«نژاد و بازنمایی پس از یازدهمِ سپتامبر»

کتاب «نژاد و بازنمایی پس از یازدهمِ سپتامبر»

کار ترجمه کتاب «نژاد و بازنمایی پس از یازدهمِ سپتامبر»، توسط محمد مهدی وحیدی، به پایان رسیده و به زودی توسط پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی به چاپ خواهد رسید.

کتاب «نژاد و بازنمایی پس از یازدهمِ سپتامبر»[۱] اثرِ «اِوِلین السلطانی» مشارکتی ارزشمند در بحث پیرامونِ سیاستِ بازنمایی در رسانه‌های جریانِ اصلیِ ایالاتِ متحده در دورانِ پس از یازدهمِ سپتامبرِ ۲۰۰۱ است. السلطانی نشان می‌دهد که حوادثِ یازدهمِ سپتامبر، بر خلافِ انتظارات، نه‌تنها موجبِ عکس‌العملِ مستقیمِ رسانه‌ها علیهِ مسلمانان نشد بلکه در کنارِ احساساتِ ضدّ اسلامی، در گفتمانِ رسانه‌ای، نوعی همدلی و همبستگی با مسلمانان نیز مشاهده می‌شد. در آن حینِ که دولتِ ایالاتِ متحده مدّعیِ حمایت از تنوّعِ نژادی در جامعه امریکا بود برنامه‌های تلویزیونی نیز به پخشِ روایت‌هایی از زندگیِ مسلمانانِ بیگناهی می‌پرداختند که قربانیِ دسته‌بندیِ نژادی شده بودند. السلطانی می‌گوید که این‌گونه بازنمایی‌ها در گفتمانِ جریانِ اصلی به مثابهِ رواداریِ چندفرهنگ‌گرایانه امریکا و تمایلِ آزادمنشانه این کشور نسبت به تکثّر و به‌رسمیت‌شناختنِ تفاوت تفسیر می‌شد که در تضادّ کامل با قلدرمآبیِ نفرت‌انگیزی قرار داشت که تروریست‌ها نماینده‌اش بودند. درواقع، رسانه‌های جریانِ اصلیِ ایالاتِ متحده، غالباً بر این باورند که امریکا اکنون به یک جامعه «پسانژادی» تبدیل شده و نابرابریِ نژادی در این کشور دیگر آن‌قدر مسئله مهمی نیست که نیازمندِ توجهِ قانون‌گذاران باشد.

از نظرِ السلطانی، چنین ساده‌انگاری‌هایی باعث شدند که حقیقتِ اصلی پوشیده بماند چراکه ارائه این‌گونه تصاویر از مسلمانان، منکرِ وجودِ پیوندهای نژادی میانِ مسلمانان و تروریست‌ها یا بینِ اسلام و خشونت نیستند. کاری که این بازنمایی‌ها انجام می‌دهند تمایزقائل‌شدن میانِ مسلمانانِ «خوب» و مسلمانانِ «بد» است. این شیوه‌های بازنمایی ـ که السلطانی آن‌ها را «بازنمایی‌های پیچیده ساده‌شده» می‌نامد ـ همان کلیشه‌های منفیِ پیشین را حفظ می‌کنند اما سعی دارند آن‌ها‌ را با استفاده از تصویر‌سازی‌‌های مثبت از عرب‌ها و مسلمانان تعدیل نمایند. این راه‌بُرد باعث نمی‌شود که دیگری با همان ویژگی‌های واقعیِ خودش بازتولید شود بلکه نسخه‌ای خاص تولید می‌کند که در آن، دیگری موجودی پَست است و همین نسخه است که به کارِ اهدافِ ایالاتِ متحده در جنگ با ترور می‌آید.

السلطانی برای روشن‌کردنِ بحثِ خود مثال‌های متعدّدی ارائه می‌کند. او در فصل‌های اول و دوم به بررسیِ سریال‌های تلویزیونیِ پُرمخاطبی مثلِ ۲۴، تمرین و قانون و نظم می‌پردازد تا نشان که بسطِ هم‌دلی نسبت به مسلمانان، چگونه به گفتمانِ گسترده‌ترِ امنیت محدود می‌شود که در آن حقوقِ اساسی می‌توانند به طرزِ مشروعی به حالِ تعلیق دربیایند و دسته‌بندیِ نژادی به موضوعی «قابلِ درک» تبدیل شود. السلطانی این نوعِ تازه از نژادپرستی را «نژادپرستیِ دوجانبه» می‌نامد که از طریقِ منطقِ استثناء در دموکراسی‌های چندفرهنگیِ لیبرالِ امروزی امکان‌پذیر می‌شود. السلطانی در فصل‌های ۳ و ۴ در موردِ سطوحِ متفاوتی از همدلی بحث می‌کند که نسبت به زنان مسلمان و مردانِ مسلمان ابراز می‌شود. به اعتقادِ او، زنانِ مسلمان به مثابه افرادی سزاوارِ ترحّم به تصویر کشیده می‌شوند که در انتظارِ نجات از سویِ فمینیسمِ روشن‌فکرانه غربی هستند و توانمندی‌ها و امکاناتِ سیاسیِ خودِ ایشان نادیده گرفته می‌شود؛ اما یک تروریستِ مذکر هرگز به شکلِ فردیْ قربانیِ شرایطِ سیاسی بازنمایی نمی‌شود بلکه به یک منحرفِ روانی‌ـ‌اجتماعی و یک دگرجنس‌خواهِ شکست‌خورده تقلیل می‌یابد که ناکامی‌های خود را از طریقِ زن‌ستیزی و بنیادگرایی بروز می‌دهد و این ویژگی‌ها به عنوانِ مشخصه‌های مردانِ مسلمان ارائه می‌شوند.

السلطانی در فصلِ پنجم نشان می‌دهد که آگهی‌‌های خدمتِ عمومیِ ارائه شده در در دورانِ پس از یازدهمِ سپتامبر در پیِ آن بودند که با به‌تصویر درآوردنِ یک جامعه آرمانیِ متنوّع امّا متّحد، با جنایاتِ ناشی از تنفّر نسبت به مسلمانان مقابله کنند اما کاری که انجام دادند صرفاً ارائه معیارهایی برای نوعِ قابلِ قبولی از تنوّع و تکثّرگرایی بود. این نوع از ـ به تعبیرِ السلطانی ـ «میهن‌پرستیِ تنوّع» باعثِ محدودشدنِ دامنه شمولِ مسلمانانِ «خوب» می‌شود. نویسنده اعتقاد دارد که در این‌جا، آن‌چه موجبِ «خوب» انگاشته شدنِ مسلمانان می‌شود رابطه آن‌ها با اسلام نیست بلکه ارتباطشان با ایالاتِ متحده امریکاست و بنابراین، آگهی‌های خدمتِ عمومی به طورِ ناخواسته در «ایجادِ یک نسخه انحصاریِ خاص از تکثّر مشارکت می‌کنند که در آن لازم است افراد به یک همسانیِ میهن‌پرستانه نزدیک شوند تا بتوانند به درجه شهروندیِ فرهنگی دست یابند» (السلطانی، ۲۰۱۲: ۱۴۸). این عبارت، جوهره معنایی است که السلطانی از «بازنمایی‌های پیچیده ساده‌شده» در نظر دارد؛ یک راهبُردِ بازنمودی که از تاریخِ اجتناب می‌کند، سیاست را نادیده می‌گیرد و شدّت و دوامِ نژادپرستیِ نهادینه‌شده را انکار می‌کند تا روایتی ایدئولوژیک از یک جامعه پسانژادی تولید کند. این، به تعبیرِ السلطانی، شکلِ حقیقی «نژادپرستیِ پسانژادی» است.

کتاب السلطانی مشارکتی مهم در حوزه مطالعاتِ فرهنگی و رسانه‌ای است. درست است که کتاب به موضوعِ آشنایِ نژادپرستیِ امریکایی می‌پردازد اما با مسئله بغرنجِ تازه‌ای نیز درگیر می‌شود که عبارت است از تداومِ این نژادپرستی در دنیای چندفرهنگی‌ای که خود را فارغ‌شده از مسائلِ نژادی می‌داند. السلطانی نشان می‌دهد که چگونه می‌توان به طرزِ موفقیت‌آمیزی به نقدِ مسائلی پرداخت که در گفتمانْ درونی‌ شده اند. به علاوه، او ضمنِ استفاده از نظریاتِ نظریه‌پردازانِ مطرحی چون جورجو آگامبن و جاسبیر پوآر، امکاناتِ نظریِ تازه‌ای را به معرضِ دید می‌گذارد که می‌تواند در نظریه‌پردازی‌های آتی موردِ استفاده قرار گیرد. کتاب به طورِ کلّی شیوه‌هایی جدید برای نظریه‌پردازی پیرامونِ رابطه میانِ لیبرالیسم، فرهنگ و قدرتِ دولت عرضه می‌کند و نقدی قدرتمند و به لحاظِ سیاسیْ ضروری، از منطقِ گفتمانیِ ایالاتِ متحده امروز به دست می‌دهد.

فهرست کتاب

مقدمه

عرب‌ها و مسلمانان در رسانه‌های ایالاتِ متّحده، قبل از یازدهمِ سپتامبر

پساـ‌یازدهمِ سپتامبر به عنوانِ پسانژاد؟

فراتر از بازنمایی‌های مثبت

۱- به چالش کشیدنِ کلیشۀ تروریست           

بازنمایی‌های پیچیده ساده‌شده

راه‌برد اول: اضافه‌کردنِ امریکایی‌های عرب یا مسلمانِ میهن‌پرست

راه‌بُردِ دوم: همدردی با وضعِ تأسف‌برانگیزِ عرب‌ها و مسلمانانِ امریکایی در دورانِ پس از یازدهمِ سپتامبر

راه‌بردِ سوم: به چالش‌کشیدنِ تلفیقِ عرب/مسلمان با استفاده از هویت‌های مسلمانِ متکثّر

راه‌بردِ چهارم: چرخاندنِ دشمن

راه‌برد پنجم: انسانی‌کردنِ تروریست‌ها

راه‌برد ششم: به نمایش درآوردنِ ایالات متحده به شکلِ یک جامعه چندفرهنگی

راه‌برد هفتم: تخیلی‌کردنِ کشورِ مسلمان یا خاورمیانه‌ای

واکنش به بازنمایی‌های پیچیده ساده‌شده

شکنجه در زمانِ پُربیننده

۲- سوگواری برای تعلیقِ حقوقِ مدنیِ امریکایی‌های عرب‌تبار           

نژادپرستیِ دوگانه، نژادپرستی استثنایی

سوگواریِ خیرخواهانه

عدالت میهن‌پرستانه و آرمان‌های امریکایی

عواطفِ خیرخواهانه، ملّتِ خیرخواه

۳ – برانگیختنِ همدلی با زنان مسلمان

زیرِ حجاب آشکار می‌شود

نجاتِ آمنه لاوال

خشمگین‌ از خشمِ شما

۴ – کنترل‌کردنِ همدلی نسبت به مردانِ مسلمان        

تبیینِ عللِ تروریسم

دگرجنس‌گراییِ مغلوبِ جان واکر لیند

«من یک امریکاییِ مسلمان هستم»

به مسلمانیِ کیکِ سیب

محدودیت‌های میهن‌پرستیِ تکثّرگرایانه

خاتمه

نژادپرستیِ پسانژادی در دورانِ اوباما

به چالش کشیدنِ بازنمایی‌های پیچیده ساده‌شده

[۱] Alsultany, Evelyn. 2012. Arabs and Muslims in the media: race and representation after 9/11.

New York: New York University Press.