دیدار هنرجویان پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی با علمای دینی قم

مصباح یزدی: برای هنر دینی باید ارزش‌های واقعی را بشناسیم/ دین قالب مطلوب هنر را به تصویر می‌کشد

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی در دیدار با هنرجویان باشگاه هنرپژوهان جوان در شهر مقدس قم به تعریف هنر در ساحت دین پرداخت و هنر دینی را که فرهنگ و باورساز است تنها از شناخت ارزش‌های دینی قابل دستیابی دانست.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری حوزه هنری، در دیدار هنرجویان باشگاه هنرپژوهان جوان پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری با آیت الله محمدتقی مصباح یزدی ریاست مؤسّسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (رحمه الله) و نماینده مجلس خبرگان رهبری در محل این موسسه در شهر مقدس قم که روز پنج شنبه ۲۵ دی ماه صورت گرفت، به طرح سوالاتی درخصوص رابطه دین و هنر پرداختند و ایشان پاسخ‌هایی مقتضی به این پرسش‌ها داد. در این دیدار، محسن مومنی شریف، رئیس حوزه هنری، خسرو زینال‌پور معاونت آموزش و پژوهش و وحید یامین‌پور مسئول پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری این هنرجویان را همراهی می‌کردند.

در ابتدای این نشست صمیمی و معنوی، محسن مومنی شریف، رئیس حوزه هنری گفت: دوستانی که امروز در خدمت شما تشریف دارند، مجموعه‌ای از مدیران، اساتید بخش آموزش حوزه هنری و هنرجویان جوانی هستند که دغدغه مقدسی دارند و آرزویی بزرگ و آن آرزو و دغدغه این است که بتوانند شرایطی را به وجود آورند که از همه ظرفیت‌های هنر برای تبلیغ دین و تبیین ارزش‌ها و فضایل اخلاقی استفاده شود.

وی ادامه داد: متاسفانه شرایط فعلی این گونه نیست و دشمنان ما بیشتر از ما در این مسیر هستند، اما به هر شکل این نگاه، آرزوی بی‌ربط و دست نیافتی هم نیست، زیرا بین هنر و دین رابطه وجود دارد و با مطالعه تاریخ هنر به این مسئله دست پیدا می‌کنیم که هنر به خاطر دین و از دین به وجود آمده است، در خدمت آن بوده است تا این که متاسفانه پس از رنسانس دین را از جایگاه مقدس، والا و معنوی خود به زمین آوردند و باعث شدند بسیاری از نشانه‌های خوب در مقابل دین قرار بگیرد.

مومنی: به گونه جدید ادبیات و هنر دست یافته ایم

مومنی شریف با اشاره به دستاوردهای ادبی انقلاب اسلامی تصریح کرد: با وجود تمام این فراز و نشیب‌ها، ما گمان می‌کنیم که امروز به گونه‌ای از هنر و ادبیات دست پیدا کردیم که دارای ویژگی‌هایی است که با ادبیات و هنر پیش از انقلاب تفاوت‌های بسیار مهمی دارد و احساس می‌کنیم به ارزش‌های انقلاب نزدیک شده‌ایم و این طبیعی است که بگوییم نزدیک شده‌ایم و این نزدیکی و مسیری که تا حد متعالی آن باقی مانده، مباحثی است که درخصوص آن صحبت‌های بسیاری انجام شده است.

شاهد انقلاب ادبی در کشورمان هستیم

وی افزود: نظر اندیشمندان بر این است که به طور معمول پس از هر انقلاب اجتماعی و سیاسی، یک انقلاب ادبی نیز شکل می‌گیرد که ما در حال حاضر شاهد این انقلاب هستیم. این راه متمایز را اساتید بزرگ و جوانان مشتاق و علاقه‌مند پیموده و یا می‌پیمایند. چیزی که هم اکنون از آن رنج می‌بریم این نکته است که در پیش و پس از این موضوع، یک راه علمی تدوین شده نیست و بیشتر تجربیات شهودی بوده تا یک روش علمی، اما این که حدود و چارچوب درخصوص این موضوعات چیست، امری است که کار علمی و نظری بر روی آن‌ها نشده است و مبانی حکمی و دینی آن مشخص نیست. انتظار حوزه هنری از موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و شخص شما این است که اهتمامی به حوزه هنری و اشخاص هنرمند مرتبط با آن صورت پذیرد تا این هنرجویان جوان بتوانند از دست یافته‌ها و علم شما بهره‌مند شوند.

در بخش فقه و هنر هم نیاز به پژوهش و تحقیق داریم

رئیس حوزه هنری در باره نیاز به پژوهش درخصوص فقه و هنر نیز گفت: البته بر کسی پوشیده نیست که در کنار این امر، ما در بخش فقه و هنر هم نیاز به پژوهش و تحقیق داریم و دامنه بسیاری از هنرهای پر مخاطب هنوز مشخص نشده است و به هر صورت سلیقه‌ای عمل می‌شود و باید بدانیم در یک نظام و مکتب الهی باید حدود مشخص شود.

وی ادامه داد: در سال‌های اخیر حوزه هنری اهتمام ویژه‌ای بر روی مسئله آموزش و پژوهش داشته است و با انتخاب هنرجویان جوانی که باهوش و مستعد که از خانواده‌هایی با ریشه، اصیل و با فضیلت هستند، امید دارد که در آینده یک هنر متفاوت و معنوی را از طریق این جوانان به جامعه عرضه کند و این‌ها همه بخشی از تلاش‌های آقای زینال‌پور معاون آموزش و پژوهش و آقای یامین‌پور مسئول محترم پژوهشکده حوزه هنری است و امید داریم آینده ایران اسلامی به نیکی ساخته شود.

یامین پور: جایگاه عقل و دین در هنر متعهد  انقلاب اسلامی کجاست؟

در ادامه این نشست، وحید یامین‌پور، مسئول پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری خطاب به آیت الله مصباح یزدی گفت: جوانانی که امروز در محضر شما استاد گرانقدر حاضر شده‌اند تنها بخشی از جوانان مومن و هنرمندی هستند که در پژوهشگاه حوزه هنری گرد هم آمده‌اند و دغدغه این موضوع را دارند که از طریق هنر و رسانه بتوانند معارف اسلامی را نشر دهند و آن را تعمیق کنند، کما این که طبق فرمایشات و نظرات مقام معظم رهبری، این بار و وظیفه به دوش رسانه است. اما در این مسیر موانعی وجود دارد، برخی از این موانع نظری و حرفه‌ای هستند، که ما باید زانوی تلمذ بزنیم تا بتوانیم این موانع را پشت سر بگذاریم. چند سوال مهم که سرفصل مسائل روز است را مطرح می‌کنیم تا بتوانیم با استیفا از پاسخ‌های شخص شما به مسیر‌های درست تری دست پیدا کنیم. نخست این سوال مطرح است که نقش کجاست؟ دیگر آن که برندگی و پیشرفت ما در هنر چگونه به دست می‌آید، و سوال آخر این که چه آفت‌هایی می‌تواند رهزن و مانع ما از گام زدن در مسیر متعالی و درست باشد و باعث انحراف از مسیر اصلی خواهد شد.

آیت الله مصباح یزدی: تنها در علوم نظامی در حال بی نیازی از بیگانگان هستیم

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی سخنان خود را با اشاره به این که در یک مسیر در حال حرکت هستیم و امید داریم که به سرمنزل مقصود برسیم، اظهار کرد: در زمینه تمامی علوم هنوز به مرزهای مطلوب نرسیده‌ایم و تنها علمی که می‌توان گفت هم اکنون به حد مطلوب رسیده است «علوم نظامی» است که در حال بی‌نیازی از بیگانگان هستیم.

وی ادامه داد: دین باید در همه عرصه‌ها حضور داشته باشد و ایفای نقش کند، تعریف دین در منظر ما جهت مطلوب به سمت هدف نهایی و غایی حیات بشر است، هر عرصه‌ای را برای زندگی در نظر بگیریم دارای حرکت است و این حرکت جهت دارد که این جهت باید به سمت قرب الهی و مسیر صحیح باشد و اگر عکس آن اتفاق بیفتد قضاوت ما نیز عوض می‌شود و مسیر اشتباه شده است.

رئیس موسسه پژوهشی امام خمینی (ره) درخصوص نشانه‌های دین و رابطه آن با انسان گفت: هر آنچه در انسان است اموری لازم و واجب است و در بدن انسان هیچ مورد لغو و بی‌موردی وجود ندارد و خدا این مجموعه را به ما عطا کرده است تا به تکامل برسیم و این جهت حرکت اعضا را روشن کرده است.

وی درخصوص رابطه دین و فلسفه و جهان هستی نیز گفت: ورود دین در حیطه فلسفه به آن جهان بینی می‌دهد. سوالات مهمی که پیش می‌آید این است که قائم به ذات است یا خدواندی متعال آن را خلق و هدایت می‌کند، فقط این جهان است یا جهان دیگری نیز وجود دارد، دین جواب تمامی این سوالات را می‌دهد، در علوم نیز چنین وضعی وجود دارد، در علوم ما ابزار را داریم که دین به این ابزار جهت درست می‌دهد. اگر ما می‌توانستیم خودمان جهت را پیدا کنیم دیگر نیازی به دین نبود، دین مایه آرامش و هدایت است و به نوعی راه میانبر برای آرامش بشر است که انبیا آن را به ما نشان دادند.

هنر در هر شکلی می تواند برای رسید به خدا استفاده شود

عضو مجلس خبرگان درخصوص تعریف هنر و مبانی فرهنگ بشر گفت: هنر را به هر شکلی که تعریف کنیم یا هر عرصه هنری را پیش رو داشته باشیم، می‌توانیم از آن برای رسیدن به خدا استفاده کنیم و دین به ما می‌گوید که چگونه گام برداریم تا به هدف مطلوب برسیم. دین داری دو بخش بینش‌ها و ارزش‌ها است که باید به آن توجه ویژه‌ای نماییم.

مبانی فرهنگ هر قومی، باور‌ها و ارزش‌های آن است

وی افزود: مبانی فرهنگ هر قومی باور‌ها و ارزش‌های آن است، منتها تنها زمانی که به عرصه عمل می‌رسند تبدیل به «فرهنگ» می‌شوند. دین جزو فرهنگ است، زیرا دین به ما باور می‌دهد. در زندگی چیزی را پیدا نمی‌کنید که دین با آن تماس نداشته باشد، دین یا در باور‌ها، بینش‌ها یا ارزش‌ها و یا نوع کارکرد ابزار به ما یاری می‌رساند. دین با تمامی عرصه‌های انسانی در ارتباط است که یکی از آن‌ها هنر است.

مصباح یزدی درخصوص نقش دین در تبیین انگیزه‌ها و چگونگی تاثیر آن گفت: نقش دین در هنر این موضوع است که چه هنری و با چه انگیزه و هدفی خوب و مناسب است و چگونگی اتفاق افتادن و حدود آن را معین می‌کند و این چتر دین است که بر سر هنر افتاده است. دین به انسان‌ها طب و پزشکی را نمی‌آموزد، اما دین می‌گوید که جایگاه هر موردی چیست و چه چیزی مضر است و استفاده نشود.

اگر ارزش ها را نشناسیم، هنر بی ریشه و بی مایه می شود

وی ادامه داد: برای یک هنر دینی، ابتدا باید ارزش‌ها را بشناسیم، اگر آن‌ها را نشناسیم، هنر بی‌ریشه و بی‌مایه می‌شود مانند سخن حق و صحیح که شبیه درختی خوب با ریشه‌های ثابت است که به طور دائم میوه‌های خود را بار می‌آورد. اگر به دنبال خوش آمد جامعه باشیم، امر مطلوبی نیست و موفق نمی‌شویم؛ زیرا یک روز یک مسئله ارزش و روز بعد ضد ارزش است و نمی‌توان یک چیز بی‌ثبات را الگو قرار داد و با آن همگام شد.

این موسس دفتر همکارى حوزه و دانشگاه درخصوص وضعیت هنر امروز گفت: متاسفانه روز به روز چیزی که به حیوانیت نزدیک‌تر است، در حال رشد است، محور ادبیات از گذشته تاکنون عشق بوده است، اگر به این موضوع به شکل مناسب و مقتضی پرداخته نشود، خانواده و کانون گرم آن به کجا می‌رود؟ ازدیاد و تولد نسل‌های جدید به همراه آغوش گرم مادر چه می‌شود. توصیه من به شما این است که به امروز فکر نکنید، به تاثیرات یک کار در آینده فکر کنید، فکر کردن به آینده. در اصل فکر کردن به نسل‌های آینده است که بسیار مسئله حیاتی است.

وی افزود: دین به ما می‌گوید که چگونه از نعمت‌ها در یک چارچوب مناسب بهره‌مند شوید و این خلاف حکمت الهی است که از دین پیروی نکنیم، اصول فکری و نظری را باید از دین کسب کنیم. اگر دین و ارزش‌های آن را درک کردیم، در همه عرصه‌های زندگیمان مثل جنگ، خانواده، روابط خانوادگی و حتی بین المللی تاثیرگذار است و می‌تواند باعث پیشرفت و تکامل شود.
موسس بنیاد فرهنگى باقرالعلوم درخصوص استفاده قالب مناسب در هنر گفت: باید برای یک هنر متعالی بدانیم که زیبایی‌های جهان هستی را در چه قالبی قرار دهیم، زیرا هنر در آن قالب است که مطلوب می‌شود و می‌تواند نشان دهنده زیبایی‌ها باشد. به واسطه هنر اگر خدا را بشناسیم او را بهتر درک می‌کنیم و در راه او قدم برمی‌داریم.

هنر متعالی فراموش شده است

وی ادامه داد: ارزش‌های معنوی در مقابل ارزش‌های مادی رنگ باخته است، این روز‌ها کمتر آثار سعدی و مولانا به فروش می‌رسد، زیرا هنر متعالی فراموش شده است. نباید بگذارید که ارزش‌های متعالی با مسائل جنسی و مادی جایگزین شود، باید هوشیار بود و با بصیرت یک هنر متعالی و مشتق از دین را بیابیم؛ زیرا ما در وجه شناخت و تکامل با سایر موجودات طبیعت فرق می‌کنیم و باید بدانیم انسان کرامت و درک ویژه‌ای دارد و هدف از خلق انسان چیزهای غیر از مادیات و نفسانیت است.
مصباح یزدی درخصوص استفاده از قالب‌های مختلف برای جریان‌ها و گروه‌های مختلف و خلق اثر متناسب با آن‌ها گفت: برای گروهی، خواندن آیه‌های قرآن کارکرد ویژه‌ای دارد و برای برخی نیز خواندن چند بیت شعر حافظ. باید بدانیم که یک آوای خوش که یک هدیه خدایی است در چه مسیری صرف می‌شود، بدون شک باید در راه خدا باشد نه در مسیر شیطان. بسیاری از افراد بوده‌اند که با آوای خوش، با قرآن آشنا و مسلمان شده‌اند که این در هنر خواندن قاری نهفته است.

وی افزود: دین ارزش‌های انسانی را تعیین می‌کند و پیروی از آن‌ها مفید و به نفع انسان است. اینک بعد از انقلاب شکوه‌مند اسلامی باید زیربنای فکری خود را تغییر دهیم، دانشگاه‌های ما در برخی موارد اسلامی نیستند که این به خاطر این است که مبانی فکری آن‌ها عوض نشده است و باید در زمینه تغییر این وضع قدم برداریم. رهبر معظم در سفرشان به قم فرمودند که برخی علوم انسانی در دانشگاه‌ها نه تنها مخالف دین هستند، بلکه ضد دین هم هستند.

این رئیس موسسه پژوهشی امام خمینی (ره) درخصوص تغییرات برخی علوم دیگر نیز گفت: در اقتصاد هم باید مبنای ما عوض شود، ربا امری مذموم است، باید عالم و چرایی آفرینش آن را را درک کنیم و بدانیم مقصد ما به کدام سوی است و تا این‌ها را درک نکنیم وضع نا‌مناسب موجود ادامه خواهد داشت. باید مفاهیم خود را بشناسیم و دینی تشخیص دهیم.

وی ادامه داد: هنر دینی یعنی بر اساس باور‌ها و ارزش‌های دین خلق اثر نماییم، البته تنگ نظرانی هم وجود دارند که هر چه زیبایی در جهان وجود دارد را به نوعی بد می‌شمارند. پاسخ ما به آن‌ها این است که آیا خود قرآن کریم، به طور تام و تمام زیبا نیست؟ آیا تبسم مومن زیبا نیست؟ ادخال سرور از بزرگ‌ترین عبادات است، که البته باید از راه معقول و با یک سری اصول و ارزش‌های خاص صورت پذیرد. گاهی یک فرد با درک معنویت به شادی بی‌حدی می‌رسد که هیچ مسئله مادی نمی‌تواند جایگزین آن شود، این‌ها همه زیبایی‌هایی هستند که از سوی خداوند متعال به ما هدیه شده است. زیبایی درک صفات الهی است که اگر کسی آن را درک کند اشک شوق خواهد ریخت. هنر این است که کمک کند زیبایی‌ها و لذت‌ها را درک و کسب کنیم.

این مدرس حوزه علیمه قم درخصوص درک لذات متعالی از طریق هنر ادامه داد: به طور مثال، درک لذات نماز از طریق هنر امری بسیار متعالی و قابل ستایش است. اگر بینش را درست کنیم، تمام عرصه‌هایمان در پرتو همین شناخت متعالی می‌شود. اگر هنر را با فلسفه لذت جنسی تعریف کنیم، آنگاه می‌گویند حتی قرآن زیبا نیست و این یک تعریف غلط و مردود است.

مبحث «خیال ر‌ها» در هنر امری اشتباه است

وی ادامه داد: باید هر چیزی «هدف» داشته باشد؛ زیرا انسان‌‌ رها و موجودی وانهاده نیست بلکه برای هدف خاصی آفریده شده است و بسیاری در تعاریف جدید خود کلمه «خیال ر‌ها» را مطرح می‌کنند که امری اشتباه است؛ زیرا همه چیز هدف دارد و باید هدفمندانه به آن پرداخته شود، نقشه راه را خدواند خودش تعریف کرده است، خیال نعمت خدا در هنر است اما باید در چارچوب مناسب خودش، باید علل خلق خود و هستی را درک کنیم تا جهت را بیابیم.

مصباح یزدی درخصوص آسیب‌های پیش رو گفت: هر آنچه ما را از تکامل و صالح شدن وا می‌دارد را باید جزو آسیب‌ها برشمرد. هنر می‌تواند مجالس مسکرات و مخدرات را تقویت کند و می‌تواند در مجالس معنوی باعث رشد و نزدیکی به خدا بشود. به طور کل آسیب‌ها از گم کردن هدف و نفهمیدن علت و هدف غایی زندگی است. باید کرامات خود، علت آفرینش را بشناسیم و بدانیم که از خوی حیوانی جدا هستیم و علل پدید آمدن ما فرق می‌کند.

دین و عقل مکمل هم هستند

وی در پاسخ به سوال غایت عشق و شعور و نقض عقل گفت: عقل ظابطه رسیدن به شور را تعیین می‌کند، درست مانند آن چیزی که دین انجام می‌دهد. دین و عقل مکمل هم هستند و به ما می‌گویند که چگونه از نیروهای خود استفاده کنیم. باید بدانیم عشق به چه اندازه و به چه کسی. به طور مثال، عشق به همسر و خانواده را دین و عقل مشخص می‌کنند و نشان می‌دهند. معمای انسان این است که از سختی لذت می‌برد و عاشق سختی کشیدن برای معشوق را دوست دارد. عقل جهت و محدودیت را تعیین می‌کند و این گونه به ما یاری می‌رساند.

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی در پایان گفت: اگر رفتار انسانی در یک امر نباشد، هنر انسانی نمی‌شود. هنر کارش تقویت، جهت و بدل زیبایی‌های طبیعت است. اصل کار هنر این است که موتور محرک رفتار باشد و عقل را باید به عنوان یک چراغ روشنگر که مرز‌ها و حدود را نشان می‌دهد بپذیریم. هنر کارش تقویت عواطف و احساسات است؛ زیرا این دو موتور انسان را به حرکت وامی‌دارند.