در نشست «هویت نسلی و طبقاتی اعتراضات۱۴۰۱» مطرح شد؛ کلهر: اتفاقات اخیر تقابل جامعه با جامعه نیست/ صفارهرندی: اطلاق این اتفاقات به جوانان اشتباه است

به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، نشست واکاوی وقایع اخیر کشور با عنوان «هویت نسلی و طبقاتی اعتراضات۱۴۰۱» از سلسله نشست‌های پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری با حضور سینا کلهر، رضا صمیم، سجاد صفارهرندی و بهاره آروین در سالن تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار شد.

کلهر: اتفاقات اخیر تقابل جامعه با جامعه نیست

در ابتدا، سینا کلهر معاون وزیر ورزش و جوانان با بیان اینکه جمع شده‌ایم تا درباره چرایی اتفاقات اخیر گفت‌وگو و بحث کنیم، گفت: البته تأمل در واقعه‌ اخیر مهم است؛ اکنون چون در دل واقعه هستیم و هنوز تمام نشده است هرکدام از ما یک تلقی و تصویری داریم. در جلسات کارشناسی شاهدیم که گفته می‌شود وقایع اخیر فرهنگی و اجتماعی بوده و سپس سیاسی و در نهایت شکل امنیتی پیدا کرده است.

وی به تحلیل‌های جامعه‌شناسان درباره این رویدادها اشاره و افزود: در تحلیل‌های صورت گرفته می‌بینیم که عناصر سبک ‌زندگی، تغییرات فرهنگی و تحلیل‌هایی که رویداد و اتفاق اخیر را تلاش می‌کند به یک رویداد فرهنگی و گسست فرهنگی و ارزشی تصحیح و یا توضیح دهد، پُررنگ است.

معاون وزیر ورزش و جوانان با تأکید براینکه باید درباره این سوالات که آیا حادثه اخیر فرهنگی است و ابعاد، هویت و ویژگی آن آیا ابتداً فرهنگی است که سویه‌ سیاسی و امنیتی پیدا کرده است یا نه، از ابتدا ویژگی سیاسی داشته و جهت فرهنگی نداشته و همچنان هم ندارد با اینکه ما در ظاهر حس می‌کنیم مسئله معطوف به یک رویداد به نام اتفاقی مربوط به حوزه گشت ارشاد و رفتارهای آن و موضوع حجاب است، صحبت کنیم، گفت: من یک فرض یا تحلیلی را دارم و آن معطوف به این است که ما هر عنوانی را برای رویداد اخیر انتخاب کنیم، این رویداد تقابل جامعه با جامعه نیست یعنی ما شاهد یکپارچگی جامعه هستیم. اگر این فرض و تحلیل و توصیف درست باشد، در آن صورت خیلی سخت خواهد بود که ما جهت فرهنگی آن را برجسته کنیم.

گسست و انشقاق در جامعه رقم نخورده است

کلهر تصریح کرد: ما در جامعه با یک طیفی از کسانی که ناراضی و معترض هستند روبرو هستیم که برخی از آن‌ها در خیابان آشوب و اغتشاشات انجام می‌دهند و به اموال عمومی آسیب می‌زنند. ما با درصد و آمار این‌ها کاری نداریم اما آن‌چیزی که قابل فهم است کلیت جامعه است که در همان طیف میانی ایستاده است یعنی در طیف ناراضی و معترضی که سعی می‌کند در چارچوب قرار بگیرد و حداقل و اقلیتی ابتدای طیف حامی و اقلیتی نیز در انتهای طیف در خیابان با ایجاد رفتارهایی که نظم عمومی را برهم می‌زند، حضورش را نشان می‌دهد. اگر این تحلیل درست باشد بنابراین جامعه کلیتش را حفظ کرده است و ما با یک یکپارچگی در جامعه ایران ۱۴۰۱ مواجهیم که نسبت به یک چیز ناراضی و معترض‌اند. آیا آن یک چیز نظام ارزشی جامعه و لباس قدیمی است که ایران برتن داشته است و این لباس اکنون را نسل جدید قبول ندارد؟ من فکر نمی‌کنم چنین باشد و همچنان به‌نظرم جامعه یکپارچگی ارزشی و فرهنگی خودش را از جهت خانواده‌گرا بودن و جمع‌گرا بودن و معنویت، اخلاق، توسعه‌گرا و دین‌گرا بودن را حفظ کرده است.

این جامعه‌شناس تأکید کرد: آن رویداد و رخدادی که کلیت جامعه ایران را به شکل یکپارچه‌ای تحت تأثیر قرار داده گسست و انشقاق بین جامعه نیست. ما نمی‌توانیم از دوگانگی و دوقطبی شدن اجتماعی صحبت کنیم؛ اگر این اتفاق را بپذیریم جایگزینی که طبیعتاً برای حوزه فرهنگ و سبک زندگی مطرح می‌شود، موجودیت و موضوعی به‌نام «دولت» است که در دولت مسئله کارآمدی دولت است. جامعه به صورت یکپارچه و با اکثریت از عملکرد و کارآمدی نهاد دولت و حاکمیت رضایت ندارد و بخشی از این نارضایتی امروز موجب اغتشاش و آشوب شده است ولی کلیت جامعه و حتی بخش حامی که از ساختار کلان حمایت می‌کند، نارضایتی دارد و از نحوه عملکرد راضی نیست.

بهاره آروین: ضعف حکمرانی در حاکمیت پهلوی نیز وجود داشته است

در ادامه، بهاره آروین به نکات مطرح شده از سوی سینا کلهر اشاره کرد و با بیان اینکه باید به علت اصلی آنچه امروز تجربه می‌کنیم بپردازیم، گفت: من موافق هستم که علت اصلی اتفاقات اخیر ضعف حکمرانی است ولی این ضعف حکمرانی مختص جمهوری اسلامی نیست، بلکه ضعف حکمرانی در دوره حاکمیت محمدرضا شاه پهلوی نیز وجود داشته است و آن زمان آن چه که جامعه ایران را به هم پیوند می‌داد نارضایتی فراگیر بود که از قضا یکپارچگی فرهنگی خدشه‌دار نشد و ما تا یک دهه بعد از انقلاب در ایران جامعه‌ای داشتیم که کم و بیش یکی از منسج‌ترین جوامع به‌لحاظ فرهنگی بود.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید مدرس با تأکید براینکه ما وقتی عنوان می‌کنیم «وقایع اخیر» باید دقیقا مشخص کنیم که از چه چیزی صحبت می‌کنیم، افزود: آیا اینکه مردم داخل خیابان آمدند، سوال است؟ یا اینکه چرا گشت ارشاد اتفاقی را رقم زده است؟ یک ماه پیش یک ماشین ون گشت ارشاد با دختری برخورد کرد که منجر به بازنشر استوری دو میلیونی «نه به حجاب اجباری» شد؛ چندماه پیش از آن برای طرح صیانت کارزار بیش از یک میلیون امضا جمع شد. سال‌ها فعالین حقوق زنان طرحی به‌نام یک میلیون امضا داشتند و فکر می‌کردند که اگر آن را به یک میلیون امضا برسانند اتفاقی رقم خواهد خورد درحالی که امضاهای طرح صیانت در مدت اندکی به بیش از یک میلیون امضا رسید.

اعتراضات وقتی دیده می‌شود که خیابانی می‌شود

وی با تأکید براینکه هویت طبقاتی و نسلی فوت مهسا امینی و طرح صیانت همگی از یک دست ‌هستند، ادامه داد: از طرفی اعتراضات آبان ۹۸ را از جنس دیگری می‌دانم. یعنی درست است که بستر همه این اتفاقات ضعف حاکمیت در ابعاد مختلفی همچون محیط زیست، اقتصاد و فرهنگ است چراکه تقریباً هیچ جای مملکت درست کار نمی‌کند و کمتر جایی را از مملکت سراغ داریم که کارآمد باشد که نمونه آن بی‌آبی در همدان تا حوزه‌های مختلف و تورم بیش از ۴۰ درصدی در حوزه مواد غذایی که مردم در ۶ ماه اول امسال تجربه کردند تا کمبود برق و گاز که زمستان و تابستان همواره تجربه می‌شود همه این‌ها دست به دست هم می‌دهد که حالا باید بپرسیم چه می‌شود که اعتراضات در مقاطعی اوج می‎گیرد.

آروین تصریح کرد: متأسفانه توجهات وقتی به اعتراضات جدی می‌شود که به‌سمت خیابان کشیده می‌شود و قبل از آن اگر دو میلیون نفر استوری مخالفت با حجاب اجباری می‌گذارند توجهی را جلب نمی‌کند ولی وقتی اعتراضات به سمت خیابان می‌رود همه توجهات را جلب می‌کند و این برساخت رسانه است چراکه این اعتراضات نسبت به اعتراضات گذشته محدودتر است.

صمیم: در اتفاقات اخیر ما با یک نیروی تغییر دهنده روبرو هستیم

رضا صمیم در بخش دیگر نشست با تأکید براینکه اساساً تفسیر رخداد در زمان وقوع در بهترین حالت یک تفسیر کاریکاتوری است، گفت: ما وقتی درون رخداد قرار داریم مماس با واقعیت حرکت می‌کنیم یعنی در حقیقت پهلو به پهلوی واقعیت هستیم درحالی که تفسیر معمولاً فقط بخشی از واقعیت را نشان می‌دهد.

وی پیش‌بینی قبل از واقعه را ویژگی یک جامعه‌شناس خوب دانست و تأکید کرد: تعداد برآوردهایی که درباره رخداد اخیر پیش از آن صورت گرفته است، بسیار کم است اما زمانی که وقایع رخ می‌دهند ما با یک تورم تحلیل درباره آن روبرو می‌شویم و این تحلیل‌ها به‌هیچ کاری نمی‌آیند و بهتر بود قبل و پیش از اینکه این اتفاقات رقم بخورد، پیش‌بینی صورت می‌گرفت. نشانه‌های مهمی که می‌شد به مدد آن برآورد جدی، استراتژی و درست درباره اتفاقات اخیر صورت بگیرد برای ذهن تحلیل‌گر و جامعه وجود داشت.

عضو موسسه مطالعات فرهنگی اجتماعی وزارت علوم خاطرنشان کرد: در اتفاقات اخیر ما با یک نیروی تغییر دهنده روبرو هستیم؛ بخش عظیمی از تحلیل‌ها کارشان انکار این نیرو است درحالیکه اگر جلوی این جریان انکار نیرو را بگیریم، می‌توانیم تحلیل‌های درست‌تری داشته باشیم. یک نیرو وجود دارد که کف خیابان اعمال می‌شود و عده‌ای این نیرو را اعمال می‌کنند و عده‌ای این نیرو به آن‌ها اعمال می‌شود. ما با پذیریش واقعیت این نیرو به مثابه یک نیروی تغییر دهنده که کارش قیام علیه وضع موجود است، می‌توانیم بفهمیم که وقایع اخیر چیست.

صمیم خاطرنشان کرد: نیرو براساس قانون پیوستگی در یک شب به‌‌وجود نمی‌آید بلکه نیرو وجود دارد اما باید شرایطی وجود داشته باشد تا پدیدار شود و خودش را نشان دهد. نیروها جا لازم دارند و من به‌دنبال شناخت این جا هستم. ما چهار نیروی مخاطره برانگیز برای تاریخ معاصر می‌شناسیم. نیروی اول نیروی برآمده از تعارض‌های نسلی است. جای تعارض‌های نسلی خانه است و همه چیز در آن از خانه آغاز می‌شود و تاریخ آن مربوط به ۶۰ تا ۷۰ سال پیش است. نیروی دیگر ما نیروی تعارضات قومی است که جای آن ژئوپلیتیکی است که قرار است به یک «دولت و ملت» مقتدر و یکپارچه تبدیل بشویم. تعارضات قومی برآمده از تلاش ۱۰۰ ساله اخیر ما برای به سرانجام رساندن پروژه تأسیس یک دولت کارآمد و مقتدر که جمهوری اسلامی ذیل همین پروژه است، لذا جمهوری اسلامی با شیوه‌ای متفاوت تلاش دارد به یک دولت مقتدر برسد و همین تعارض قومی به‌وجود می‌آورد. نیروی دیگر، نیروی تعارضات جنسیتی است که جای آن خانه است و نیروی دیگر ما در این عرصه تعارض‌های مذهبی و اقلیت‌هاست.

مسئله نسل جدید هویت نیست، مسئله او تبعیض است

وی با بیان اینکه مسئله نسل جدید نیست، افزود: ما نسل قدیم همواره به نسل جدید می‌گوییم شما بحران هویت دارید درحالی که نسل جدید بحران هویت ندارد و مسئله او خیلی مادی‌تر از هویت است که یک مسئله‌ غیرمادی است بلکه مسئله او تبعیض است؛ تبعیضی که نسل قدیم آن را اعمال می‌کند. دولت‌گرایانه بودن تحلیل‌ها درباره اتفاقات اخیر اشتباه است البته این به معنی تأیید دولت نیست چراکه در پروژه تشکیل دولت کارآمد ناکام بوده‌ایم اما دعوای امروز یک دعوا و تضاد جامعه‌گرایانه است و باید به سراغ جامعه برویم.

صفارهرندی: اطلاق دادن اتفاقات اخیر به جوانان درست نیست

در بخش پایانی این نشست، سجاد صفارهرندی به این جمله چارلز کورزمن نویسنده کتاب «انقلاب تصور ناپذیر در ایران» که کار جامعه‌شناسی پیش‌بینی اتفاقاتی است که قبلاً رخ داده است، افزود: این البته با آن رویایی که درباره علم مسلط بر واقعیت وجود دارد، سازگار نیست اما بی فایده هم نیست؛ همین پیش‌بینی به ما امکان و فضایی می‌دهد برای اینکه فضای عمل و زیست خودمان را بهتر بفهمیم.

وی با تأکید براینکه تحلیل اجتماعی باید این امکان را به ما بدهد تا در جنگل واقعیت بتوانیم بخش‌هایی از واقعیت برایمان مرئی و برجسته شود تا امکان فهم برایمان حاصل شود، افزود: آن گزارشی که بخواهد همه چیز را با هم یک‌پارچه کند عملاً موجب فهمی نمی‌شود. با این مقدمه مخالفت و نقد خودم را نسبت به سه نگاهی که کم و بیش این روزها درباره اتفاقات اخیر بیان شده است را اعلام می‌کنم.

رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی به اطلاق اتفاقات اخیر به جنسیت و نسل اشاره کرد و تصریح کرد: از اتفاقات اخیر به‌عنوان جنبش زنانگی یا نسلی یاد می‌شود درحالی که این متغیرها به‌عنوان یکی از ده‌ها متغیر در تبیین بخشی از ماجرا کارآمد و گویا است، وقتی از مسئله نسلی به‌عنوان تمیز اصلی ماجرا یاد می‌کنیم، باید بتوانیم براین ادعا بایستیم که جوان و نوجوانی که به خیابان آمده یا توییت می‌زند در همان حالی که توییت می‌زند و بر حکومت می‌شورد، بر پدر و مادر خودش نیز عیناً شوریده باشد که برداشت شهودی من این است که با چنین چیزی روبرو نیستیم،  نوجوان و جوانی که گفته می‌شود محور است، وجود ندارد.

صفارهرندی خاطرنشان کرد: اینکه اتفاقات اخیر تقابل دولت و ملت است را نمی‌پذیرم و فکر می‌کنم باید تلاشمان در جهت مرئی شدن ماجرا باشد درحالی که تحلیل‌های اخیر چنین کمکی را نمی‌کند و این صورت‌بندی مسئله را نامرئی می‌کند. اعتراضات اخیر تباری همسو با اعتراضات سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ ندارد چراکه پراکندگی جغرافیایی بسیاری متفاوتی دارند.

وی در پایان افزود: این اعتراضات با یک راه‌حل سیاسی همراه نیست، اما به معنای بی‌تأثیر بودن هم نیست. از قضا وقایع اخیر، رخداد مهمی است و هرآنچه می‌گذرد در آینده سیاسی ما تأثیر بسزایی دارد  و قادر به ساختن یأس فراگیر و احساس سرخوردگی در بخش‌هایی از جامعه می‌شود که برای ساختن ایران قوی و توسعه تلاش می‌کند. این بی‌نسبت شدن خبر بدی است که باید به ترمیم و چاره‌کردن آن اندیشید.