که در نهایت منزوی و سرخورده می‌شود. اینجاست که قدرت، آن فرهنگ را می‌تواند بسازد. عرض من اینجاست که چطور باید گفت وگو کنیم؟ چطور باید در فضای قدرت حرکت کنیم؟
«قدرت» و نقش آن در «معماری»
حجت در ادامه گفت: «قدرت» در یک بستر است. «قدرت» در خلاء نیست، در واقعیت است. چیزی که صاحبان قدرت (در زمینه معماری) از آن نگران هستند رضایت عمومی است. آنها برای بقاء خود و رضایت عمومی تلاش خواهند کرد.
وی عنوان کرد: اگر فعلا امکان کار بلندمدت عمیق آموزشی وجود ندارد، یا اگر وجود داشته باشد نتایج آن خیلی دیرتر به دست می آید، و از طرفی شما تاکید دارید که کار باید در سریع‌ترین زمان ممکن اتفاق بیفتد، به نظر من باید حداقل تعدادی از افرادی که شما می‌شناسید و با شما هم عقیده هستند، همراه شوید.
حجت سخنانش را با ذکر این مثال ادامه داد: به طور مثال شما می‌گویید، پژوهشگاه هنر معماری اسلامی اعلام کرده تصمیمی که در مورد یک ساختمانی در یک جایی از شهر گرفته شده است درست نیست. اگر صحبت‌های شما و پژوهشگاه شما همراه با امضاء دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران باشد و در کنار آن دانشگاه شهید بهشتی نیز با شما همراه و هم‌قدم باشد، تاثیر و قدرتش بیشتر می‌شود. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت راه مواجه‌شدن با قدرت( در زمینه معماری) مقابله‌کردن با قدرت است و این امر نیز قدرت می‌خواهد. نکته مهم این است که افراد متفکری که همرنگ هستند باید بتوانند در برابر این «قدرت» مقابله کنند. این راه کوتاه‌مدت است و راه بلندمدت همان شروع آموزش از مدارس است.
ثبت دیدگاه