میراث مقدس و جنگ ناتمام

کتاب “میراث مقدس و جنگ ناتمام” نوشته اسماعیل نوده فراهانی است و در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی انتشار خواهد یافت. در زیر معرفی این اثر را می خوانیم.

نوشتار حاضر محصول نوعی کنجکاوی درباره کاروان‏های راهیان نور است که پس از نخستین حضور نگارنده در این کاروان‎ها (۱۳۸۹) پدید آمد و سپس در قالب پایان‏نامه دوره کارشناسی‎ارشد (۱۳۹۱- ۱۳۹۰) پیگیری شد و سرانجام پس از بازنگری‏های تکمیلی (۱۳۹۶) صورت مدون‏تری یافت تا اینک در اختیار خوانندگان و اهل نظر قرار ‏گیرد.

در سال‎های گذشته برخی از گروه‏ها و جریانات فکری، تلاش کرده‏اند تا از طریق انتخاب موضوعات دینی در امر پژوهش و زدودن مباحثی که آشکارا غیراخلاقی به نظر می‏رسیدند- از منابع آموزشی- اقدام به اسلامی‏سازی علوم انسانی نمایند. به موازات این جریان، گروهی دیگر درصدد برآمدند تا بواسطه چون و چرا و آشنایی‏زدایی درباره مبادی و مبانی تمدن و علم غربی به رهیافت‏هایی برای اعتلای علوم انسانی بومی و بالاخص علوم اجتماعی اسلامی- ایرانی دست یابند. گروه‏های مرتبط با جریان سوم نیز تلاش کردند تا از طریق اصلاح و بازاندیشی در چارچوب‎های روشی و طرح مباحث هستی‏شناسی و انسان‏شناسی اسلامی به این مهم نائل شوند.

با این وجود، به نظر می‏رسد حلقه مفقود یا مهجور اقدامات فوق اهتمام بر مطالعه و بررسی موضوعاتی است که در نسبت مستقیم با انقلاب اسلامی قرار داشته‏اند. از این جهت، تحقق جامعه دینی و رفتارهای اجتماعی مؤمنان به غیب و به عبارتی، امور غیرقابل توجیه با منطق جهان و انسان غربی، بهترین بستر دستیابی به علم غیرغربی در خلال توصیف و تبیین- و نه تغییر و تجویز- است. در چنین شرایطی باید زمینه‏ای فراهم شود تا فارغ از چارچوب‏های علم مدرن و بیرون از دایره تنگ قضاوت‏های آن، خود پدیده اجتماعی لب به سخن بگشاید و چیستی و چرایی خود را بازگوید. انتخاب راهیان نور به عنوان موضوع پژوهش با چنین استدلالی صورت پذیرفته است.

در حال حاضر سه نوع «راهیان نور» وجود دارد: راهیان نور تجربه شده، راهیان نور دیده شده، راهیان نور تحقیق شده. راهیان نور تجربه شده یعنی همین کاروان هایی که سالیانه عده ای از مردم را برای بازدید از مناطق عملیاتی به جنوب و غرب کشور می برند و همه زائران آن، این اردو را به نوعی زیسته و تجربه کرده اند. دوم «تصویر راهیان نور» یا راهیان نور رسانه ای شده است. یعنی کاروان هایی که شبکه های تلویزیونی، رادیویی، وبسایت ها، وبلاگ ها، مطبوعات، فیلم ها و رمان ها ترسیم و بازنمایی کرده اند که آن را «راهیان نور دیده شده» می نامیم؛ زیرا ما تصویر یا بازنمایی دائمی ای از آن را می بینیم یا می شنویم. سوم «راهیان نور تحقیق شده» است. یعنی کاروان هایی که برنامه ریزان، مدیران، محققان و متخصصان آن را در کتاب ها، مجلات، گزارش ها و تحقیقات، ترسیم و شناسایی کرده اند؛ این یخش بسیار خلوت است.

راهیان نور پایگاه جدال میان دو استعاره متفاوت از دفاع مقدس است؛ دفاع مقدس موزه‏ای و دفاع مقدس ساری و جاری. دفاع مقدس موزه‏ای، تفکری است که جنگ را تمام شده می‏بیند و به نامگذاری بزرگراه‎ها به نام شهدا و محصور کردن شهید در گورهای یکدست و استاندارد بسنده می‏کند. دفاع مقدس موزه‏ای از گورستان محاصره ۱۹۴۲ در شوروی الگو می‏گیرد و جنگ را به اسطوره‏های همت و باکری محدود می‏کند و راه شهدا را دست‏نیافتنی می‏سازد. اما دفاع مقدس جاری و ساری نظر متفاوتی دارد: «خداوندا، این دفتر و کتاب شهادت را همچنان به روی مشتاقان باز و ما را هم از وصول به آن محروم مکن. خداوندا، کشور ما و ملت ما هنوز در آغاز راه مبارزه‏اند و نیازمند به مشعل شهادت، تو خود این چراغ پر فروغ را حافظ و نگهبان باش. خوشا به حال این ملت، خوشا به حال شما زنان و مردان، خوشا به حال جانبازان و اسرا و مفقودین و خانواده‏های معظم شهدا و بدا به حال من که هنوز مانده‏ام و جام زهرآلود قبول قطعنامه را سر کشیده‏ام و در برابر عظمت و فداکاری این ملت بزرگ احساس شرمساری می‏کنم. و بدا به حال آنانی که در این قافله نبودند… »

این کتاب توسط پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی به زودی منتشر خواهد شد.