کتاب “سیر تفکر معاصر” جلد سوم

بررسی تطورات جریان شبه روشنفکری جدید و ابعاد آن با تأکید بر آثار و آراء میرزا فتحعلی آخوندزاده

کتاب سیر تفکر معاصر توسط دکتر محمد مددپور (۱۳۳۴ – ۱۳۸۴) نوشته شده است. وی نویسنده و محقق ایرانی است که با تحصیل در رشته ی فلسفه در دانشگاه هایدلبرگ آلمان توانست دکتری به صورت ترددی را کسب کند. او را در فلسفه ی هنر شاگرد سیداحمد فردید می دانند و فعالیت های مختلفی در بخش های دولتی و خصوصی داشته است. نویسنده ی کتاب، که در زمینه های تاریخ تفکر و فلسفه و حکمت و عرفان و هنر اسلامی قلم زده، این بار در سه جلد به تاریخ تفکر معاصر با تمرکز بر ایران پرداخته است. جلد اول اختصاص به غرب زدگی در شرق و ایران دارد، جلد دوم، به مسئله ی تجدد و دین در ایران و از نگاه متفکرین مسلمان و روشنفکران ایرانی پرداخته است، و در جلد سوم که در این معرفی قرار است بدان مفصل پرداخته شود به حیات فکری و روشنفکری جدید و ابعادی چند از آن با تأکید بر آثار و آراء میرزا فتحعلی آخوندزاده نگاشته است.

این کتاب شامل یازده فصل با موضوع تجدد و دین زدایی در اندیشه های میرزا فتحعلی آخوندزاده می باشد. در این یازده فصل دور و سیری که وی تتبع کرده، به این شرح است.

دکتر محمد مددپور در مدخل کتاب و آغاز بحث، برای معارفه و آشناسازی، به زندگی آخوندزاده و آثار او اشاره کرده است و سپس به مسئله ی اصلی کتاب یعنی اصلاح دین از نگاه وی می پردازد. این بخش از موضوع که بیشترین فصل کتاب را به خود اختصاص داده است، آغازینی دارد سنجیده. نویسنده ی کتاب سه روش اصلاح دین که توسط آخوندزاده اجرا شد را مطرح می کند، یکی اصلاح دین از طریق تمثیلات، دیگری از طریق تغییر الفبای اسلام و روش آخر پروتستانتیسم اسلامی. در بخش تمثیلات که فصل دوم کتاب است، به شش نمایشنامه و یکی از داستان های آخوندزاده می پردازد که چگونه او به دنبال اصلاح دینی از طریق داستان ها بود و چگونه تفکرات وی در داستان ها نهفته است. اما راه دیگر تغییر الفبای اسلام در فصل سوم کتاب بود. او با تبیین این پروژه و انگیزه ی متفکر در اصلاح خط و زبان، این فصل را با فرجام این روش پایان می بخشد. روش سوم را که بیشترین پرداخت در روش اصلاح دینی در اندیشه های آخوندزاده است، پروتستانتیسم اسلامی می نامد و آن را مبسوط توضیح و شرح داده است.

در فصل چهارم، بر معنا و ابعاد مفهومی پروتستانتیسم اسلامی تأکید می کند و مبانی این مفهوم و مفهوم دیگری به نام دین طبیعی را در فصل پنجم و ششم مطرح می کند. اما بزرگترین فصل موجودکتاب، فصل ششم می باشد، که به پروتستانتیسم اسلامی در اصول عقاید اسلام و شیعه پرداخته است. در این فصل با صراحت و شفافیت نظرات آخوندزاده مطرح گردیده و شبهه وی در حکمت بالغه ی الهی که در مقدمه ی بحث انکار رسالت و نبوت آخوندزاده در همین فصل است، اشاره شده است. نویسنده ی کتاب دکتر محمدمددپور پس از بحث پیرامون رد نبوت و بالتبع امامت و مشتقات آن و تعریفی نو از آن به مسئله ی بعدی در اندیشه ی آخوندزاده یعنی؛ پروتستانتیسم در احکام شریعت می پردازد. وی در این فصل عقاید آخوندزاده را مبنی بر عدم وجود شریعت الهی و محدود کردن آن به مسائل دنیایی نه با نگاه به کتاب الله و سنت، به صورت واضح بیان می کند. در فصل دهم مختصرا به پاسخ های کمال الدوله به آخوندزاده اشاره می کند، هرچند این پاسخ ها در جهت تأیید حرف آخوندزاده می باشد و فصل یازدهم با عنوان آخرین کلام، سخنی است که نویسنده بر اندیشه ی آخوندزاده روان ساخته است.

چارچوبی که توسط نویسنده، در تبیین مسئله بنا شده، تنها بیان دیدگاه های آخوندزاده نیست، بلکه در حواشی این کار، نویسنده نیز دیدگاه و نقد خود را بیان کرده، هرچند مختصر. پرداخت به اندیشه های آخوندزاده ابتدا به دلیل این که نخستین نمایشنامه نویس ایران و آسیاست که برگرفته از مبانی فرهنگ روس مآب غرب بوده است، و این اولین گام در حضور و بروز غرب در اندیشه ی متفکران ایرانی است و سپس به این خاطر که وی صریحا صحبت از پروتستانتیسم اسلامی زده و خود را منورالفکر می نامید، به همین جهت پرداختن به چنین متکفرانی هرچند گم شده در تاریخ اندیشه، ما را به شناخت تفکر معاصر کمک خواهد کرد.

مشخصات کتاب؛ سیر تفکر معاصر، جلد سوم/ مؤلف: محمد مددپور/ ناشر کتاب: سوره مهر/ سال نشر: ۱۳۸۷/ چاپ جاری: چهارم/ تعداد صفحات: ۵۲۸

خرید اینترنتی از : https://www.sooremehr.ir/fa/shop