«هنر ما از نگاه آن‌ها» نوشته دکتر زهرا عبداله، مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی؛ کتاب «هنر ما از نگاه آن‌ها» نوشته دکتر زهرا عبداله که به تازگی توسط انتشارات پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی منتشر شده است، پنج‌شنبه ۲۷ اردیبهشت‌ماه در کوشک کتاب سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
در این نشست «دکتر هادی بابایی‌فلاح» عضو هیأت علمی و استادیار گروه هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و «محمدرضا وحیدزاده» مدیر میز هنر انقلاب گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، نظرات‌شان را درباره این کتاب به مخاطبان ارائه کردند.
هنرهای تجسمی بعد از انقلاب زیر بوته نقد و بررسی
دکتر هادی بابایی با اشاره به اینکه مؤلف این کتاب دکتر زهرا عبداله از پژوهشگران شاخص و برجسته کشورمان است، این کتاب را اتفاقی بی‌بدیل خواند و گفت: ما در دوره بعد از انقلاب پژوهش‌های زیادی درباره هنر انقلاب داشته‌ایم ولی اینکه غربی‌ها درباره هنر بعد از انقلاب به خصوص درباره هنرهای تجسمی مثل نقاشی و عکاسی و… چه چیزهایی گفته‌اند، تا به حال نداشته‌ایم. خانم زهرا عبداله در این کتاب به طور تخصصی برای بررسی حدود ۵۰ اثر، سراغ پژوهشگرانی از کشورهای انگلستان، فرانسه، آلمان و آمریکا رفته‌اند. به همین دلیل باید بگویم که این کتاب یک کتاب تخصصی مرجع به حساب می‌آید.
بابایی کتاب «هنر ما از نگاه آن‌ها» را کتابی سخت‌خوان اما مهم و شاخص معرفی کرد و ادامه داد: ما به واسطه این کتاب متوجه می‌شویم در نظر پژوهشگران غربی چه نکاتی در هنر ما اهمیت دارند و آن‌ها روی چه مسائل و موضوعاتی دقیق‌تر شده‌اند. با بررسی همین نکته متوجه می‌شویم که خودمان در مقایسه با آن‌ها روی چه بُعدی از هنر تجسمی کشورمان توجه داشته‌ایم. مثلاً من هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم غربی‌ها روی نقاشی‌های دیواری ما کار کرده باشند، ولی خانم عبداله نشان دادند که نقاشی دیواری از شهدا مورد توجه آن‌ها بوده و درباره آن کار تخصصی کرده‌اند. همین نشان می‌دهد که ما نسبت به داشته‌های هنری خودمان آن‌طور که باید توجه نداشته‌ایم.
کتابی سخت‌خوان اما شاخص و دقیق و مهم
محمدرضا وحیدزاده با بیان اینکه پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات اسلامی و پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی هرکدام به نحوی در شکل‌گیری این کتاب نقش داشته‌اند، درباره این کتاب بیان کرد: این پژوهش توسط یک پژوهشگر خوب، توانا و نفر برتر پژوهش‌های سال گذشته انجام شده است. به همین دلیل ما شاهد یک کار شاخص و علمی و دقیق هستیم که پیش از این در پژوهش هنر انقلاب نمونه نداشته است. بنابراین من می‌خواهم روی خاص بودن این کتاب تأکید کنم. این کتاب از آن کارهایی نیست که مثل یک روایت و داستان از اول بخوانید و تمام شود. بگذارید رک بگویم این کتاب علی‌رغم اهمیتی که دارد، برای عموم مردم اصلاً کتاب خواندنی‌ای نیست. پژوهش دقیق و روش‌مندی است راجع به کارهایی که در آن سوی آب راجع به هنر ما انجام داده‌اند.
وحیدزاده با اشاره به اینکه کتاب «هنر ما از نگاه آن‌ها» بر روی هنر بعد از انقلاب توجه دارد، ادامه داد: ممکن است که مخاطب در ابتدا فکر کند ما داریم درباره هنر انقلاب حرف می‌زنیم. خود من سعی کرده‌ام در یک کتاب مؤلفه‌های هنر انقلاب را توضیح بدهم اما این کتاب فقط راجع به هنر انقلاب نیست، بلکه راجع به هر اتفاق هنری است که بعد از انقلاب افتاده است. درباره هنر انقلاب هم پیش از این کارهایی مثل کار معروف و محل نقد آقای «کشمیرشکن» یا کار ارزشمند آقای «محمدرضا مریدی» داریم، اما کتابی که تمرکز آن روی نگاه غیرایرانی‌ها و غربی‌ها به هنر بعد از انقلاب باشد نداشته‌ایم. متأسفانه ما معمولاً از این توجهات غافل هستیم و در ارتباط‌گیری با جهان خارج از ایران و آشنایی با پژوهش‌های آن‌ها درباره خودمان ضعف داریم. این کتاب به ما کمک می‌کند که فهم دقیق‌تری از نگاه غربی‌ها به هنرمان داشته باشیم؛ به خصوص هنرهای تجسمی که همواره محل توجه محافل دانشگاهی و پژوهشی بوده است و کمک زیادی به شناخت هنر کشور مقصد می‌کند.
پژوهشگر حوزه هنر نداریم!
در ادامه این نشست دکتر بابایی ضمن تأکید بر شایستگی‌های خانم زهرا عبداله در حوزه پژوهش، تألیف این کتاب را قدمی رو به جلو دانست و افزود: نباید فراموش کنیم که این به نوعی اولین کار در این حوزه به حساب می‌آید و باید کارهای خیلی بیشتری در این حوزه انجام شود. چهارچوبی که این کتاب دارد خیلی شبیه به یک رساله دکتری است و مشخص است که کتاب با دقت فراوان و توسط یک پژوهشگر برجسته نوشته شده است. دکتر وحیدزاده درست گفتند؛ یعنی واقعاً کار از آن کارهایی نیست که فرد بتواند آن را به نیت لذت بردن بخواند. این کتاب یک کار به شدت تخصصی است. کتابی است که می‌توانیم به راحتی از دل آن نظام مسائل و موضوعات تخصصی در حوزه هنر را استخراج و روی آن کار جدی‌تر کنیم. یکی از مشکلات ما در پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌های هنری این است که نظام تخصصی در بررسی و تفکیک موضوعات نداریم. کسی که مسئولیتی را قبول می‌کند، مطابق با سلیقه و تحصیلاتی که داشته سراغ یک سری موضوعات خاص می‌رود و همیشه بخش‌هایی از هنر و فرهنگ ما مورد غفلت قرار می‌گیرد. در صورتی که کشور نیازمند پژوهش‌های گسترده و متنوع در موضوعات مختلف است. این کتاب چنین کاری کرده است.
بابایی در پاسخ به این سوال که آیا سایر رشته‌های هنری هم از نگاه غربی‌ها مورد توجه قرار خواهد گرفت یا نه، گفت: صادقانه باید گفت مشکل اصلی ما این است که پژوهشگر نداریم. همین الآن در عرصه موسیقی شاید به تعداد انگشت‌های یک دست پژوهشگر داشته باشیم. حالا اینکه آن بزرگواران وقت داشته باشند و قبول کنند که کار پژوهشی بکنند یا نه، خودش ماجرای دیگری است. شاخه‌های دیگر مثل نمایش و خط و… هم همین‌طور است. ما پژوهشگر نداریم. خانم دکتر عبداله با تخصصی که در هنر تجسمی انقلاب داشتند، این کار را شروع کردند و به نتیجه رساندند. ولی از آن جایی که نمی‌دانیم پژوهشگرانی هستند که روی سایر رشته‌ها هم کار بکنند یا نه، نمی‌توانیم درباره ادامه این کار به صورت جدی نظر بدهیم. ولی مطمئنا جلساتی از این دست که باعث می‌شود درباره این موضوع صحبت شود و همین کمک می‌کند که توجهات به این موضوع جلب شود. به نظر من حتی نقد منفی این کتاب هم باعث می‌شود که این بحث ادامه پیدا کند. امیدواریم با همت دیگر پژوهشگران و دانشجویان و دانشگاهیان بتوانیم چنین کاری را در سایر رشته‌های هنری تکرار کنیم. یک نکته را هم باید در نظر داشت که غربی‌ها روی سایر رشته‌های هنری ما مثل گرافیک و کاریکاتور کار جدی نکرده‌اند. کاریکاتور ما بسیار قوی و شاخص است، اما کمتر مورد توجه آن‌ها بوده. به این نکته هم باید توجه داشت.
پژوهشی که محدوده خودش را به خوبی مشخص کرده است
محمدرضا وحیدزاده نیز ضمن اشاره به خاص بودن کتاب «هنر ما از نگاه آن‌ها»، نقد و بررسی آن را مغتنم دانست و درباره ویژگی‌های این کتاب اضافه کرد: وقتی یک پژوهش تبدیل به کتاب می‌شود، ما می‌توانیم راجع به آن صحبت کنیم، چون تبدیل به یک محصول و رسانه شده است. یعنی مسئولیتی بر کتاب بار می‌شود و دیگر فقط یک کار پژوهشی در پستو و کشو نیست. مثل هر رسانه دیگری، ارتباط با مخاطب مهم می‌شود. اینکه کتاب چگونه با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند؟ و به نظر من این ارتباط از اسم و عنوان و جلد کتاب شروع می‌شود. اتفاقی که در آماده‌سازی این کتاب رخ داده است.
او افزود: ابتدای امر که جلد کتاب را می‌بینید، کتاب به شما یک تلنگر اولیه می‌زند. اولین نکته این است که جلد کتاب من را جذب می‌کند. مسأله بعدی تیتر است، بعد زیرتیتر و بعد هم مقدمه و بعد خود کتاب. تیتر مثل دری است که قرار است ما را به خانه رهنمون کند. طبیعتاً از همان ابتدا نمی‌تواند همه آن ماجرا را افشا کند. در حداقل کلمات باید بیشترین تأثیر را بگذارد. از حداقل کلمات استفاده می‌کند و می‌گوید «هنر ما از نگاه آن‌ها». همین گیرایی دارد. حواس آدم جمع می‌شود که هنر من؟ از منظر او؟ او کیست؟ من کی‌ام؟ همین‌جا جرقه‌هایی در ذهن ما می‌زند و ما را به خواندن مشتاق‌تر می‌کند. هر کتاب خوبی باید این ویژگی را داشته باشد. اگر من جذب شدم و به سمت کتاب رفتم، احتمالا به سمت زیرعنوان هم می‌روم؛ «کند و کاوی در مطالعات غرب درباره هنرهای تجسمی پسا انقلاب ایران». یک مقدار آدرس را روشن‌تر می‌کند و ما می‌فهمیم که منظور از ما، «پسا انقلاب ایران» است. پس گذشته ایران نیست. ادبیات نیست. آن‌ها کی هستند؟ آن‌ها هم مطالعات غرب است. نشان می‌دهد که منظور ما هنرهای تجسمی است. خب یک ذره موضوع روشن می‌شود. در مقدمه هم به صورت کامل موضوع را شرح و بسط می‌دهد. توضیح می‌دهد که منظور از غرب پژوهش‌هایی است که از سال فلان تا فلان و در فلان کشورها و توسط فلان آدم‌ها انجام شده است. این خیلی خوب است. کار پژوهشی خوب این‌گونه است که محدوده‌اش را مشخص کند. این کتاب این کار را کرده است.
از پژوهش‌هایی که راجع به ما انجام شده بی خبر هستیم
«این بررسی‌ها چه کمکی به هنر ما می‌کند؟». این سوالی بود که مجری نشست از دو مهمان و منتقد برنامه مطرح کرد. وحیدزاده در پاسخ به این سوال با بیان اینکه «پژوهش کمکی به هنر خلاقه نمی‌کند و اصولاً قرار نیست هنر به صورت مستقیم از پژوهش بهره ببرد»، درباره ویژگی هنرهای تجسمی و ضرورت توجه به پژوهش درباره آن گفت: در پژوهش‌های نظری یک توافقی وجود دارد که گویا هنرهای تجسمی سنگ بنای هنرهای دیگر هستند. یعنی اگر هنرهای تجسمی را در دوره‌های تاریخی مختلف و مکاتب مختلف و کشورهای مختلف بشناسید، تا حدود زیادی با فرهنگ و هنر آن مکتب و آن دوره و اقلیم آشنا می‌شوید. به خاطر همین است که عمده تاریخ هنرهایی که نوشته می‌شود، تقریباً اکثرشان به هنرهای تجسمی پرداخته‌اند. چون وقتی مؤلفه‌های سبک‌شناختی آن دوره‌ها را در هنرهای تجسمی بررسی کنیم، به طور طبیعی می‌توانیم رد آن را در سایر هنرها هم بزنیم. به نظرم مؤلف این کتاب به درستی سراغ هنرهای تجسمی رفته است. به نظر من اگر کارهایی که بعد از انقلاب در هنر تجسمی انجام شده به درستی مورد واکاوی قرار بگیرد، یک تصویر خوبی از نگاه غربی‌ها به ما می‌دهد.
وحیدزاده بررسی نگاه غربی‌ها به هنر معاصر ایران را ضروری دانست و افزود: ما خیلی وقت‌ها یا از کارهایی که راجع به ما انجام شده بی‌خبر هستیم، یا خیلی شیفته هستیم. یعنی نگاه متعادل و منطقی و دقیق به این مسأله نداریم. اگر بشنویم که کسی درباره ما چیزی گفته است آن‌قدر تحت تأثیر این جمله قرار می‌گیریم که گاهی به اغراق و مبالغه و افسانه‌سرایی برمی‌خیزیم. گاهی در گفت‌وگوهای عامیانه می‌شنویم که غربی‌ها راجع به ما این طوری فکر می‌کنند؛ چه با خودتحقیری، چه با خودستایی. مثلاً این چندوقت زیاد می‌شنویم که فلانی گفته شیعه دو بال سبز و سرخ دارد که اگر این‌ها با هم یکی شوند، فلان اتفاق می‌افتد. اما وقتی منبع‌اش را بررسی می‌کنی، می‌بینی منبع درستی هم ندارد. از این جهت خوب است که پژوهش‌های جدی و دقیق روی نگاه غربی‌ها به ما و هنرمان شود. کاری که این کتاب از پس آن برآمده است.
این کتاب پیشنهادهای خوبی برای پژوهش و مطالعه به مخاطب ارائه می‌دهد
در پایان این نشست دکتر بابایی این کتاب را منبع و مرجع خوبی برای دانشجویان معرفی کرد و اضافه کرد: فصل سوم این کتاب با آن‌که گاهی می‌تواند سخت‌خوان باشد و پر از اصطلاحات و تعابیر تخصصی است، به علاقه‌مندان و پژوهشگران و دانشجویان رشته‌های هنر سرمشق‌های خوبی برای پژوهش می‌دهد. درحال حاضر وقتی که یک دانشجو می‌خواهد رساله دکترایش را بنویسد، یا باید خودش دغدغه داشته باشد یا استاد به او موضوع خوب و مناسبی پیشنهاد دهد. اگر استادی در حوزه هنرهای تجسمی این کتاب را مطالعه کرده باشد، یقیناً موضوعات بهتر، دقیق‌تر، تمدنی‌تر و کارسازتری به دانشجوی هنر ارشد خودش پیشنهاد خواهد داد. کمترین فایده این کتاب این است که به غنای پژوهشی ما کمک می‌کند. از یک سوی دیگر، هر پژوهشکده و پژوهشگاه هنری در ابتدای سال اولویت‌های پژوهشی خودش را مشخص می‌کند. این اولویت‌های پژوهشی هم می‌تواند تحت تأثیر این کتاب باشد و آن‌ها را متوجه موضوعات و مسائل تازه‌ای کند. از این جهت مطالعه این کتاب برای مخاطبان و دانشجویان جدی هنر لازم است و مسیر تازه‌ای پیش روی ما و آن‌ها قرار خواهد داد.
لازم به ذکر است که کتاب «هنر ما از نگاه آن‌ها؛ کندوکاوی در مطالعات غرب درباره هنرهای تجسمی پسا انقلاب ایران» نوشته زهرا عبداله توسط انتشارات پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی منتشر شده است.
در پشت جلد این کتاب می‌خوانیم: «کتاب به بررسی مطالعات انجام شده در چهار کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان درباره هنر پسا انقلاب اسلامی ایران پرداخته است. از رهگذر این تحلیل، چهار مضمون اصلی هویت، معاصریت، ایدئولوژی و جنسیت بروز کرد و به دنبال آن «بررسی ابعاد و چالش‌های تجربه هنری در ایران پسا انقلاب، ارزیابی تأثیرات نهادینه‌سازی در هنر پسا انقلاب و واکاوی تجارب جنسیتی در هنر پسا انقلاب شناسایی گردید».
مطالعه این کتاب، جامعه هنری را در جهت تنظیم ساز و کارهای تولید و مصرف هنر و همچنین اصلاح و تعدیل دیپلماسی‌های هنری و فرهنگی در هر دو عرصه ملی و جهانی یاری می‌رساند.
ثبت دیدگاه