خاطرات بادیه

هجدهمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار با نمایش مستند «خاطرات بادیه» و با حضور ساسان فلاح‌فر، کارگردان اثر روز دوشنبه ۷بهمن‌ماه ۱۳۹۸ در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، برگزار شد.

این مستند ۶۰ دقیقه‌ای در سیزدهمین دوره جشنواره سینمای حقیقت به نمایش درآمده و به احترام جان انسان‌ها و به احترام مبارزه با بزرگترین درد دنیا یعنی تروریسم با حضور بزرگترین مدافع انسانیت و معنویت شهید سردار قاسم سلیمانی ساخته شده‌است.

در ابتدای نشست، ساسان فلاح‌فر ضمن تاکید بر اینکه فیلمساز باید صحبت‌هایش را در فیلم بیان کند گفت: من از سال ۱۳۹۳ در حوزه مقاومت فعالیت کردم و به طور مشخص در تمام این سال‌ها به فاطمیون پرداختم. این انتخاب موضوع از دغدغه‌ای شخصی برخواسته‌است. پیش از این من هم مثل بسیاری از هم‌وطنانمان نگاه بسیار منفی به افغانستانی‌ها داشتم ولی وقتی خوبی این عزیزان را دیدم به صورت خود به خود به آنها علاقه‌مند شدم. ایثار جدا از دین و ملیت و کشور یک بحث انسانی است و این افراد ایثار می‌کردند آن هم در یک کشور سوم وصرفا برای خدمت به بشریت از جانشان می‌گذرند. شهید عزیز حاج قاسم سلیمانی هم گفتند: سال‌ها بعد می‌فهمند که شما چه کاری کردید _ چه اتفاق بزرگی به دست چه کسانی در سوریه محقق شده‌است _ ما در این فیلم از یک مفهوم انسانی و از خون‌هایی صحبت می‌کردیم که زندگی را به سوریه بازگرداند.
او در ادامه افزود: این مستند روایت سه سال است، موضوع ما پایان سیطره داعش بود و ما داستان را از نقطه‌ای اصلی پایان سیطره داعش یعنی از استان حمص، شهرتدمر شروع کردیم. در واقع زحمت اصلی در این پیروزی بر عهده فاطمیون بود. افغانستانی‌ها از سال ۱۳۹۲ وارد جنگ سوریه شدند. ابتدا ۲۲ نفر برای کمک به عراقی‌ها ورود پیدا کردند که به آنها اعتماد نمی‌شد ولی به جهت عملکرد خوب آنها تبدیل به گردان، تیپ و بعد لشکر شدند. گروه تصویربرداری این مستند از خود افغانستانی‌ها بودند. برای ارتباط‌گیری راحت و ضبط کنش‌های نزدیک به واقعیت، تعدادی از رزمندگان برای تصویربرداری آموزش دیده‌اند و در کنار مبارزه از صحنه‌های نبرد نیز تصویر تهیه می‌کردند.
فلاح‌فر ضمن اشاره به نقطه اوج مستند در صحنه پایانی گفت: من اگر برای کسی بخواهم شهادت و نمردن در این مفهوم را توضیح بدهم کافی است صحنه پایانی مستند یعنی صحنه شهادت را به او نشان بدهیم.
فلاح‌فر در پاسخ به دغدغه یکی حاضران درباره عدم وجود اسناد تصویری پیش از شهادت حاج قاسم و اکتفا به شنیده‌ها و تولیدات رسانه‌های خارجی درباره جنگ با داعش گفت: یکی از داوران جشنواره حقیقت درباره این مستند به من گفت که؛ مستندم را سه بار دیده‌است و ایرادش حضور حاج قاسم در مستند است. این دوستان همین کسانی هستند که زیر تابوت حاج قاسم هم بودند. گاهی اوقات باید یک اتفاقاتی بیفتند و با زاویه بهتری دوباره به این موضوعات نگاه کنیم. البته اینکه کلا این کار در این جشنواره پذیرفته شده خیلی مهم است عموما این تیپ کارها در جشنواره حقیقت جایی ندارد. البته یکبار دیگه که من این حرف را زدم سال بعد اثر من را در جشنواره نپذیرفتن!!
این کارگردان حوزه مقاومت در پاسخ به یکی از حضار که انگیزه تولید این مستند پرسیده بود، گفت: من سال‌ها پیش، از افغانستانی‌ها متنفر بودم ولی با آنها ارتباط گرفتم، رفتار و شیوه زندگی‌شان را از نزدیک دیدم والان دوست دارم در کنارشان باشم. حالاوظیفه خودم می‌داند که چیزی را که فهمیدم منتشر کنم. این انتخاب فرم و محتوا دقیقا باهم بودند و باهم پیش رفتند.
او در ادامه تصریح کرد: من ابتدای دوران طلبگی دوست داشتم نویسنده بشوم بعد تصمیم گرفتم منبر بروم ولی بعد متوجه شدم که هیچکدام از این‌ها تاثیری که فیلم دارد را نمی‌گذارد. من هزاران منبر، پنجاه جلد کتاب درباره شهادت بنویسم هیچکدام اثر پنج دقیقه‌ای که شما می‌بینید را ندارد. اصلا من خودم تحت تاثیر تصویر مادر یکی از شهدای افغانستانی قرار گرفتم که بالای سر تک پسرِ شهیدش قطره‌ای اشک نریخت و بعد به این عزیزان نزدیک شدم و این موضوع مسئله من شد. به عنوان مثال صحنه‌ای در مستند وجود دارد که حاج قاسم با هلیکوپتر حاضر می‌شود، این صحنه دقیقا وسط دشمن است و مخاطب می‌بیند که رفتار حاج قاسم با پایین‌ترین سطح نظامی زیر دستش به چه صورت است. و چیزی که از حاج قاسم باقی ماند مقاومت است.

سید علی موسوی نیز از دیگر حاضران در این عصرنشینی بودکه گفت: در این مستند با تمرکز بر تیپ فاطمیون نگاه مرکز و پیرامونی شکسته شد و شهدا نیز به صورت آرمانی دست‌یافتنی، تصویر شده‌اند اما از این جهت که این اثر یک مستند است و روایتی از موضع تاریخی دارد نیاز به ارجاعات تاریخی داشت و من مخاطب بُعد زمانی را درک نمی‌کردم. در واقع تنها خلائی که من حس می‌کردم نبود تاریخ بود.
فلاح‌فر ضمن تایید این مطلب پاسخ داد: چون تمام قصد من دیدن این چند نفر به نمایندگی از دو الی سه هزار شهیدی بود که افغانستانی‌ها در جنگ سوریه داشته‌اند، تاریخ مورد توجه ما نبود. در ابتدای مستند نیز این بحث تاریخی پایان سیطره داعش نیز توسط نریتور مطرح شد که اهمیت همراهی با این افراد را در برابر این روایت تاریخی نشان دهد.
سید حسین شهرستانی نیز ضمن تاکید بر حضور دوربین در جایگاه اسلحه و فیلبردار همچون رزمنده گفت: در این مستند این امکان فراهم شده که دوربین در میدان باقی بماند و هم باعث ارتباط‌گیری سوژه‌ها با دوربین شد و هم دامنه اطلاعات ثبت شده را بسیار گسترده کرد. در واقع شما تصویر مستقیم چند شهادت را نمایش دادیدکه اوج مواجهه مستقیم با صحنه میدان بود.
اما درباره پایان‌بندی این مستند که شهادت صفر است نکته‌ای وجود دارد. ثمره این شهادت آزادی ابوکمال و بازگشت زندگی به جایی است که کسی گمان نمی‌کرد اینجا دوباره زنده شود. دقیقا این تصویر و ترسیم در فیلم بسیار تلخ و سوگوارانه روایت می‌شود و این نوع تصویرسازی با روحیه حماسی شهدا و داستان پیروزی مناسب نیست. حتی خود مفهوم شهادت نوعی ظفرمندی و گشایش به همراه دارد و این امکان بازسازی دارد. وقتی این پیروزی خجسته و بزرگ جلوه کند، خون شهید هم خودش را بهتر نشان می‌دهد. و نشان می دهد که خون و جوشش خون به ثمر رسیده است.
محمد دیباجی نیز ضمن اشاره به تجربیاتش در مواجه مستقیم با سوریه و لبنان و تاثیر اعتقادات مردم در شکل‌گیری افکار سلفی‌گری گفت: ای کاش این فیلم بیشتر بر تفکرات و ریشه‌های اعتقادات داعش تاکید می‌کرد. من کتابی از توماس فریدمن را می‌خواندم در سال ۲۰۰۸ که سفرش به عربستان را روایت می‌کرد. و هشدار می‌داد که دلارهای نفتی سعودی در عربستان صرف حفظ و خواندن قرآن و به ویژه آیات جهاد می‌شود
او همچنین افزود: درباره فیلم این دیدگاه شهادت و پیروزی که در صحنه پایانی فیلم مورد نظر بود در دیدگاه تشیع وجود دارد. در واقع تشیع همواره با یک یاس متوکلانه روبه‌رو است. شهادت است ولی نوید حیات و زندگی وجود دارد و من هم پایان فیلم را می‌پسندم که مرگی زیبا و توام با آرامش است. شاید دیدگاه صدرایی که میگه وحدت شهید و شاهد و مشهود برای من محقق شد.
سجاد صفارهرندی نیز از دیگران حاضران این جلسه بود او ضمن اشاره به آثار شهید آوینی گفت: احوالی از روایت فتح در کار شما وجود دارد. از نظر من دو ویژگی در آثار شهید آوینی برجسته است؛ ویژگی اول بحث حضور در معرکه و در خود جنگ است که این ویژگی در کار شما هم وجود دارد. ویژگی دوم هم ناظر براین مسئله است که، علاوه براینکه جنگ را به شیوه جمعی اش نشان می دهد، بر ویژگی انفسی آدم‌ها و بر روی احوالات و درونیات افراد نیز متمرکز می‌شود که این بخش در کار شما کمتر به چشم می‌خورد. در واقع گفتگو دوربین با قهرمان در اثر شما فقط یکجا وجود دارد که به نظرم گفتگوی خوبی نیست.
در واقع فرصتی باید فراهم باشد که عالم درونی و انفسی این افراد شناخته بشود.اما درباره نفطه اوج داستان که شهادت صفر است، پیشنهاد می‌کنم به صورت مجزا به این موضوع بپردازید. فکر می‌کنم حق این شهید ادا نشده و نیاز به تولید کار مستقلی در این حوزه دارد. اثری که نشان بدهد این پایان و این نوع شهادت تصویر کدام نوع زندگی است.

دیباجی همچنین در ادامه گفت: یک نکته فرهنگی که اهمیت دارد رابطه فرهنگی ایران و افغانستان است. متاسفانه مردم ایران واکنش ناسیونالیستی نسبت به افغانستان دارند. و نمی‌دانند که افغانستان جزئی از ایران بوده و شرایط جنگی و مهاجرت آنهاست که باعث شده در یک سطح پایین‌تری قرار بگیرند.به نظرم فیلم شما از این جهت خوب است که نگاهی جدید به این افراد داشته باشیم حتی سیاستمداران و مسئولین هم نگاه نادرستی به این افراد دارند.
فلاح فر در پایان این نشست گفت: ما در حال تولید مستندی درباره فعالیت و خدمات افغانستانی‌ها در دوران دفاع مقدس هستیم . و فردی را نشان خواهیم داد که در زمان جنگ با شنیدن صدای امام از رادیوِ مسجد به جبهه آمده و عین هشت سال رو در جبهه حضور داشته‌است. حتی در اواسط جنگ بچه این رزمنده توسط دولت کمونیستی کشته شده ولی این بزرگوار تا پایان جنگ باقی می‌ماند و جانباز شیمیایی می‌شود ولی چون ایرانی نیست، جانباز هم به حساب نمیاید
من در تمام این آثار می‌خواهم نگاه منفی موجود نسبت به افغانستانی‌ها تغییر دهم.