در نشست رونمایی از کتاب «تجسم حماسه» مطرح شد: روایت تعریف، تحریف و مظلومیت هنر انقلاب اسلامی

محمدعلی رجبی‌دوانی : هنر انقلاب اسلامی مظهر اسم لطف الهی است

محمدعلی رجبی‌دوانی مولف کتاب «تجسم حماسه»، این اثر را نتیجه کار گروهی از اساتید هنرهای تجسمی انقلاب قلمداد کرد و عنوان داشت: اسماء الهی یا به لطف یا به قهر ظاهر می شوند. گروهی می آیند و مظهر اسم قهر الهی می شوند و گروهی نیز مظهر اسم لطف الهی می شوند. آن چیزی را که ما به آن در معنای عام «هنر دینی» می گوییم، مسلماً باید مظهر اسم لطف الهی باشد چرا که هم مقتضی به قضای الهی است و هم مرضی به رضای الهی است؛ چون [به هر حال] هر چه که در این عالم اتفاق می افتد مقتضی به فضای الهی هست –خیر و شر و هرچه که ما فکر می کنیم- اما آیا مرضی به رضای الهی نیز هست؟ آیا خداوند از آن ها راضی نیز هست؟ آنچه که در فرهنگ های دینی بالاخص هنر اسلامی اتفاق می افتد، هنری است که هم مقضی و هم مرضی به رضای الهی است؛ پس مظهر اسم لطف الهی می شود.

هنر انقلاب را نباید کالبدشکافی کنیم!

پزوهشگر عرصه هنرهای تجسمی  با اذعان به اینکه هنر انقلاب اسلامی هنر بسیار شهودی است، عنوان داشت: اینکه جوانان و نوجوانان بیشتر طرفدار این نوع هنر بودند و کسانی بودند که این هنرها را بوجود آوردند به خاطر این بود که قلب آن ها صاف تر و مستعدتر برای چنین چیزهایی بود. اگرچه علم شان نیز کم بود اما استعداد پذیرش زیاد بود ولی در آینده باید قلب ها معرفت بیشتر نیز پیدا می کرد. همین اتفاق نیز افتاد. من وقتی به کارهای ابتدای انقلاب نگاه می کنم، مملو از معرفت شهودی است. به همین خاطر من همیشه در نوشته های خودم، همواره می نویسم که هنر انقلاب را نباید کالبدشکافی کنیم. خیلی ها می گویند که بیایید این ها را کالبدشکافی و بررسی هنرمندانه کنید یا دست به زیبایی شناسی آن ها بزنید [ اما به نظر من] الان وقت این ها نیست. این هنر یک هنر زنده است [بر همین اساس] یک آدم زنده پرتحرک را که برای کالبدشکافی و تشریح که نمی برند. من حتی گفتم که برای هنر انقلاب ، نه کلمه «موزه» بلکه باید «نگارستان»  درست کنیم چرا که این ها همه جلوه های نگار حق اند. به همین دلیل باید زودتر نگارستان درست کنیم. به همین خاطر یک چیزی مثل هنر انقلاب،  هنری است که اول شهود و بعد معقول و دست آخر بین المعقول و المشهود یا جمع المعقول و المشهود است.

اولین هنری که توانست در هنر انقلاب نقش پیدا کند، هنرهای تجسمی بود

رجبی دوانی افزود: در کشور خودمان اما اولین هنری که توانست در هنر انقلاب نقش پیدا کند، هنرهای تجسمی بود. آن هم چطور بود؟ از همان حسینیه ارشاد، همه جوانانی که شرکت کردند هنرمندان نقاش و گرافیست بودند. یادم نیست که کاریکاتور نیز بود یا خیر. به قدری استقبال می شد که صف کیلومتری برای دیدن  می بستند و چقدر افراد پای این تابلوها می افتادند و بیهوش می شدند. خوب چنین حرکتی خیلی زود به انقلاب خورد و همین جمع در جایی [و با عنوان] کانون فرهنگی نهضت اسلامی جمع شدند و شروع به کار کردند. خوب خیلی زود البته آن هایی که مسئولین و هیئت موسس آن کانون فرهنگی بودند، مسئولین کشور شدند و خود ما با چند نفر از دوستان جمع شدیم و ادامه همان را در جای دیگری ولی با اساسنامه جدیدی با عنوان «حوزه اندیشه و هنر اسلامی» تاسیس کردیم. به هر حال همین نقاش ها و گرافیست ها و آقای سلحشور نیز آمد و مقدمات تئاتر و یک مقدار نیز عکاسی را بعداً شروع به کار کردند اما در همین فاصله آثاری بوجود آمده که در همین [کتاب به آن ها اشاره شده ] است. آثار بسیار مهمی است. من متاسفم که راجع به این آثار باید از خیلی ها دعوت شود و تا بیایند و راجع به آن صحبت کنند [ولی این اتفاق نمی افتد].

من اسم این[کار] را «تاریخ احوالی هنر» می نامم

مولف کتاب «تجسم حماسه» اضافه کرد: ما می خواهیم ببینیم آن حالِ حُسن که انقلاب را جلو برد چگونه بود. جز اثر هنری هیچ چیزی نمی تواند [آن را ] بیان کند. قابل گفتن نیست چرا که کسی ندیده که این ها را بیاید و بگوید. آقا فرمودند که ما چطور می توانیم مثلاً بیست سال دیگر به بچه های خودمان بگوییم که چه حالی بوده است که مردم این کار را کرده اند؟ درست می فرمایند ولی حالا چه کسی می تواند بگوید؟ قلمی که می آید البته اگر یک قلم هنرمندانه باشد و بنویسد، هنر است یا هنرمندانه شعر بگوید یا نقاشی بکشد، باید با هنر گفته شود تا این حال بماند در غیراین صورت ما از احوال هنر غافل می شویم. به همین خاطر من دیدم که هیچ جا حقیقتاً به فکر این ها حرف ها نیستند-شاید از همه مسئولین این گلایه باشد- من به دفتر کوچک خودمان در مکتب نگار گری کمال الدین بهزاد آمدم و گفتم که این بزگواران عزیزان ما هستند و این عزیزان باید شروع کنند و خاطرات و تجربیاتی که در انقلاب کرده اند به صورت درس هایی بدهند و اسمش را «درسگفتارهای هنر انقلاب» می گذاریم. بعد این باب بشود و بقیه رشته ها نیز بیایند و آن ها نیز از تجارب شان در عوالم مختلف هنری بگویند. همین طور هنرمندان را داریم از دست می دهیم و دست روی دست گذاشته ایم تا بعدی برود. گفتیم جلوی این روند را بگیریم. ما این کار را انجام دادیم و در خانه خودم نوارها را پیاده و ویرایش کردم و نتیجه  همین کتاب شد اما این ها حالا باید چاپ می شد.

جریان های مختلف طاغوتی و توده ای به اسم هنر انقلاب کار منتشر می کنند و دست به تحریف می زنند

رجبی در پایان بخش اول سخنانش گفت: شما اگر این کتاب را با کارهای دیگر-حالا نمی گویم ضدانقلاب- که از این طریق نیستند مقایسه کنید، می بینید که آن ها در چه قطع ها و با چه کیفیت هایی کارهایشان منتشر شده است و در عین حال چطور در حال تحریف هنر انقلاب هستند. البته هنر انقلاب نیست به قول غربی ها art through the age که می گویند، هنر در گذر زمان است. اینجا توده ای ها کار کرده اند، طاغوتی ها هم کار کرده اند، همه طیف ها کار کرده اند و این جریان ها به اسم هنر انقلاب دارند بیرون می دهند و چقدر تحریف می کنند. یکبار برای تاریخ همین حوزه برای من نمونه هایی آوردند که من دیدم چه حرف هایی زده اند و چه چیزهایی گفته اند که ما در جریان آن بودیم و هیچکدام نیز واقعیت نداشت. این ها دارند برای حوزه و تک تک ما و آثارمان دارند تاریخ می سازند و به همان ها نیز که نگاه می کنیم می بینیم تحقیرآمیز است یعنی انگار این ها افرادی هستند که رشد نیافته هستند. خوب [در چنین وضعیتی] چرا خودمان ننویسیم؟ چرا مزاکزی مثل حوزه، وزارت ارشاد و امثالهم این کار را نه فقط برای هنرهای تجسمی برای بقیه رشته ها نیز انجام ندهند؟ همانطور که فرهنگ نامه ها را می نویسند، فرهنگ احوالی هنر انقلاب را نیز به صورت سلسله کتاب هایی بیرون بیاید.

محمدکاظم حسنوند: نسبت به هنر و هنرمندان انقلاب اسلامی در کل تاریخ هنر بشر اینقدر مظلومیت ندیدم

در ادامه نوبت به دکتر محمدکاظم حسنوند نقاش، گرافیست و عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس رسید که وی با اشاره به مظلومیت هنرمندان انقلاب اظهار داشت: در کل تاریخ هنر بشر اینقدر مظلومیت ندیدم یعنی در مورد هنرمندان ماقبل تاریخ مطالب زیاد و سمینارها فراوان است اما در مورد هنرمندان و هنر انقلاب اسلامی من مطلب زیادی که در خور شان هنرمندان انقلاب اسلامی و هنر انقلاب اسلامی ندیدم. در همه جهان من دیده ام که هر هنری حتی اگر یک نکته کوچکی همسو با افکار آنها هست را رشد می دهند. حالا من یک نفر را از نقاشان یهودی مثال می زنم  به اسم «انزلم کیفر» که ایشان کارشان هلوکاست است- یاد کارهای آقای شجاعی می افتم که روی این موضوع زوم کرده اند ولی انزلم از آن طرف یعنی هلوکاست را  کار خیلی دقیق کار کرده است- و کل عمرش را روی آن گذاشته است و چقدر مورد حمایت قرار گرفته است. فیلم هایی من دیدم که در اینترنت نیز هست که می بینید صهیونیست ها چقدر امکانات برای ایشان فراهم کرده اند. به اندازه یک شهر فضا داده اند- البته ظاهرسازی است که می گویند که از پول خودش رفته و یک جایی را گرفته است-به اندازه یک شهر بزرگ و پر از سوله های عظیم است که هر کدام از این سوله ها یک گالری است که هم نقاشی و هم کارهای مفهومی و امثالهم دارد. قسمتی از کارهایش را به جرثقیل حمل و نقل می کنند. می خواهم بگویم که این همه امکانات در اختیارش قرار می دهند تا آن جریان کوچولوی هلوکاست را هم بزرگ جلوه دهند و هم ماندگار کنند.

سیدحمید شریفی آل‌هاشم: برخی طوری از هنر انقلاب صحبت می کنند انگار که این هنر در سال ۹۹ شروع شده است

سیدحمید شریفی آل‌هاشم نقاش و طراح گرافیک نیز این کتاب را یک کار آتش به اختیار نامید و گفت: حرف هایی زده در سینه هست که توفیق نشده که ما این مباحث را طرح کنیم. من جا داره که همین جا صحبت هایم خداوند را به واسطه داشتن چنین دوستان و اساتیدی که چراغ راه و دلگرمی بوده اند شکر کنم. این کار و فعالیتی که امروز ما ثمره اش را در قالب کتاب می بینیم به همت و دغدغه هایی بود که ایشان داشته است. چه بسا این کتاب باید توسط مجموعه هایی که اصلاً برای این قصه طراحی شدند و تاسیس شدند و بودجه دارند، این کار را می کردند. به تعبیر آقا اینجا آقای شجاعی آتش به اختیار خودشان این کار را انجام داده اند. جای تاسف است که بعد از ۴۲ افراد و اشخاصی می آیند ودر جاهای مختلف ذیل عنوان  هنر انقلاب صحبت می کنند کانه هنر انقلاب در سال ۱۳۹۹ آغاز شده است و قبل از آن هنر انقلاب وجود نداشته است. این ها به خاطر همین کم کاری هاست که صورت گرفته است و ان شاءالله این آغازی باشد.

سید مسعود شجاعی‌طباطبایی: باید در این زمینه ها سرمایه گذاری بیشتری انجام شود

در ادامه سید مسعود شجاعی‌طباطبایی کاریکاتوریست و مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری این کتاب را اثری فاخر خواند و گفت:  بدون اغراق باید بگویم که استاد رجبی هم استاد کارِ من و هم استادِ اخلاق من هستند و من خیلی چیزها از ایشان یاد گرفته ام. کتاب «آسمان نگاره ها» الحمدلله بسیار کتاب فاخری شد که مجموعه ای از نگارگری های دینی مذهبی و انقلابی بود که با همت شخص آقای دکتر به زیور طبع آراسته شد و الحمدلله این کتاب نیز شروع خوبی برای یک اتفاق بزرگ است. این جلسه حرف از مظلومیت هنرمندان انقلاب شد من هم چند نکته ای را در همین خصوص عرض می کنم. شما می بینید که آقای دکتر مصطفی گودرزی بعد از گرفتن دو دکتری، به شدت علاقه مند و پیگیر بودند که فرهنگی را در حوزه هنر انقلاب و مقاومت منتشر کنند ولی بعد از کلی دوندگی که من خودم از نزدیک شاهدش بودم، نتیجه نداد و دست آخر نیز رها کردند و این خود مظلومیت بچه های ما را می رساند. آن موقع من یادم می آید که با ۳۰ میلیون می شد این کار را جمع کرد ولی الآن با ۳ میلیارد هم بعید می دانم که چنین اتفاق بیافتد چرا که کار بسیار بزرگ پژوهشی است.  امیدوارم این اتفاقات ادامه پیدا کند چرا که ما به چنین آثاری نیاز داریم. معتقدم که در این زمینه ها باید سرمایه گذاری و کار شود و به نظرم حوزه هنری یکی از نقاطی است که خیلی بیشتر روی این قضیه اهتمام به خرج بدهد. همانطور که آقای دکتر حسن وند گفتند جای برخی از این عزیزان دیگر وقتی که می میرند دیگر پر نمی شود. مثلاً آقای دکتر عبدالمجید حسینی راد به معنای واقعی کلمه در زمینه تحقیق و پژوهش استاد تمام بودند و وقتی که ایشان رفتند دیگر ما برای ایشان جایگزینی نداشتیم.

پرویز اقبالی: نسبت هنرمند انقلاب با اثرش، نسبت حضوری است و این به راحتی قابل درک نیست

پرویز اقبالی تصویرگر عرصه هنرهای تجسمی کشور نیز در این نشست عنوان داشت: اولین بحثی که در مورد انقلاب وجود دارد، بحث نقد است. ما این انقلاب را روی چه چیزی می خواهیم بررسی کنیم؟ وقتی وارد مبحث نقد می شویم، اکثریت افرادی که نقد کرده اند از ظاهر آثار به سمت باطن آثار حرکت کرده اند. من آثار شهید آوینی را که در مورد هنر انقلاب مطالعه می کردم نظر عکس داشت و می گفت که ما باید از باطن به سمت ظاهر آثار حرکت کنیم. باطن این آثار صد در صد امام و افکار امام و حالی است که ایجاد کرده است. آثار هنری هیچ وقت با مطالعات عمیق به دست نمی آید و هنرمند اصلاً حال و حوصله این حرف ها را ندارد. هنرمند اصلاً با آثار مکتوب امام کاری نداشت، هنرمند چون اهل حضور است و چون با حفظ ورونی خودش که برای او حسنی است که در او تجلی می کند و نسبت به آن تحولی که در جامعه اتفاق می افتد، به همان نسبت شروع به تجزیه و تحلیل و ارائه اثر می کند. این تجزیه و تحلیلی که می گویم همه اش جنبه حضوری دارد. حصول نیست و هنرمند اهل حضور است. بنابراین نسبت هایی که با انقلاب برقرار می کند، یک نسبت های حضوری است. حالا معیارهای این حضور چیست؟ این ها پیش ما نیست بلکه پیش هنرمند است ولی در اثرش این معیارها تجلی پیدا می کند. آنکه اهل نقد است باید در این حضور وارد شود ولی آن نسبتی را که این هنرمند در این حضور با آن کسی که الهام دهنده اش هست-که ممکن است محبوب یا رهبرش است-برقرار می کند ما اگر این نسبت ها را پیدا کنیم می توانیم به معیار هنر انقلاب اسلامی دست پیدا کنیم. این کار ساده ای نیست. خودِ حضرت امام چگونه هنر انقلاب را تعریف می کند؟ امام می گوید هنرمندان حقیقی شهدا هستند، چرا؟ چون آن ها دقیقاً اهل حضورند. یعنی این ها نمی آیند از امام بپرسند که چرا ما باید خودمان را به کشتن بدهیم بلکه بین آن ها و آن آرمان هایی که امام برایشان تشریح کرده است نسبتی برقرار شده است و این نسبت نیز حضوری است. یکبار امام می خواستند سخنرانی کنند و رزمنده ها نیز آمده بودند قبل از اینکه امام شروع به صحبت کند، رزمنده ها شروع به گریه کردن کردند، کسی آن جا بود که زیاد از انقلاب خوشش نمی آمد برگشت و گفت که حقه بازها اینکه هنوز چیزی نگفته که گریه می کنید. این نسبت حضوری را این افراد درک نمی کنند. این نسبت گریه ای که این افراد قبل از این که امام بخواهد حرفی بزند برقرار می کنند، این نسبت حضوری است و هنرمند نیز همین قاعده را دارد. آن نسبت حضوری وقتی که برقرار شد، آثار تجلی خیال و نسبت هایی که با واقعیت برقرار می کند، بوجود می آید.

سیدحسین شهرستانی: با اینکه خودِ هنر انقلاب، روایتگر انقلاب است اما انگار خوِد این هنر به روایت شدن نیاز دارد

سیدحسین شهرستانی مدیرگروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی نیز در پایان این نشست گفت: دو نکته را در پایان عرض می کنم یک اینکه این کوشش و کاری که دارد انجام می شود نقطه مهمش این است که آن نقطه آغازین انقلاب که تعهد و زیبایی شناسی هنری همدوش هم دارد اتفاق می افتد بسیار نقطه الهام مهمی است و ما امروز با وضعی روبرو هستیم که اولاً از طرفی هنر مدعیِ هنر از تعهد فاصله گرفته است و از طرف دیگر در برخی از کارهای حتی پرخرج هنر انقلاب در واقع آن بارقه های ذوق و زیبایی دارد از بین می رود و جایش را به هزینه های گزاف یا ادعاهای پوشالی می گیرد. این نقطه هنر انقلاب که اساتید بزرگوار روایت گرشان هستند، نقطه الهامی است که چگونه می تواند دو وجه هنر همدوش هم قرار بگیرد و از همین جا نیز از همه پژوهشگران و اساتید درخواست می کنیم که در ثبت این روایت هنر انقلاب کمک کنند. خودِ هنر انقلاب، روایتگر انقلاب است اما انگار خوِد این هنر نیز مجدد نیاز به روایت شدن دارد و باید روایت شود تا دیده شود و آن کمبود و کاستی بزرگی که همه اساتید به آن اشاره کردند این است که هنر انقلاب و هنرمندان بزرگ انقلاب دیده نشدند و در معرض قرار نگرفتند و برخی از آثار مثل کار آقای آل هاشم را خیلی ها دیدند ولی نمی دادند که اولاً این کار چه ارزش تاریخی دارد و دوماً که این هنرمندی که این را خلق کرده کیست و در چه احوال و جهانی قرار دارد. خودِ آقای دکتر رجبی هم در مقام هنر و هم در مقام نظر دست دارند و این نقطه جمع بسیار مبارک و فرخنده است که هم می توانند اثر هنری خلق کنند و هم به لحاظ نظری آن کاری را که در هنر اتفاق می افتد را روایت کنند. این گوهر کمیاب و نادر است و ما وظیفه خودمان می دانیم که تا جایی که می توانیم از این اجتماع فرخنده استفاده کنیم و عامل دیده شدن و بازنمایی آن شویم.

رررقابل ذکر است که کتاب «تجسم حماسه» که به کوشش دکتر محمدعلی رجبی و به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی تهیه شده و توسط انتشارات سوره مهر روانه بازار شده است، در ۹ فصل هنرهای نقاشی، عکاسی، نقاشی دیواری، گرافیک (پوستر و نشان)، کاریکاتور، مجسمه‌سازی، تصویرسازی و نگارگری انقلاب را مورد بررسی و تأمل قرار می‌دهد.

https://www.aparat.com/user/dashboard/video_stat/videohash/xUKZm/tty/16