تحولات هنر در عصر فضای مجازی

دومین نشست از سلسله نشست‌های «عصر فضای مجازی و جهان آینده» با عنوان «تحولات هنر در عصر فضای مجازی»، چهارشنبه ۴ دی‌ماه ۱۳۹۸ توسط پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با همکاری پژوهشگاه فضای مجازی در سرای آوینیِ پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار گردید.

در ابتدای نشست مجید سلیمانی ساسانی _پژوهشگر مطالعات فرهنگ و رسانه_، ضمن اشاره به نشست پیشین تحت عنوان «هوش مصنوعی و آینده جهان» گفت: در این جلسه تحولاتی که در عرصه هنر، به واسطه تکنولوژی‌های فضای مجازی رخ می‌دهد، مورد توجه است. تکنولوژی‌های جدید، فضای جدیدی را برای انسان معاصر ایجاد کرده است. و اثر هنری یا به تعبیر والتر بنیامین هاله اثر هنری و بازتولید مکانیکی اثر هنری دچار تحول مجددی شده است. بحث امروز ما تحول هنر به واسطه تکنولوژی‌های جدید است که این تکنولوژی‌ها به تدریج انسان را از عرصه تولید و توزیع محتوا خارج می‌کند. یادگیری ماشین این قدرت را دارد که براساس یادگیری و نه احساسات انسانی، تولید محتوا کند.

تفکر هنری سه عصر را سپری کرده‌است

سید مهدی ناظمی قره‌باغ _ مدیر مدرسه عالی علوم انسانی روزگار نو _ سپس در تبیین مسئله نشست، ارائه‌ خود را تحت عنوان«فضای مجازی و عصر سوم تفکر هنری» آغاز کرد، وی گفت: به جهت گستردگی دو حوزه مورد نظر، صحبت درباره هنر در فضای مجازی موضوع بسیار گسترده‌ای است و من به صورت فشرده بحثی را مطرح می‌کنم. در ارائه بنده، منظور از عصر، امری کمی نیست و اشاره به یک دوره تاریخی متمایز دارد که براساس معیارهای فکری و فرهنگی خاص آن دوره درک می‌شود. فضای مجازی نیز ناظر بر مجموعه مناسباتی است که با ظهور تکنولوژی‌ها پدید آمده و به فعلیت رسیده است. و مراد از تفکر هنری، تاکید بر روحی است که هنر در ادوار تاریخی مختلف دارد. در این معنا؛ تحولات فرم‌های هنری مورد توجه نیست.
به زعم بنده، تفکر هنری سه عصر را سپری کرده‌است؛ عصر اولی که انسان فکر هنری را در آن تجربه کرده است، ماقبل ظهور متافزیک در یونان است. در چنین عصری هنر براساس استعاره است. استعاره به معنای ظهور معنای جدید در اشکال قدیم است. وقتی استعاره رخ می دهد نظمِ معنایی موجود، در سایر صور زبانی تغییر می‌کند و به دنبال این تغییر زبانی، ما به یک دیالوگ و یک فهم جدید دعوت می‌شویم. تفکر هنری به یک معنا به شدت تابع بازی حضور و غیاب است. امر غایب برای حضور در حیات انسان، به شکل استعاری انسان را فهم می‌کند. این امر استعاری به لحاظ ادراکی مسموع است و ما با امری شعرگونه سرو کار داریم. بعد از این متن برجسته یا شعرگونه، انحاء مختلف فرم‌های بیان در اقوام مختلف شکل گرفت که ممکن است تصویری باشند. نکته مهم این است که اول باید اتفاق خالص‌تر زبانی رخ دهد و استعاره متولد شود و سپس اشکال تفصیلی تحقق یابد به طور مثال موسیقی هم بعد از زبان، شعر و ادبیات رخ داده‌است. این تغییر، اتفاقی تاریخی است و منجر به تغییر در شکل بنیادین تاریخ می‌شود.در واقع چیزی قبل از این اتفاق هنری برای تحول تاریخی وجود ندارد. حداقل باید یک استعاره اتفاق بیفتد تا تحول ایجاد شود.

بازنمایی میگوید؛ انسان باید آینه قرار گیرد و امور در آن بازنموده بشوند که در این شرایط استعاره به محاق می رود.

وی در ادامه افزود: در عصر اول صنعتی متعالی تر از استعاره و ادراکی متعالی تر از امر مسموع دیده نمی شود. بصری فکر کردن بعد از سمعی فکر کردن محقق می شود. بعد از این عصر به نظر می رسد امر بصری تقویت می شود. تمثلات امر مسموع اهمیت می‌یابد و امر مسموع شکل مُبصر پیدا می‌کند. به تناسب، خود زبان هم بصری می شود که نمونه آن در اسطوره های یونان باستان است که خدایان و امور متعالی به امور متعارف و جاری زندگی نزدیک شده، تشبیه رخ داده و به موازات این موضوع فلسفه ایجاد شده و آموزه بازنمایی اتفاق می‌افتد.بازنمایی میگوید که ارتباط مستقیمی در فهم و ادراک بین وجود و انسان برقرار نیست. بلکه انسان باید با روش هایی بتواند آینه قرار گیرد و امور در آن بازنموده بشوند که در این شرایط استعاره به محاق می رود.
ناظمی ضمن اشاره به کتاب جمهوری تصریح کرد: افلاطون اعتقاد دارد که اسطوره توان یا ظرفیت بیان حقیقت را ندارد و حقیقت باید به شکل بازنمایی برای انسان مطرح بشود. و این یک نوع بصری کردن است که در فلسفه رخ می‌دهد و بیان حقیقت به واسطه دیگری سپرده می شود که حقیقت را منعکس می کند و بازنمایی مطرح می‌گردد. از این‌روی، هنر و شعر به معنایی که در عصر اول مطرح بود از جریان اصلی کنار گذاشته و منسوخ می گردد. در بازنمایی، تفسیر جدیدی از میمسیس _ روایتی که از حقیقت متعالی برای انسان در شعر متبلور می‌شود _ صورت می گیرد. در این اتفاق فرم و محتوای اثر هنری از هم تفکیک می‌شود. محتوای اثر هنری حقیقت است که فلسفه متولی آن است که به شکل آینه‌وار بر فیلسوف متجلی می‌شود. و فرمی دارد که در بیان استعاری شاعر یا هنرمند خودش را نشان می‌دهد. من معتقدم روح سخن افلاطون منسوخ شدن هنر به معنای اول و ظهور هنر به معنای دوم در ارسطو و اندیشمندان بعد از او حفظ می‌شود و مهمتر آنکه در تاریخ باقی می‌ماند.
هنر در معاونت فلسفه سه گونه مختلف دارد؛ اولین شکل، گونه هلنی و هلنیستی است. در یونان و رم باستان همچنان خدایان به صورت متکثر وجود دارند ولی تفکر فلسفی وجود دارد و انسان به دوگونه هلنی و هلنستی حقیقت را درمی‌یابد. شکل دوم، شکل مسیحی و اسلامی است که بازنمایی در تفسیر دین را مطرح می‌کند. به طور مشخص در دین مسیحیت خدای پسر بازنمایی از خدای پدر است که مبنای هنر بصری مسیحی قرار می‌گیرد. ولی در دین اسلام هنر بصری جایی نداشته و شکل مسموع ادامه می‌یابد.گونه سوم از شکل دوم، شکل سکولار و مدرن هنر بازنمایی است که به صورت بلوغ بصری در قرن ۱۶ رخ می‌دهد. به همین خاطر انسان به سراغ پرسپکتیو می رود چون حقایق باید دارای حداکثر وضوح و تمایز باشند. در این دوره تفکر بصری اوج پیدا کرده و غالب مند می شود. همچنین فلسفه و ظهور زیبای شناسی در کلام بومگارتن،کانت و …قوام بخش بصری بودن تفکر هنری هستند.

دوره سوم تفکر هنری از اواخر قرن ۱۹ آغاز شده و در این دوران، هنر بصری به جهت استعدادش شکل متشتت و منتشر پیدا می‌کند.

او در ادامه جهت توضیح دوره سوم تفکر هنری گفت: این دوره از اواخر قرن ۱۹ آغاز شده و در این دوران، هنر بصری به جهت استعدادش شکل متشتت و منتشر پیدا می‌کند.حتی پیش از ورود تکنولوژی، ارجاع امر هنری دشوار می شود و سپس با ظهور تکنولوژی‌های رسانه‌ای، صحبت از ظهور انسانی جدید به میان می‌آید. به زعم من این انسان جدید، در بصری کردن چیزها به دنبال چیزی نمی‌گردد بلکه امر مبصر برای او چیز محسوب میشود. انطباق در این دوره معنا ندارد و دیده شدن فی‌النفسه اهمیت می‌یابد.
وی ضمن اشاره به دیدگاه بودریار پیرامون هنر وانموده افزود: در عصر وانموده‌ها امکان ظهور هر نوع راز منتفی است و امر مبهم هم جز به شکل فانتزی امکان ظهور ندارد. این تبدیل شدن انسان به وانموده‌ها و منتفی شدن هر نوع راز یا ابهام، ویژگی‌هایی را به همراه دارد از جمله؛ فقدان امکان و به فعلیت رسیدن یا به معنایی دیگر همه چیز قبل از به بلوغ رسیدن منتهی می شود و انسان هم تبعا مشترک لفظی است. انسانی که تمامی تاریخ، ادبیات و هنر و سابقه او برای او نامفهوم است. و این انسان ربات جدیدی است که منحل در تصاویری خود ساخته‌ی متشتتِ فاقد تعالی و فاقد استعلا است. اما در این دوره امکانی وجود دارد که؛ درک محدودیت‎‌‌های دو دوره قبل را نه برای عموم مردم بلکه برای متفکران فراهم کرده‌است.

در ادامه نشست مجید سلیمانی ضمن اشاره به هنر به عنوان روایت تجربه زندگی معاصر و بازنمایی تجارب، احساسات و عواطف انسانی، ورود به عصر فضای مجازی را عامل تغییر این روایت‌گری دانست، و این پرسش را مطرح کرد که؛ در این شرایط انسان با چه امکان هایی روبه رو ست و جهان هنر در مواجهه با این جهان جدید چه تحولات و تطوراتی دارد؟

هنر همواره با این دعوی شناخته می‌شود که؛ انعکاسی از تجربه بی‌واسطه هستی است

سید حسین شهرستانی _ مدیر گروه حکمتِ هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی _ در پاسخ به این پرسش گفت: هنر همواره با این دعوی شناخته می‌شود که؛ انعکاسی از تجربه بی‌واسطه هستی یا به نحوی تجربه‌ای ناخودانگیخته و ناخوداگاه و تحریف نشده از واقعیت است. اگر قلمرو هنری اصالتی داشته باشد، آن لحظه ادراک بی واسطه، شهودی و گرم از هستی و حیات است. البته هیچ تجربه و بیان بی‌واسطه و نمایش بی‌واسطه از هستی و حقیقت در حیات انسانی ممکن نیست بلکه مسئله تقرب به بی‌واسطگی است. از این‌روی قلمرو آگاهی مفهومی، علم و فلسفه در تقابل با هنر قرار می گیرد که در این قلمروها در مواجهه با واقعیت با «مفهوم» روبه‌رو هستیم. اتفاقی که در غالب مفهوم رخ می‌دهد این است که حقیقت به انضباظ و انتظام در می‌آید. حقیقت دسته‌بندی، تقسیم و تجزیه می‌شود. کاری که قلمرو هنر و هنرمند تا حد زیادی از مبادرت به آن احتراز می‌کند. در واقع من هنر را به عنوان دیگری تمایز یافته علم و فلسفه طرح می‌کنم، که در یک طرف با آگاهیِ انظباط گرفته‌ی فاصله گرفته با حقیقت مواجهیمکه از این فاصله به دقت مراقبت می شود و در طرف دیگر باخواستی برای رویاروی بی‌واسطه با حقیقت روبه‌رو هستیم.
او در ادامه تصریح کرد: در هنر و خلق اثر هنری ما آرزومند یگانگی و هم آغوشی با هستی و عالم هستیم. هنرمند می‌خواهد حجاب خویش را از میان بردارد. در حالی که درمقام علم و فلسفه، عالم یا نهاد علمی می‌خواهد خودش را تاسیس و یادآوری کند و قلمرو اقتدار و قدرتش را دربرابر جریان سیال و نیرومند طبیعت، تاریخ، فرهنگ و کیهان اثبات کند. در این مفهوم هنر به معنایی، بی واسطگی و استقبال هستی مستتر است. این دعوی همواره در متن فرهنگ، دیگری‌های داشته و این کشاکش همواره در طول تاریخ تداوم یافته‌است. اما در دوره مدرن که سوژه‌ی جدید اساسا با طرح تمایز با هستی پا به عرصه ظهور گذاشته، هنر طرح ویژه‌ای پیدا می‌کند. هنر در این دوره آنتی‌تز یا دشمن این سوژه نوظهور است. زیرا هنر ما را به یگانگی دعوت می کند که عقلانیت خودآگاه، خوداندیش و خودبنیاد سوژه مدرن را برهم می‌زند.

وی همچنین افزود: هنر در مفهوم اصیل کلمه، مقوله‌ای از فرهنگ نیست که در اعصار ماضی وضعی داشته و در عصر جدید هم وضعی پیدا کند. هنر نقطه گریز عقلانیت و آگاهی مدرن است. به معنای خاص کلمه، مدرنیته اساسا در تقابل با هنر شکل گرفته، سوژه مدرن این ظرفیت را دارد که همه چیز را در چرخه‌ی خواست و تحقق تاریخی خودش استخدام و مصرف کند و ماهیت آن را تصرف کند. این معنای مطرح شده از هنر را باید در انهدام این فاصله دید. همانطور آقای ناظمی اشاره کردند هنر وقتی بصری می‌شود، فاصله اتفاق افتاده، و مسئله دوری و نزدیکی مطرح می شود. غایت هنر صوت یا کلام نیست بلکه لمس کردن واقعیت به عنوان شهودی‌ترین و وجودی‌ترین شکل تجربه احساس انسانی است و ملاک قرب و بُعد است.
در دوره اخیر، سوژه مدرن با انقطاع خود از جهان و تاسیس خود بنیادش، می‌خواهد قلمرو تازه حیات انسانی را تجربه و تاسیس کند. هنر به نحو ذاتی با این فاصله‌گذاری ایمن و استاندارد در تعارض است. در نتیجه در مفهوم هگلی کلمه هنر رمانتیک مطرح می‌شود. یعنی هنری که نمی‌خواهد با چیزی بیرون از خود یگانه شود. هنری که نهایتا بازتصویر و بازسازی احوالات درون است. اما این «درون» هستی نیست که مستقر در عالم باشد، بلکه منفک از عالم است. آگاهی جداافتاده از عالم است که می‌خواهد در جهان تصرف کند. حال این هنر برای تصرف بر جهان نیاز به واسطه‌هایی دارد. چون نباید او با جهان یگانه شود بلکه جهان باید با او یگانه شود. این واسطه تصرف در جهان که تکنیک است، دقیقا عرصه شکوفایی هنر در دوره جدید است. هنر در دوره جدید در خدمت تکنیک قرار می‌گیرد. در عهد قدیم قرار بود هنر انسان را هم آغوش جهان قرار دهد ولی در عصر جدید هنر در صدد به تصویر و تصرف انسانی درآوردن جهان است. پرسپکتیو دقیقا اینجاست؛ جهان چیزی است که از خلال تجربه‌ی من، امکان ظهور پیدا می‌کند. و سوژه مدرن تداوم می‌یابد چون می‌تواند جهان را یک بار دیگر بر بنیاد آگاهی سوبژکتیو خودش ترسیم کند.

این امر که هنر به این معنای فاحشه‌گونی بی مرز می‌شود، مانع از جستجوی هنرمند به معنای اصیل کلمه می‌شود.

شهرستانی در ادامه تصریح کرد: هنر به نحو اساسی در آگاهی و عقل ادغام شده و می‌خواهد همه چیز را به انضباط عقل سوبژکتیو دربیاورد. این سوژه دوره‌های تکامل و تطوری دارد که منطبق بر هنر در ادوار جدید است. این ادوار نیز وابسته به تعیین میانجی‌هایی است که نسبت این سوژه را با جهان بازسازی می‌کند. و سوژه مدرن از طریق علم، تکنیک و تاریخ به عنوان میانجی‌های گوناگون، فاصله خودش را با جهان کم می‌کند. به این معنا که جهان را به انقیاد خودش درمی‌آورد و هنر در ادوار مختلف در خدمت این پروژه قرار می‌گیرد.
سوژه مدرن در عصر آغازین خودش با یک تصویر یکپارچه و یکدست روبه‌رو است که هم افق با تولید مکانیکی کارخانه‌های دوره سرمایه‌داری صنعتی است. این سوژه هنر را به تملک درآورده و هنر تبدیل به انضباط و هارمونی می‌شود. اما در دوره اخیر با شکل جدیدی از هنر روبه رو هستیم که هم افق با فضای مجازی و شکل جدیدی از تکنیک است. در این شرایط که دیگر با انضباط یکسان روبه رو نیستیم، شکلی از تکثر وجود دارد که نماینده فردیت و آزادی است ولی آن روی سکه تولید ماشینی و یکدست است. در این دوره هنر به ذات، ابژه عقلانیت تکنیکی و عقل ابزاری است که ادوار مختلفی را طی کرده و اکنون صورت تازه ای یافته‌است که تحت عنوان فضای مجازی و اینترنت تعریف می شود. اینترنت آخرین شکل از ظهور عقل ابزاری است که می‌خواهد جهان را به تملک آگاهی دربیاورد. البته این موضوع ناظر به وضعیت پارادوکسیکالی است که وحدت آگاهی از میان رفته، همه چیز تجزیه شده و صرفا پلتفرمی برای برقراری وحدت باقی مانده‌است. مبنای فهم هنر در این دوران عصر فضای مجازی، فهم هنر در واپسین شکل ظهور عقلانیت ابزاری در اینترنت و مناسبات اینترنتی است که بازتولید می‌شود.
او در پایان ارائه این بخش افزود: بحث اصلی بنده این است که، هنر چگونه در قلمرو آموزش، تولید، مصرف و عرضه، تحت انقیاد فرایندهای از پیش مقرر اینترنت و فضای مجازی قرار می‌گیرد. آموزش هنر در دوره جدید و عصر انبوه، متکثر اما یکدست است. اینترنت عصر یکپارچه شدن متکثر است. در این عصر آموزش هنر نه آموزش مبتنی بر سنت‌های یادگیری و فراگیری کهن و سینه به سینه است و نه آموزش حرفه‌ای هنر در عصر کلاسیک در دوره مدرن است. هنر اساسا در این دوره جدید، اتونومی خودش را از دست داده، همه در معرض هنر هستند و همه مخاطب هنر قرار می‌گیرند. این امر که هنر به این معنای فاحشه‌گونی بی مرز می‌شود، مانع از جستجوی هنرمند به معنای اصیل کلمه می‌شود.

سلیمانی در ادامه ضمن اشاره به شکل‌گیری هنر در وحدت با احساسات انسانی گفت: حال ما با تکنولوژی مواجه هستیم که این تکنولوژی روزبه روزدخالت انسان را دور می‌کند و فراتر از آن تکنولوژی‌هایی ظهور پیدا کرده‌اند که براساس کلان داده‌ها احساسات انسانی را بازسازی می‌کنند تا آنجا که هوش مصنوعی می‌تواند به خلق آثار هنری بپردازد. با توجه به این جهان جدید دکتر ناظمی بگویند با چه نوع یگانگی و وحدتی در برابر یا کنار احساسات انسانی مواجه هستیم؟

ناظمی در پاسخ به این پرسش تصریح کرد: وحدتی که در عصر سوم وجود دارد در ذیل همین معنایی قرار می‌گیرد که، از بصری شدن رادیکال و همراه با تشتت و تکثر رخ می‌دهد. تعاملات موجود در فضای مجازی وحدت گریز است.خود افراد وحدت معنایی را تجربه نمی‌کنند ولی ذیل یک معنایی می‌توانند افرادی که به دنبال پرسش از وحدت و معنا هستند، آن را درک کنند و این توسط متفکران صورتبندی شده است.
وی همچنین افزود: تقسیم بندی که ارائه کردم این امکان را فراهم می‌کند که تبدیل شدن هستی به تصویر در امروز، تبدیل شدن هستی به بازنمایی در دیروز و هم ردپای این امر بصری را در تفکر استعاری، تبیین کنیم. البته این به این معنا نیست که امکان برای آحاد باز نیست ولی باید بدانند که شاهراهی نیست بلکه روزنه‌ای برای عبور وجود دارد. ما اگر راهی داشته باشیم، در محو شدن در این کثرت ها نیست. این راه و کار در خود ماست. این عصر عصری است که ما به آن مبتلا هستیم و باید آن را بپذیریم و اگر با گوش‌های گشوده و با تامل با هستی و حقیقت روبه رو بشویم شاید بتوانیم راهی پیدا کنیم.

اکنون فضایی مصنوع، مقرر و معین خلق شده و این نقطه ظفرمندی عقل انضباطی است در مقابل جهان

شهرستانی نیز در ادامه بحثِ استراتژی سوژه برای پر کردن فاصله‌اش با جهان، گفت: تکنیک یا عقلانیت تکنیکی در وهله نخست اشیائی تولید می‌کرد که ادامه او و واسطه انقیاد او بر جهان بود. اتفاقی که در این نسل از تکنولوژی رخ داد این بود که توسط تکنیک فضایی تولید شد که اشیاء در آن حضور پیدا می‌کنند. این دستاورد بزرگ عقلانیت تکنیکی و قدرت اساسی است که سوژه نه خود اشیاء بلکه فضایی را که اشیاء در آن قرار گرفته‌اند تولید می‌کند. مفهوم فضا و اتمسفر احاطه کننده اشیا بسیار مهم است و این فضا از پیش هرآنچه در او قرار می گیرد را مقرر و معین کرده و مسئله هنر اینجا باید طرح شود. هنر با نحوی از رخدادگونگی آزاد و رها نسبت داشت، اکنون فضایی مصنوع، مقرر و معین خلق شده و این نقطه ظفرمندی عقل انضباطی است در مقابل جهان. ما روزانه تصاویر متنوعی را در فضای مجازی می‌بینیم ولی این تصاویر مشروط و معین هستند به فضایی که همه چیز را در خودش مقرر کرده است.
در مرحله ای که تکنیک و عقل تکنیکی تولید فضا می‌کند امکان رخداد از پیش مسدود شده است. هنر امکان شکوفایی نمی‌یابد چون شرط دیده شدن و وجود داشتن، «بودن» در این فضا است. آثار هنری از پیش تولید شده‌اند و چیزی به عنوان خلق اثر هنری، تجربه هنری ناب و… به معنای خاص کلمه شاید ممکن نباشد. البته ممکن است تکنیک در درون خودش افق هایی را باز کند. خلق این فضا از طرفی نتیجه بسط سرمایه داری است زیرا منطق آنها گسترش یابنده است. باید به این موضوع به عنوان ساخت‌های واقعی ماجرا توجه کنیم. مسئله هنر در فضای مجازی، مسئله هنر در بازار کالایی شدن فرهنگ است. اما این بازار در حال گسترش است و سرمایه‌داری از آغاز خواهان گسترش بازار و ادغام همه چیز در بازار است. در درون این بازار جهانی همه چیز تبدیل به کالا می شود. منطق گسترش یابنده سرمایه داری وقتی زمین را به انقیاد درآورده به سمت دستیابی به کرات دیگر می‌رود. و چون امکان نمی‎یابد، در همین کره جهانی دیگر را خلق می کند. برای بازاری که به بن بست رسیده و مصرف آن اشباع شده،باید بازار موجود مصرف بیشتری داشته باشد یا بازار جدیدی برای آن به دست آورد.
از این‌روی، مصرف بیشتر مصرف‌کنندگانِ موجود از طریق صنعت فرهنگ محقق می‌شود و اینترنت بازار جدیدی برای سرمایه‌داری کشف کرد. در این قلمروست که هنر تبدیل به فراگردهایی می‌شود که آدورنو و هورکهایمر در صنعت فرهنگ توضیح می دهند. این هنر؛ کارکرد سرگرمی دارد، مصرف را تهیج می‌کند و علاوه براین قلمرو جدیدی برای تولید، توزیع و مصرف سرمایه داری فراهم می‌کند.

سلیمانی نیز در پایان گفت: کالایی‌سازی هنر در عرصه فضای مجازی آینده‌ای است که، سرمایه‌داری در پی آن بوده و از منظری دیگر می‌توان گفت نظام جهانی شبکه مبتنی بر نظام جهانی ایجاد شده و این نظام جهانی مبتنی بر سرمایه داری است و عرصه هنر هم درهمین اتمسفر نظام جهانی شبکه رخ می‌دهد.

این نشست در ادامه با پرسش و پاسخ همراه بود.