در چهل و پنجمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه «دیدار» مطرح شد؛ کلام شگفت‌انگیزترین پدیده‌ای که هنرمند با آن سر و کار دارد

چهل و پنجمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه «دیدار» با موضوع “سوگ‌نگاری در آیین عزاداری” و نگاهی به مجموعه پوسترهای هیئت حماسه و هنر، با حضور کاظم رجبعلی؛ عضو علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت، مسیحا ربیعی؛ مدرس طراحی در دانشگاه تهران و شهید رجایی، حمیده حسینعلی‌زاده؛ طراح گرافیک و کارشناس هنری و محمدرضا وحیدزاده، پژوهشگر هنر و دبیر نشست برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، چهل و پنجمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه «دیدار» با پخش تیزری مربوط به پوسترهای هیئت حماسه و هنر آغاز شد و کاظم رجبعلی، عضو علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت با اشاره به میزان تاثیرگذاری پوسترهای طراحی شده خطاب به فعالان این هنر گفت: پرکار باشید و به کثرت تولیدات خود توجه کنید و اینقدر بند کیفیت نباشید.

*هنرمند باید فعال باشد

وی پوسترها را بهترین سلاح‌های جنگی این روزگار دانست و تاکید کرد: امروزه هماوردی، هماوردی رسانه‌ها است؛ بنابراین هنرمند باید بیش از قبل فعال باشد.

حمیده حسینعلی‌زاده که تجربه کار گرافیکی و پوستر دارد درباره خلق پوسترهای مذهبی و آیینی گفت: در آثاری با مضمون دین و آیین آنچه از ابتدای کار اهمیت پیدا می‌کند توسل است. توسل چیزی است که باید به الهام در کار برسد.

وی افزود: تجربه خودم این بود که در کار محرم با عنوان «حر»، هرچه کار را جلو می‌بردم، حس می‌کردم این من نیستم که آن را تکمیل می‌کنم و گویا کار از جایی دیگر مورد نظر قرار گرفته است.

این هنرمند توسل در آثار هنری، مذهبی را همچون نذری دانست که هنرمند انجام می‌دهد تا روال خاصی طی شود.

ربیعی در بخش دیگر این نشست گفت: اگر به پوسترهای هیئت‌ها در ایام سوگواری حضرت فاطمه (س) نگاه کنیم، می‌بینیم در آثار با فونت‌های درشت، اسم سخنران و چند مداح آمده و در بخش دیگری از پوستر به مکان و زمان مراسم عزاداری اشاره شده و این به معنای این است که پوستر نقش اطلاع‌رسانی دارد و طراح آنچه که برایش اهمیت داشته را برجسته کرده و بیشتر نشان داده است. طراح این پوستر می‌خواهد بگوید فلان مداح معروف در زمان اعلام شده در فلان مکان حضور دارد تا مخاطبان به‌خاطر آن مداح بیایند اما در پوسترهای هیات حماسه و هنر این رویه‌ متفاوت است.

وی افزود: از اوایل دهه ۸۰ که هیئت حماسه و هنر کار خود را آغاز کرد، ما با پوسترهای مرسوم که صرفا نقش اطلاع‌رسانی دارند مواجه نبودیم. پوسترهای اولیه این هیئت که خیلی ساده هستند و عناصر بصری پیچیده‌ای هم نداشتند با جهان‌بینی و استراتژی که پشت هیات حماسه و هنر است خلق شدند. پوسترهای این هیئت طی ۲۰سال در ارتباط حماسه و هنر است و اینکه ما چطور می‌توانیم واقعه کربلا را حماسی ببینیم و چطور می‌توانیم آن را تبدیل به حماسه کنیم.

محصولات منحصر به پوستر نیست

ربیعی بیان کرد: ما نمی‌توانیم پوسترهای هیئت حماسه و هنر را صرفا به عنوان یک محصول بررسی کنیم؛ چراکه نگاه جذاب هیئت حماسه و هنر در سال‌های اخیر باعث تولید محصولات مختلفی شده است که منحصر به پوستر نیست، بلکه کانسپتی است که بیشتر با یک مصرع شعر شروع می‌شود و بعد با محصولاتی مثل لباس خدام هیئت، کتیبه‌های هیئت، دکور سخنران، دالون هنر و… پیرامون موضوع محرم یا یک آیین و رویداد دینی ادامه پیدا می‌کند و ارتباط محصولی بوجود می‌آورد.

این مدرس طراحی، نتیجه چنین رویه‌ای را اتصال محصولی و فرمی میان عناصر مختلف معرفی کرد که در دنیای امروز بسیار پراهمیت است.

وی همچنین دیگر نکات مربوط به هیئت حماسه و هنر را کار تیمی آن دانست و افزود: در خلق یک پوستر کارگروه‌های مختلفی مشغول به کار می‌شوند و اثر هنری با همفکری و هم‌افزایی تیم به ایده‌های بدیعی می‌رسد.

ربیعی مبحث پراهمیت دیگر هیئت حماسه و هنر را بحث روحیه و حس و حال اتفاقات و محصولات هنری هیئت حماسه و هنر معرفی کرد و افزود: ما در عموم محصولات روحیه حماسی و انقلابی را شاهد هستیم. هیئت هنر یک هیئت واپس‌گرا و منفعل نیست؛ یعنی تنها اقامه عزا نمی‌کند و تنها مرثیه‌ سیدالشهدا را به پا نمی‌کند بلکه از یک نگاه حماسی به این ماجرا برخوردار است و با اشاره به اینکه کربلا یک واقعه تاریخی است، با خلق اثر هنری می‌گوید که چگونه می‌توان در امروز و آینده از آن استفاده کرد. وی در بخش دیگری از گفته‌هایش به عناصر حماسی در آثار این هیئت اشاره کرد و آنها را شرح داد.

*کلام شگفت‌انگیزترین پدیده‌ای که هنرمند با آن سر و کار دارد

کاظم رجبعلی، عضو علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت، در بخش دیگری از این نشست، به زبان هنرمند که به واسطه علائم با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند، اشاره کرد و گفت: شگفت‌انگیزترین و ریزبافت‌ترین پدیده‌ای که هنرمند با آن سر و کار دارد کلام است. هرچه کلام در اثر بهتر نشسته باشد، هنر بهتر بر جان می‌نشیند. قرآن نیز به عنوان معجزه خداوند، بخاطر این ویژگی اثری بی‌بدیل است.

وی اظهار کرد: هنرمند ممکن است همچون یک کلام ادبی که دنیایی حرف با خود دارد مفاهیم و حرف‌های زیادی را مطرح کند، اما اینکه چه می‌گوید اهمیت دارد؛ بنابراین اینجا پای ادبیات و قواعد ادبی به میان می‌آید که مشخص می‌کند چه پیامی با چه تکنیکی به مخاطب ارائه شود. بر همین اساس توجه به پیام و نحوه انتقال آن بسیاری از مشکلات را رفع می‌کند.

قدرت پیام‌های تصویری

حمیده حسینعلی‌زاده طراح گرافیک و کارشناس هنری نیز گفت: در گذشته بیشترین هنری که در هیئت‌ها استفاده می‌شد نقاشی و پرده‌خوانی بود که با زندگی مردم عجین شده بود؛ به طوری‌که عموم افراد در زمان ورود به هیئت اول با نقاشی‌ها روبه‌رو می‌شدند. بنابراین ذهنشان آماده مطرح شدن مباحث فضای عزاداری می‌شد.

وی با تاکید بر اینکه در گذشته همه هنرهای آیینی، مذهبی از مفهوم خاصی برخوردار بودند بیان کرد: در هیئت حماسه و هنر، پوسترها بر اساس محتوا و مفهوم طراحی می‌شود و شاید دلیل جذابیت و ارتباط‌گیری مخاطب با آن هم این باشد که معمولا محتوا با مسائل روز ترکیب شده است.

وی با بیان اینکه قدرت انتقال پیام از طریق تصویر ۱۶۰ برابر بیشتر از کلام است، گفت: به نظرم پوسترها و آثار هنری به واسطه پیام تصویری که منتقل می‌کنند بیشتر در ذهن مخاطب ماندنی هستند.

وی در ادامه سخنانش عنوان کرد: در هیئت حماسه و هنر، هویت بصری واحد توسط پوستر مذهبی شکل می‌گیرد و بعد کتیبه‌ها و پرچم بر اساس همان موتیف‌های پوستر آماده و در هیئت نصب می‌شود و همین زمینه آمادگی ذهنی مخاطب در زمان ورود به فضای عزاداری را فراهم می‌کند.

مسیحا ربیعی مدرس طراحی در دانشگاه تهران و شهید رجایی نیز در ادامه این محفل اظهار کرد: ما در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات ایجاد شده و انقلاب تکنولوژی و رسانه، کمتر شاهد این هستیم که ارگان یا یک فرد، پوستر چاپی و نصب فیزیکی پوستر داشته باشد و بر همین اساس هم اقتضاعات طراحی پوستر دگرگون شده و در بحث اطلاع‌رسانی یک قدم به جلو رفته‌ایم.

پوسترهای محصول محور

وی افزود: در فضای مجازی وقتی اطلاعیه‌ای منتشر می‌شود، در بخش پایین پست کپشن یا به عبارتی دیگر توضیحاتی وجود دارد که ما را از اطلاع‌رسانی صرف عبور می‌دهد و در اینجا آنچه اهمیت پیدا می‌کند، محصول است.

ربیعی ادامه داد: یکی از رمز و رازهای هیئت حماسه و هنر نگاه محصولی است که در بحث عزاداری داشته؛ یعنی صرفا یک پوستر اطلاع‌رسانی یا سخنرانی یک مداح برایش مسئله نبوده، بلکه به زیباترین شکل فکر می‌کرده که چگونه می‌توان یک بازنمایی درست و مسئله محور از یک حادثه داشت.

مدرس طراحی در دانشگاه تهران و شهید رجایی با اشاره به نگاه محصولی در هیئت حماسه و هنر تصریح کرد: اگر هیئتی هستیم که قرار است کنار هم کار مهمی انجام دهیم، پس باید لباس یکپارچه وطراحی فضای درست و مسئله‌محوری داشته باشیم که پیرامون آن جمع شویم.

وی ادامه داد: اینکه یک پوستر چقدر مسئله‌محور است و آن مسئله چقدر سوال مخاطب است باعث موفق شدن یک پوستر یا عدم موفقیت آن می‌شود.

این مدرس طراحی گفت: هدفی که هیئت حماسه و هنر داشت، طرح پوستر بود؛ بنابراین ما در قسمت پایین پوسترهای ابتدایی این هیئت عنوان و سخنران و در بخش بالایی عناصر بصری را می‌بینیم که بعدها یک چارچوب برای طراحی پوسترهای هیئت هنر شد و فرمی بوجود آورد که دست طراح را باز می‌گذارد تا بدون عنصر مزاحم ایده‌هایی که در ذهن وجود دارد را بیان کند و در انتها اطلاع‌رسانی داشته باشد.

ربیعی افزود: آنچه اهمیت پیدا می‌کند این است که همیشه وقتی اثری قرار است طراحی شود یک مسئله وجود دارد و طراح با یک مسئله روبه‌رو است که ممکن است مصرع شعر، چالش یا سوال باشد؛ بنابراین با مطرح شدنش فکر می‌کند که من چه منابعی دارم که بتوانم از آن استفاده کنم.

وی ادبیات را در جایی که نمی‌توان به واسطه تصاویر و عناصر تصویری شخصیت ائمه را نشان داد، جایگزین مناسبی دانست و گفت: با شعر و واژه راحت‌تر می‌توان خیلی از مفاهیم را بیان کرد و اینجا ارتباط ادبیات و شعر معاصر با تصویر برقرار می‌شود و همین مبحث به اهداف هیئت حماسه و هنر کمک زیادی کرده است.

وی تفاوت‌های پوسترهای هیئت حماسه و هنر با پوسترهای آیینی، مذهبی را در مسئله‌محور بودن آثار هیئت دانست و در ادامه تاکید کرد: ما در هیئت، بارقه‌های پوستر را می‌بینیم و بخاطر ارتباط عناصر مختلف که در لباس، فرم‌های طراحی شده مشهود است مسئله‌محوری را شاهد هستیم یعنی در جایی از لباس نظامی، در جایی دیگر از شمشیر و در جایی دیگر از زره یا تصاویر دفاع مقدس استفاده شده و جنس خاصی از ارتباط را بوجود آورده است.

ارتباط دلی طراح از عوامل تاثیرگذار در پوسترها

ربیعی با اشاره به پیوند زیستی که بچه‌های هیئت حماسه و هنر را کنار هم جمع کرده تا با هم تجربه کسب کنند اظهار کرد: ارتباط دلی و عاشقانه طراح در زمان خلق اثر یکی دیگر از عوامل تاثیرگذاری پوسترهای هیئت حماسه و هنر است.

کاظم رجبعلی عضو علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت، نیز در ادامه این جلسه ارتباط هنرمند با خداوند را مطرح کرد و افزود: هنرمند در موضوع فاطمیه، اول باید فاطمه (س) را بفهمد و بعد باید خدا را بیابد و در اینجا آنچه مطرح می‌شود این است که ارتباط با خدا درباره فاطمه (س) چگونه مکالمه‌ای باید باشد؟

وی ادامه داد: یکی از روش‌هایی که باعث دریافت و الهامی نسبت به یک موضوع می‌شود ادبیات است و ادبیات، واحدهایی دارد که شامل کلمه، جمله و متن و کتاب است. گاه باید منتظر یک کلمه بود و گاه منتظر یک جمله و در جایی دیگر کلام. وقتی می‌خواهیم فاطمه را بشناسیم باید مطالعه کنیم، البته حرف‌های زیادی از ایشان گفته نشده و بیشتر تکرار است‌؛ بنابراین بخشی از مطالبی که جمع می‌شود اسماء وی است که اینجا کلمات نامگذاری می‌شود که خود یک رویکرد است و برخی از پوسترها از جنس کلمات است. گاه در زندگی حضرت، گزاره‌هایی به دست ما می‌آید که جمله‌ای در پوستر است و یا در قالب کلام و در جایی هم گفته می‌شود که رویکردی به حضرت وجود دارد و فرد می‌گوید من حضرت را اینگونه شناختم که تمام این موارد به نوعی در پوسترها مشهود است.

وی در بخش پایانی سخنانش به نمایش پوسترها و بررسی یک به یک آنها پرداخت.