کتاب «اینستاگرام؛ سازوبرگ ایدئولوژیک نئولیبرالیسم» به زودی منتشر می‌شود

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، این کتاب تالیف امیرعلی علی‌محمدی است و آن را می‌توان بخشی از روند موجود در راستای مطالعه انتقادی اثرات شبکه مجازی اینستاگرام دانست. نویسنده در این کتاب معتقد است که درزمینهٔ رابطه جامعه و فنّاوری به‌طورکلی، رویکردی وجود دارد که می‌توان آن را خوگیری نامید، بنابراین زاویه دید، با وجود همه نقدهای وارده، درنهایت ما به همه این فنّاوری‌ها عادت می‌کنیم و آن‌ها جز جدایی‌ناپذیر زندگی ما می‌شوند. اما این خوگیری بدون هزینه نیست و درصورتی‌که ما چند ساعت از روز را در این رسانه سپری می‌کنیم، مطمئناً در حال عادت کردن به چیزی جدیدی هستیم و چه‌بسا ما در سده‌های گذشته فراموش‌کارتر شده‌ایم و به آن عادت کرده‌ایم. رسالت پروژه حاضر به‌واسطه مصاحبه عمیق با سلبریتی های اینستاگرام و تحلیل این مصاحبه‌ها، مطالعه ساختار معرفتی است که ما به‌واسطه اینستاگرام در حال عادت به آن هستیم.

این کتاب بر اساس تحلیل مصاحبه‌ها با میکروسلبریتی‌های اینترنتی ایرانی اینستاگرام به بررسی این مسئله می‌پردازد که چطور ساختارهای معرفتی شبکه‌ای مجازی چون اینستاگرام به‌مثابه سازوکاری ایدئولوژیک به بازتولید سوژگی هم‌راستا با سرمایه‌داری متأخر، نئولیبرالیسم، می‌پردازد و این نحوه تفکر را بدیهی جلوه می‌دهد. به عبارتی به این پرسش اندیشیده شده، که شیوه طراحی اینستاگرام چه گیرایی برای انسان مدرن دارد و چگونه با درگیر ساختن احساسات و غرایز فرد بر ساختار ادراک و روابط بین فردی وی اثر می‌گذارد.

مطالعه تجارب، احساسات و فعالیت‌های کاربران ایرانی  پرمخاطب در فضای اینستاگرام از دیگر نقاط تمرکز این کتاب است و کانون توجه کتاب، روایتی است که کاربران از فعالیت خود در اینستاگرام شرح می‌دهند و این‌که کاربران خودشان و دیگران را چطور در این محیط تجربه می‌کنند. به‌منظور دستیابی به فهمی بی‌واسطه از تجارب کاربران، در طول کتاب بعد از هر بحث نقل‌قول‌های کاربران ذکر می‌شود.

فصل نخست به‌منظور تبیین بستری که اینستاگرام در آن محبوبیت یافته، به طرح مسئله در مورد گذر معرفت‌شناختی از اهمیت کلمه به ایماژ در دنیای امروز می‌پردازد. در ادامه بعد از بررسی مختصری پژوهش‌های مطرح‌شده در مورد این شبکه، لزوم انجام این مطالعه و روش انجام آن به‌طور مختصر مطرح می‌شود. سپس با محوریت مباحث روان‌شناختی به بررسی سوژگی سلبریتی ها و نتایج مصاحبه با ایشان پرداخته می‌شود. در انتهای فصل به این پرسش اندیشیده می‌شود که آیا سوژگی مذکور برساخت فضای اینستاگرام است و یا افرادی با این مختصات فکری و سبک تفکر به این فضا جذب می‌شوند. در طول کتاب و سایر فصول سعی می‌شود که به این پرسش پاسخ داده شود.

فصل دو با مرور شباهت‌های میان ساختار و نحوه طراحی اینستاگرام، نحوه تفکر کاربران و پرکتیس های موجود در این فضا و هم‌چنین مختصات سوژگی محبوب سرمایه‌داری متأخر آغاز می‌شود. سپس به این پرداخته می‌شود که چطور اینستاگرام به‌عنوان سازوبرگی ایدئولوژیک که قشری وسیعی از جامعه چندین ساعت از زمان خود در شبانه‌روز را به فعالیت در آن می‌پردازند، به شکلی آرام به‌مانند یک مدرسه به بازتولید سبک تفکری هم‌راستا با ایدئولوژی هژمونی جهانی می‌پردازد و تصور افراد از خودشان و دیگران را تغییر می‌دهد.

فصل سوم به‌واسطه نظریات اندیشمندانی چون لکان، بودریار و مفاهیم نظریه روانشناسی تکاملی به بررسی جذابیت و گیرایی اینستاگرام و نحوه ارضای مصنوعی نیازهای طبیعی چون نیاز به آزادی و ارتباط بین فردی در این فضا می‌پردازد. در ادامه به‌عنوان بیان مصداق این فرایند، به بررسی صحبت‌های طراحان این شبکه در مورد چگونگی شکل‌گیری بعضی ویژگی‌های این شبکه مانند لایک پرداخته می‌شود.

در فصل چهارم ضمن بیان مصادیق رفتاری موجود در اینستاگرام که مبین سوژگی نارسیسیستیک است، به این اندیشیده می‌شود که چطور ساختار و نحوه طراحی اینستاگرام موجب تسهیل این سبک تفکر می‌شود که کاربران دیگران را به‌مثابه صرفاً ابژه‌ای برای ارضای نیازهای خود فرض کنند و از خودشان تصویر حبابی شکل و غیرواقعی شکل دهند. 

در فصل پنجم ضمن طرح مفهوم خود کاذب، به این پرداخته شده که همه افراد در دنیای واقعی به‌منظور برقراری ارتباط با دیگران به یک خود کاذب و پرسونا نیاز دارند که از طرفی به‌طور انطباقی از انجام کارهای که به لحاظ اجتماعی غیرقابل‌قبول‌اند ممانعت کند، و از سوی دیگر امکان برقراری ارتباط را برای ایشان وساطت کند، ولی اینستاگرام و به‌طورکلی شبکه‌های مجازی با شعارهایی مانند “اجتماعی کردن همه‌چیز” این موازنه میان دنیای ذهنی فرد و دنیای بیرونی را بر هم زده‌اند و عاملیت و خودمختاری فرد درزمینهٔ تصمیم‌های شخصی وی را نیز با مشکل مواجه ساخته‌اند. در قسمت ضمایم نیز ضمن ارائه جداولی در مورد نتایج مطالعه، به ذکر چند مورد مطالعات داخلی و بین‌المللی در مورد اینستاگرام پرداخته شده است، در انتها نیز چند مورد از متن مصاحبه‌ها با این کاربران ارائه می‌گردد.