در سی‌امین نشست «مساله شهر» مطرح شد؛ ساختن «معماری» با ساختن «معمار» صورت می‌گیرد

به گزارش روابط عمومی حوزه هنری؛ نشست سی‌ام از سلسله نشست‌های «مسأله شهر؛ گفتگوهای انتقادی مدیریت شهری و علوم‌انسانی در باب شهر» با حضور دکتر سید غلامرضا اسلامی، معاون سابق آموزشی دانشکده هنرهای زیبا و عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، دکتر نجمه دشتکی، سرپرست دانشکده معماری دانشگاه سوره و دبیری سیدفاضل سجادی، پژوهشگر حوزه شهرسازی روز دوشنبه سوم مهرماه در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد.

دانشگاه و شیوه‌های آموزشی در ساخت شهر

در ابتدای این نشست، سیدفاضل سجادی گفت: به بهانه بازگشایی دانشگاه‌ها، نشست سی‌ام به آموزش معماری اختصاص دارد. ما هر چقدر از معماری و شهر بگوییم اما واقعیت این است که این حوزه مستلزم وجود افرادی است که آن را طراحی کنند. در نظام آموزشی ما، دانشکده معماری و شهرسازی بار اساسی این مهم را به دوش می‌کشد و معماران و شهرسازان ما را تربیت می‌کند. اما وقتی که به نظام مهندسی ورود می کنیم، دچار خلاءهایی  می‌شویم، وقتی که به شهر نگاه می‌کنیم با نقص‌هایی روبرو می‌شویم. می‌خواهیم ببینیم که دانشگاه ها و شیوه‌های آموزشی ما و پاردایم‌های تربیت معمار ما ،چه ارتباطی با این خلاء و نقص دارد و چقدر باید در دانشگاه‌ها پیگیر این امر باشیم و چقدر باید این مسئله را به بعد از دانشگاه یعنی نظام مهندسی و به سیستم معماری و شهرسازی کشور موکول کرد.

اگر بخواهیم برخلاف همیشه که ما از گذشته و تاریخ شروع می‌کنیم‌،  به آینده نگاه کنیم باید ببینیم چه باید کرد که ما آینده بهتری داشته باشیم؟ و چطور به این مسیر وررود کنیم؟ چگونه مساله آموزش معماری و آموزش همراه با پرورش صفات انسانی و پرورش و توجه به زندگی مردم موررد توجه قرار بگیرد و ذیل آن، انسان جدید معمار هم بتواند به مسئولیت‌های خود عمل کند؟

سید غلامرضا اسلامی، عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، در پاسخ به سوال مطرح شده گفت: همان‌طور که گفتید ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که تغییرات گسترده‌ای در آن رخ داده است از دنیای کشاورزی و صنعت عبور کرده‌ایم و در حال حاضر در دنیای الکترونیک هستیم و شاید در آستانه دنیای چهارم که «دنیای متاورس» است قرار گرفته‌ایم. همه حس می‌کنیم که خیلی از اتفاقات با سرعت در حال تغییر است، این تغییرات، دلهره‌ای را به وجود می آورد که گام بعدی چیست و چگونه ما خود را با مسائل پیش‌رو تطبیق و تنظیم کنیم.

بازگشت به اصل فرهنگی و مکاتب سنتی

وی افزود: می‌توان گفت نظام حاکمیتی می‌تواند بر روی نظام آموزشی و پرورشی در یک حوزه تخصصی مانند معماری تاثیر بگذارد. بعد انقلاب اسلامی ایران، عده‌ای از اساتید و دانشجویانی که استاد شده بودند تصمیم گرفتند معماری را مقداری به آن اصل فرهنگی و اصل مکاتب سنتی خودمان نزدیک کنند و در این زمینه تلاش‌های بسیاری شد.

وی در ادامه گفت: به یاد دارم که ما هم در این زمینه خیلی تاثیرگذار بودیم که دانشگاه را به سمت نیازهایی که مورد خواست و نیاز مردم بود ببریم تا دانشجویان با فرهنگ سنتی خود بیشتر آشنا شوند که در آینده محصول کار آنها بیشتر بتواند بر روی فرهنگ خودمان تاثیر بگذارد. این تلاش‌ها به عقیده من قابل توجه است اگرچه  مکتوب نشده است ولی باید برگردیم و ببینم که از نظر آموزشی و پرورشی و حتی در حوزه تخصصی و حرفه‌ای، چه کارهایی با این نیت که ما دارای فرهنگ عمیقی هستیم و متاثر از این فرهنگ عمیق می‌توانیم کارهایی را انجام دهیم، صورت گرفته و این کارها چقدر موثر و مفید بوده است. نمی‌توان گفت که فعالیت‌هایی انجام نشده،‌ چرا که به عقیده من فعالیت‌های مثبتی انجام شده اگرچه ما نقدهایی به خیلی از مواردی که اتفاق افتاده داریم، البته که از جهت کیفیت آموزش، پژوهش و تخصص مورد نقد هم است .

دکتر اسلامی اظهار داشت: سئوال شما این است آیا می‌توانیم در حوزه دانشگاه قدرت این را داشته باشیم که افرادی را که بتوانند در جامعه موثر باشند تربیت کنیم. از منظر نظری صحبت‌های بسیاری شده است. به‌طور مثال،  سیاست‌های وزارتخانه راه و شهرسازی خیلی شاخص و قابل توجه است. به‌همین دلیل، روزآمدی، کارآمدی، بومی‌سازی و اسلامی سازی دانشگاه‌ها در دستور کار همه حرفه های دانشگاهی قرار گرفته است.

روزآمدی

روزآمدی: مبحث روزآمدی بدان معناست که متناسب با همه تلاش‌هایی که در همه جهان صورت  می‌گیرد، در حوزه معماری ما باید شناخت داشته باشیم و باید فعالیت‌هایمان را به روز کنیم، نه در گذشته بمانیم و نه در حال، بلکه نگاهی به آینده داشته باشیم و حتی می‌توانیم آینده‌نگر باشیم و ایده‌آل‌هایمان را که برگرفته از مکتب فکری ما یعنی اسلامی است قادر باشیم پیاده کنیم.

کارآمدی

کارآمدی:  نیز بدان معناست که بلاخره دانشگاه، نیازهای صنعت و نیازهای مردم  را برطرف کند. به نظر من کارآمدی یعنی مثلا کارشناسی ارشد پیوسته‌ای که در زمان گذشته بود، بعد از بازشدن دانشگاه‌ها و همچنین با رخ دادن انقلاب فرهنگی، به کارشناسی ارشد ناپیوسته تبدیل شد. در آن زمان جنگ تحمیلی اتفاق افتاده بود و به دنبال آن خسارت‌های زیادی به وجود آمده بود که در آن زمان نیاز بود تا معمارانی در حد تکنسین‌ها تربیت شوند که کمک‌دست معماران اصلی قرار بگیرند و ساخت‌وساز مسکن‌ها و یا بناهای مورد نیاز شهرستان‌های آسیب‌دیده از جنگ تحمیلی را انجام بدهند.

سجادی در ادامه این نشست، خطاب به نجمه دشتکی، سرپرست دانشکده معماری دانشگاه سوره گفت: دانشکده معماری سوره، وارد یک عرصه هم‌آوردی سختی شده است. شما هم برای ما بگویید چقدر تجربه‌ها، آبشخورها و پاردایم‌ها بررسی شده؟  چقدر جهان جدید شناخته شده و دانشکده معماری چه کار می‌خواهد بکند؟ چون این را هم می‌دانیم که وقتی دانشجویان جدیدی وارد دانشگاه می‌شوند، بخش  عمده‌ای از کار تربیت، به دوش اساتیدی است که باید همراه شوند. بحث این است که همان‌قدر که به دانشجو و پذیرش دانشجو توجه می‌شود به حضور اساتید نیز باید توجه شود و در نهایت، صحبت انتهایی آقای دکتر در رابطه با این بود که معماری علم حضور است و بیشتر از آنکه ما به مغز توجه کنیم به جنبه‌های دیگر این ماجرا نیز باید توجه کنیم . تعبیر شما را می شنویم.

چالش‌ها و راه حل‌ها

دکتر دشتکی اظهار داشت: دکتر اسلامی به نکاتی اشاره کردند و من از منظر اجرایی، چالش‌هایی که دانشکده معماری  و شهرسازی دانشگاه سوره و اصولا دانشگاه‌های کشور با آن روبه‌ور هستند و همچنین راه‌حل‌هایی که ما در این زمینه پیش گرفته‌ایم را عنوان می‌کنم. البته ما در دانشکده معماری  و شهرسازی دانشگاه سوره هنوز ابتدای راه هستیم و قطعا نواقص زیادی داریم. همان‌طور که مطرح شد مبحث انعطاف‌پذیری بسیار مهم است ما نیز در  این مسیر پیش می‌رویم و هر کجا که اشتباه داشتیم تجربه کسب می‌کنیم و مجددا وارد عمل شویم.

وی افزود: آقای دکتر  نکاتی مانند مباحث روزآمدی، کارآمدی ، بومی‌سازی ، انعطاف‌پذیری و مبحث فطرت و احساسات را عنوان کردند. من در ارتباط با این مواردی که مطرح شد نکات و حاشیه‌ها و همچنین چالش‌هایی که با آن در دانشکده روبه رو هستیم را بیان می‌کنم.

سرپرست دانشکده معماری دانشگاه سوره در ادامه عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین مباحثی که بدان اشاره شد مبحث روزآمدی است، مشکلی که  ما در ارتباط با مباحث تدریس در دانشگاه‌ها داریم مبحث روزآمدی است که چقدر سرفصل‌های وزارت علوم در رشته معماری و شهرسازی روز آمد و جدید است. وقتی که سرفصل وزارت علوم را برای اساتید ارسال می‌کنیم که طبق این سرفصل دورس را تدریس کنند، اساتید در رابطه با این سرفصل‌ها می‌گویند این کتاب‌هایی که معرفی شده قدیمی است و  اگر آنها را تدریس کنیم برای دانشجویان جذابیتی ندارد و رو به جلو نیست این یکی از چالش‌هایی است که در کلیه دانشگاه‌ها وجود دارد.

تشکیل شورای تخصصی گروه‌ها

دکتر دشتکی در ادامه  درباره تجربیات دانشکده معماری دانشگاه سوره در این زمینه گفت: در این رابطه، کاری که ما انجام داده‌ایم تشکیل شورای تخصصی گروه‌ها در رشته معماری، معماری داخلی، معماری اسلامی و شهرسازی است، علاوه بر این از اساتید درخواست کردیم که سرفصل‌های تدریس خود  و مواردی که به نظرشان جزو نواقص سرفصل‌های وزارت علوم است را برای ما ارسال کنند و دست آنها را در این زمینه باز گذاشته‌ایم تا  اگر می‌توانند در ارتباط با آن، مبحثی را ارائه دهند.

وی یادآور شد: مشکل دیگری که در ارتباط با سرفصل وزارت علوم در رابطه با رشته معماری و شهرسازی وجود دارد این است که درس‌های این رشته بسیار فنی و پیوسته هستند و وقتی اساتید این دورس را تدریس می‌کردند، ترم بعد، دانشجو با یک استاد دیگری این درس‌ها را داشته است‌. به بیان ساده‌تر هم‌پوشانی  بین بحث تدریس اساتید هم بسیار زیاد است. به‌همین دلیل، دست استاد را در مورد مباحثی که به نظرشان روزآمد است بازگذاشته‌ایم و از اساتید خواسته‌ایم اگر در جلسات درسی‌شان مباحثی را تدریس می‌کنند که به نظرشان روزآمد است و برای دانشجویان ترم‌های بالاتر نیز کاربرد دارد،  به ما اعلام کنند که همه دانشجویان در آن جلسه شرکت کنند و فقط محدود به یک ترم نباشد.

رساله‌هایی که در کتابخانه ماند

سرپرست دانشکده معماری دانشگاه سوره اظهار داشت: مبحث بعدی مبحث کارآمدی بود که در مورد آن صحبت شد به عقیده من نقطه ضعفی که وجود دارد و همه به آن اذعان داریم، فاصله بین دانشگاه‌ها و صنعت است، چالشی که ما بسیار با آن روبه رو هستیم در ارتباط با کارآمدی پروژه‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها است . ما دانشجویان بسیار توانمندی داریم که زمان زیادی را بر روی پایان‌نامه و یا رساله‌ها دکتری خود می‌گذارند  ولی اتفاقی که می افتد این است که متاسفانه چون ارتباط با صنعت وجود ندارد این رساله‌ها و یا پایان‌نامه‌ها فقط در کتابخانه‌ها نگهداری می‌شود.    

وی تشریح کرد: این جدایی علم و صنعت به عقیده من به سیستم دانشگاهی ما ضربه می‌زند. باید یک مدیریت یکپارچه وجود داشته باشد که بتوانیم این ارتباطات را بیشتر کنیم حالا هر چقدر ارتباط بین دانشگاه و صنعت بیشتر باشد در نتیجه موفق‌تر می شود.

دکتر دشتکی افزود: مبحث بعدی که در مورد آن صحبت شد «برون سازی» است. نظریاتی که در حوزه معماری و شهرسازی وجود دارد وقتی رفرنس‌های اصلی را مطالعه می‌کنیم می‌بینیم که معیارها و شاخص‌هایی که در آن نظریه غربی توضیح داده شده با معیارهای ما هم‌خوانی ندارد، درواقع ما نتوانسته‌ایم در این حوزه قوی عمل کنیم.

انعطاف‌پذیری و نقش آن در آموزش

سرپرست دانشکده معماری دانشگاه سوره در ادامه گفت: مبحث دیگری که در مورد آن صحبت شد انعطاف‌پذیری بوده که نقش بسیار مهمی دارد و ما در دانشکده معماری  و شهرسازی دانشگاه سوره بدان توجه می‌کنیم. یکی دیگر از نکاتی که آقای دکتر به آن اشاره کردند و به عقیده من بسیار مهم است، نقش دانشگاه و نقش اساتید در مبحث فطرت و احساسات است. من به‌عنوان سرپرست دانشکده که با دانشجویان ارتباط تنگاتنگی دارم، با تمام وجود این موضوع را لمس می‌کنم که چقدر یک استاد می‌تواند در زندگی دانشجو تاثیرگذار باشد.

دکتر دشتکی عنوان کرد: نکته دیگری که خواستم به صحبت‌های آقای دکتر اضافه کنم این موضوع است که به نظر من هر وقت که ما در دانشکده از پایین به بالا عمل کردیم، یعنی بر اساس آن چیزی که دانشجو درخواست داشت برنامه‌ریزی کردیم  و نیازها و دغدغه‌هایش  را شناسایی کردیم و در چهارچوب‌هایی که برای ما مهم است آنها را شکل دادیم، موفق‌تر بودیم.

به نظر می‌آید ما هر زمان بتوانیم مدیریت مشارکتی در سطح دانشگاه‌ها از پایین به بالا داشته باشیم قطعا در مسیر درست‌تری قرار خواهیم گرفت.

سجادی در ادامه این نشست خطاب به دکتر اسلامی گفت: آقای دکتر شما در انتهای صحبت‌هایتان در مورد بحث مصاحبه‌ها و ورودی دانشجوها گفتید. اساس ماجرا این  است که دانشجویی که  وارد شود باید استعداد و خمیر مایه‌ای  داشته باشد که به ماده موثره تبدیل شود. اولین اقدامی که در حال حاضر به چشم می‌آید این است که در دانشکده سوره تغییر شیوه یا اضافه کردن یک مرحله به شیوه پذیرش به وجود آمده است. با توجه به این نگاه فلسفی و حکمی که شما داشتید چه مسیری را باید طی کنیم که خیال‌مان راحت باشد که  انتخابی که انجام شده منجر به این شود که دانشجوی خوبی را انتخاب کردیم که در آینده بتوانیم معمار خوبی داشته باشیم.

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره در پاسخ به صحبت‌های سجادی اظهار داشت: بازیگران حوزه دانشگاه، اساتید، دانشجویان، نظام آموزشی، امکانات و شرایط آموزشی هستند. در اینجا منظور از شرایط آموزشی این است که از عصر قاجار صحبت می‌کنیم و یا از زمان حال.

دکتر اسلامی عنوان کرد: سئوال شما این بود دانشجویی که وارد دانشگاه می شود انتظارات ما از او چیست و چطور وارد شود و مسلما اگر انتخاب درستی انجام شود و نیز اگر در حوزه اساتید انتخابات درستی صورت بگیرد، اگر سرفصل دروس درست انتخاب شود و امکانات هم امکانات درستی باشد و ما درک درستی از زمان و مکان و شرایط داشته باشیم ممکن است آموزش بهتری اتفاق بیفتد. اما سازمان و ساختی که باید این انتظارات را برآورده بکند به نظر من بحث‌هایی در این زمینه وجود دارد.

وی در ادامه گفت: دانشجویانی باید انتخاب شوند که  از خلاقیت، علاقه و عملکرد بهتری در این حوزه برخوردارند و همچنین رتبه‌های کنکور خوبی داشته‌اند، درصدبندی هم خیلی مهم است. به‌طور مثال، ۲۰% آموزش است‌، ۲۰% پژوهش و ۶۰% هم مصاحبه و پرسش و پاسخی است که می‌توان از نزدیک از خود دانشجو پرسید.

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره افزود: اشکالی که من بعد از سال‌های زیاد در دانشگاه‌ها می‌بینم این است که ما به ورودی‌ها توجه می‌کنیم و خروجی‌ها را زیاد مورد توجه قرار نمی‌دهیم. اصلا سامانه‌ای وجود ندارد که پیگیر باشد که دانشجو بعد از فارغ‌التحصیلی در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کند  باید تحت نظارت و کنترل قرار بگیرد که ما دراین حوزه هیچ‌گونه فعالیتی نداریم.

دکتر اسلامی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در مورد اینکه دانشجویان به چه شکل انتخاب می‌شوند، گفت: مشکل عظیمی که در روند آموزش ما  از دوران ابتدایی تا دانشگاه وجود دارد این است که عملکرد نظام آموزشی ما استبدادی بوده در دانشگاه‌ها هم به همین شکل بوده که آموزش به شکل استبدادی و با آموزش و نمره بوده است. ما در مرحله اول باید نظام آموزشی را اصلاح کنیم بعد از آن نیز باید بدانیم که چگونه باید دانشجو را انتخاب کنیم. با توجه به اینکه امر اکتسابی، احساس و حواس هم در آموزش نقش مهمی دارد تصور من این است که کسانی که ضریب هوش هیجانی‌شان بالا است و یا همچنین هوش معرفتی و عرفانی‌شان بالاست را باید در دانشگاه‌های هنر جذب کرده و بیشتر به آنها توجه کنیم، اگر این کار را انجام بدهیم می‌توانیم به شکلی حرکت کنیم که استعداد‌های بالقوه را به بالفعل تبدیل کنیم و مطمئن باشیم اگر راه را درست برویم این دانشجویان پاسخگوی علم و صنعت و نیازهای روز هر جامعه‌ای  خواهند بود.

انقلاب اسلامی و مدل‌های آموزش معماری

سجادی در جمع‌بندی اظهارات مهمانان گفت: به نظر می‌آید در پارادایم انقلاب اسلامی، به مدل‌ها ، به تمرین‌ها و همچنین به نظریاتی برای آموزش معمار در این دوره رسیده‌ایم هر چند تلاش‌های ما در آن نظام بروکراتیک و نظام گسترده آموزشی کشور شاید به چشم نیاید اما همین جلسه با حضور مهمانان عزیز که داعیه‌دار این عرصه هستند، اتفاق افتاده است. آن چیزی که به نظر می‌آید و بیش از هر چیزی باید بدان توجه کرد این است که ساختن معماری جز از طریق ساختن معمار صورت نمی‌گیرد و معماری که متعلق به این زمانه باشد و احساس تعلق به این انقلاب کند و توانایی ساختن و فهمیدن داشته باشد، می‌تواند در جامعه تاثیر گذار باشد.