با معرفی مقالات برتر و برگزای پنل‌های تخصصی؛ اولین همایش ملی فرهنگ شهرت؛ تحولات هنر، رسانه و جامعه برگزار شد

به گزارش روابط‌عمومی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، اولین همایش ملی «فرهنگ شهرت؛ تحولات هنر، رسانه و جامعه» با سخنرانی پرفسور آرتور آسابرگر استاد رشته ارتباطات در دانشگاه سانفرانسیسکو، سید سعیدرضا عاملی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و استاد علوم ارتباطات و ابراهیم فیاض جامعه‌شناس در دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

در این مراسم برترین‌های پژوهش در حوزۀ «فرهنگ شهرت» در ده محور «رسانه‌های جمعی و فرهنگ شهرت»، «رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و فرهنگ شهرت»، «فرهنگ و شهرت»، «هنر و فرهنگ شهرت»، «سیاستگذاری سلبریتی‌ها و فرهنگ شهرت»، «سواد رسانه‌ای و فرهنگ شهرت»، «گروه‌های جنسیتی و نسلی و شهرت»، «مرجعیت فکری و رفتاری سلبریتی‌»، «فرهنگ هواداری» و «دین و شهرت» معرفی شده و کتاب مجموعه چکیده‌مقالات همایش رونمایی شد.

در بخش آغازین این همایش، مجید سلیمانی ساسانی استاد دانشگاه و دبیر اجرایی به سخنرانی پرداخت و گفت: امروز مفتخریم به برگزاری اولین همایش، درحالی‌که بیش از شش سال از شروع کلان‌طرح مطالعات شهرت می‌گذرد و در این سال‌ها، بیش از بیست‌وپنج جلد کتاب تألیفی و ترجمه‌ای و بیش از ده تحقیق راهبردی، کمی و کیفی به پایان رسیده و تحقیقات  جمع ما، همچنان ادامه دارد.

دبیر اجرایی همایش «فرهنگ شهرت؛ تحولات هنر، رسانه و جامعه» اظهار کرد: در ابتدا برای غنی کردن عرصه مطالعات شهرت، به ترجمه ادبیات آن همت گماشته شد و با آشنایی حوزه مطالعات ارتباطی و رسانه‌ای ایران با این حوزه، امروز، شاهد تألیفات و مصنفات و تحقیقات متعدد هستیم. به‌نحوی‌که حوزه مطالعات ارتباطی و رسانه‌ای ایران، اهمیت تحولاتی که به‌واسطه تغییر نظام ارتباطات اجتماعی و واسطه‌گری امر شهرت بر آن مترتب شد را دریافته است و کثیری از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در دانشگاه‌ها به این موضوع اختصاص یافته و بعد از تحولات چند سال اخیر در عرصه‌های عمومی، بسیاری از پژوهشکده‌ها و اندیشکده‌ها درگیر آن شده‌اند.

وی بیان کرد: اولین همایش ملی فرهنگ شهرت عطف به این اهمیت، آغازی بر مطالعه بومی مسئله شهرت در ایران است. باید اعتراف کنم که تعداد قابل‌توجه مقالات و علاقه‌مندان به این حوزه، این حقیر را شگفت‌زده کرده است و امید داریم که این مسیر ادامه یابد.

صنعت سرگرمی یکی از سودآورترین بخش‌های مالی در جهان

احسان شاه‌قاسمی دبیر علمی همایش و استاد دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران در بخش دیگری اظهار کرد: در یک دهه گذشته پرسشی که همه پژوهشگران شهرت در ایران با آن روبرو بوده‌اند این بوده که چرا باید سلبریتی‌ها را مطالعه کنیم. سلبریتی‌ها تأثیری ژرف بر افکار عمومی، رفتار مصرف‌کنندگان و حتی ادراک همگانی از اجتماع و سیاست دارند. حضور پیوسته آن‌ها در رسانه‌ها، از تلویزیون و فیلم‌ها گرفته تا پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و ایکس و تیک‌تاک، آن‌ها را به بخشی جدایی‌ناپذیر از جامعه تبدیل کرده است.

وی ادامه داد: مطالعه سلبریتی‌ها فقط به دلیل جذابیت شهرت یا ثروت آن‌ها نیست. تحلیل پدیده سلبریتی‌ها می‌تواند بینش‌های ارزشمندی درباره ارزش‌های اجتماعی، شکل‌گیری هویت، اقتصاد، سیاست و تحولات فرهنگی به ما بدهد. درک اینکه چرا سلبریتی‌ها مهم هستند، می‌تواند الگوهای بزرگ‌تر اجتماعی و رفتارهای انسانی را توضیح دهد.

دبیر علمی همایش «فرهنگ شهرت؛ تحولات هنر، رسانه و جامعه» گفت: سلبریتی‌ها اغلب به‌عنوان نمادهایی فرهنگی در نظر گرفته می‌شوند که ارزش‌ها، آرمان‌ها و تضادهای جامعه را تجسم می‌بخشند. با مطالعه آن‌ها می‌توانیم بفهمیم که جامعه در هر دوره‌ای چه چیزی را مهم می‌داند. برای نمونه، پیدایش برخی از انواع سلبریتی‌ها (مثل ورزشکاران، بازیگران، نفوذداران) نشان‌دهنده اولویت‌های جامعه است. در دوران طلایی هالیوود، ستارگان سینما به موقعیتی اسطوره‌ای ارتقا یافته بودند و نمادهایی از زیبایی، موفقیت و عشق را بازنمایی می‌کردند. به همین ترتیب، نفوذداران امروزی در شبکه‌های اجتماعی نشانگر تغییر ارزش‌های فرهنگی به سمت کارآفرینی دیجیتال، اصالت و برندسازی شخصی هستند.

شاه قاسمی عنوان کرد: صنعت سرگرمی که حول فرهنگ سلبریتی‌ها می‌چرخد، یکی از سودآورترین بخش‌های مالی در جهان است. سلبریتی‌ها تنها افراد نیستند؛ آن‌ها برند هستند. از ستارگان برنامه‌های واقع‌نمای تلویزیونی که شهرت خود را به کسب‌وکارهای موفق تبدیل می‌کنند تا بازیگران و خوانندگانی که از طریق تورها، کالاها و تاییدیه‌ها ثروت‌های افسانه‌ای به دست می‌آورند، اقتصاد سلبریتی بسیار گسترده است. مطالعه نحوه استفاده سلبریتی‌ها از تأثیر خود برای کسب سود مالی می‌تواند روندهای مهمی در اقتصاد جهانی و سرمایه‌داری مصرف‌گرا را نشان دهد.

وی ادامه داد: «اقتصاد توجه» باعث ایجاد پدیده‌ای شده است که در آن افراد با بهره‌گیری از توجه عمومی، شخصیت عمومی خود را به پول، قدرت و امتیاز تبدیل می‌کنند. پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب، اینستاگرام و تیک‌تاک به افراد معمولی این امکان را داده‌اند که به نفوذدارانی تبدیل شوند که محتوای خود را از طریق تبلیغات، همکاری‌ها و اسپانسرها به درآمد تبدیل می‌کنند.

وی اعلام کرد: در بخش مقالات بیش از پنجاه مقاله به دبیرخانه همایش تسلیم شد که از این میان بیست‌وچهار مقاله برای انتشار نهایی تایید شدند. به عنوان دبیر علمی همایش از هم‌وندان کمیته علمی و اجرایی و سایر کمیته‌ها که در بیش از یک سال گذشته پیوسته مشغول کار بوده‌اند سپاسگزاری می‌کنم و امیدوارم در سال‌های آینده همایش‌های فرهنگ شهرت را با کیفیت بیشتری برگزار کنیم.

ضرورت و اهمیت رهایی از استعمار در فرهنگ شهرت

سیدسعیدرضا عاملی عضو هیئت علمی گروه علوم ارتباطات دانشگاه تهران و رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه نیز در صحبت‌هایی عنوان کرد: شهرت یک پدیده اجتماعی است و با خلقت انسان این پدیده رخ داده است که ریشه در تاریخ زندگی انسان دارد و انسان به خاطر خودخواهی‌ها و علایقی که برای بودن دارد، شهرت را به نوعی خلق کرده است؛ بنابراین ما با یک پدیده جدید مواجه نیستیم اگرچه به لحاظ قلمرو اثرگذاری شهرت در لباس جدید بعد فراگیرتری دارد. شاید درهمین مسیر طبقه‌بندی که ما برای جهانی‌شدن سنتی و مدرن و صنعتی داریم، همین تقسیم بندی را بتوان برای شهرت در دوره سنت، مدرن و صنعت ارتباطات ارائه داد. شهرت در دوره مدرن وارد یک سناریوی صنعتی و ساختگی می‌شود، اما در دوره سنت افراد به تدریج شهرت پیدا می‌کردند و شهرت در قلمرو سیاست مداران، اندیشمندان و دانشمندان چند وجهی بود.

وی در ادامه گفت: امروز وقتی از شهرت و سلبریتی‌ها صحبت می‌کنیم نباید فقط آن را در فضای مجازی ببینیم، قدری کار ریشه دار‌تر در فرهنگ مدرن و ادبیات می طلبد. در دوره ظهور صنعت ارتباطات به لحظه شدن تعامل با دیگری و فرامحل شدن با جوامع دیگر، ما صحنه دیگری از شهرت را تجربه کردیم، امروز چهره‌ها لزوما متعلق به سرزمین ملت‌ها نیست بلکه بیرون از هر سرزمین هم رسوخ می‌کنند. همین الان رسوخ موسیقی‌های مختلف را بین جوانان ایرانی می‌بینیم، متوجه می‌شویم که بسیاری از آنها متعلق به این سرزمین نیست و چه بسا زبان ملت‌های دیگر را هم یاد می‌گیرند تا به دیگر کشور‌ها نفوذ کنند.

وی با بیان اینکه در این محیط پرتراکم چهره‌ها و ستاره‌ها ظرفیت بالایی پیدا کردند، توضیح داد: ارزش سرمایه گوگل بالای سه تریلیون دلار است و جایی مثل متا و ایکس که بالاترین کاربران جهان را به خود اختصاص داده و سه میلیارد و شصت و پنج میلیون کاربر مدام با محتواهایش درگیر هستند، یا در یوتیوب به عنوان فضای دوم اجتماعی دو میلیارد و ششصد و پنجاه میلیون کاربر هم به بارگذاری محتوا می‌پردازند و هم محتوا دریافت می‌کنند. یک پله پایینتر توییتر و اینستا با دو میلیارد کاربر باز رکورددار‌های فضای ارتباط جهانی در دنیا هستند. این فضا‌ها در سطح ملی هم معنا دار شده است و الان آپارات پنجاه میلیون و ایتا سی میلیون کاربر پیدا کرده است. اما عرصه جهانی رسانه‌های اجتماعی بسیار بزرگتر از رسانه‌های ملی است. اینجاست که باید از یک مسیر بومی، جهانی شدن در عرصه چهره‌های ملی و جهانی صحبت کرد.

دبیر سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی برای رهایی از استعمار در فرهنگ شهرت گفت: دانش اجتماعی در ایران نیاز به تقویت شدن دارد. دانش اجتماعی کمک می‌کند به سلامت اجتماعی. باید رمزگشایی صورت بگیرد که چرا ما فلان موضوع و فلان فرد را دوست داریم. تقویت روحیه سلحشوری در فضای زندگی امروز یک بنیان مهم برای سلامت انسان است. تقویت روحیه انقلابی هم یک راه حل بسیار مهم است. تقویت الگوها و ستاره‌های متعالی در زندگی هم مسئله مهمی است. قرآن کریم پیامبر اکرم را به عنوان الگو معرفی می‌کند.

دنیای «کسان» و «هیچ‌کسان»

در بخش بعدی آیین اختتامیه این همایش کلیپی از آرتور آسا برگر استاد ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو پخش شد. در این کلیپ آسابرگر درباره اهمیت شهرت و ویژگیهای آن توضیحاتی ارائه کرد.

آسا برگر در این پیام ویدیویی گفت: من در دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو برای ۳۵ سال تدریس کرده‌ام. خرسندم که یک بار دیگر دوباره به ایران برمی‌گردم چون پیش‌تر دو هفته را در ایران گذرانده‌ام و در این مدت درباره رسانه‌ها تدریس می‌کردم.

وی در خصوص مفهوم شهرت گفت: شهرت و سلبریتی مفاهیم کاملا تفکیکی هستند و نه با محتوای مثبتشان که به صورت منفی و در رابطه با دیگر قوانین سیستم تعریف می‌شوند. دقیق‌ترین ویژگی آن‌ها همان ویژگی است که در دیگر مفاهیم نیست. . معنای این سخن این است که یک سلبریتی مثل آدم‌های ناسلبریتی نیست. این تضاد و نفی لزوما به معنای آن نیست که در هر دو این مفاهیم تضاد و نفی یکی نیست از این رو من؛ عنوان این سخنرانی را «کسان و هیچ کسان» گذاشته‌ام. «کسان» همان سلبریتی‌ها هستند و «هیچ‌کسان» همه آدم‌های دیگر هستند که سلبریتی‌ها را دنبال می‌کنند.

وی ادامه داداو ادامه داد: شهرت احتمالاً از آنچه ما فکر می کنیم مهم‌تر است. رویکرد من به شهرت یک رویکرد نشانه‌شناسانه بر پایۀ انگاشت سوسور است. سوسور می‌گوید مفاهیم فقط وقتی معنا دارند که در تضاد با مفاهیم دیگر قرار می‌گیرند. او در کتاب درس‌هایی در زبان‌شناسی عمومی توضیح می‌دهد که مفاهیم کاملاً تفکیکی هستند و نه با محتوای مثبتشان، که به صورت منفی و در رابطه با دیگر قوانین سیستم تعریف می‌شوند. دقیق‌ترین ویژگی آن‌ها همان ویژگی‌هایی است که در دیگر مفاهیم نیست

وی با اشاره به اینکه تفاوت میان کَس و هیچ کسی چیست، توضیح داد: کَسان شناخته شده‌اند در حالی که هیچ کسان ناشناخته‌اند. وقتی با تقابل‌های دوتایی کار می‌کنید این مثال‌ها به نظر افراطی می‌آیند. سلبریتی ها مشهور و هیچ‌کسان گمنامند. واژه «هیچ‌کس» به ما می‌گوید هیچ‌کسان، حلقه‌ای از دوستان و روابط و هم‌وندان خانواده دارند ولی تعداد این افرادی که یک هیچ‌کس را می‌شناسند کم است. البته بسیاری از این هیچ‌کسان می‌کوشند سلبریتی شوند. سلبریتی‌ها معمولاً حضور رسانه‌ای قدرتمند دارند. آن‌ها ممکن است ستاره سینما یا خواننده باشند. آن‌ها ممکن است همان کسانی باشند که به شما کمک می‌کنند تصمیم بگیرید چه چیزی بخرید. آن‌ها ممکن است نفوذدارانی در تیک‌تاک یا شبکه‌های اجتماعی دیگری باشند.

آسوبرگر خاطر نشان کرد: برخی سلبریتی‌ها نفوذدار هستند و دیگر مردمان زیر نفوذ آن‌ها هستند. سلبریتی‌ها قدرت این را دارند که ادراکات مردم را عوض کنند تا کالایی یا خدمتی را بخرند. این شرایط برخی پیامد‌ها دارد که از جمله برخی شرکت‌ها تلاش می‌کنند به سلبریتی‌ها نزدیک شوند.

ابراهیم فیاض، جامعه‌شناس نیز در سخنانی که به صورت تصویری در همایش پخش می‌شد گفت: بحث، بحث بسیار مهمی است. همواره در جامعه‌شناسی یا رشته‌های دیگر به «گروه‌های مرجع» به عنوان یک بحث مهم و جدی پرداخته شده است. امروزه دیگر از گروه‌های مرجع به شخصیت‌های مرجع رسیده‌ایم. امروز تکنولوژی سبک زندگی را و سبک زندگی انسان را می‌سازد. بر همین اساس سلبریتی‌ها بازتولید تکنولوژی هستند که باید درباره‌اش صحبت شود. ما پس از ظهور تکنولوژی و کامپیوتر وارد ارتباطات دوسویه شدیم که مقوله رسانه‌ها در ارتباطات که پیش از این به صورت یک طرفه بود امروز دو طرفه شده است و سلبریتی‌ها شکل گرفتند.

وی سلبریتی‌ها را در این دوران ضد ارزش نامید و افزود: ما قبلاً هم شخصیت‌های الگو داشته‌ایم. در تراژدی‌ها و اسطوره‌ها شخصیت‌های مرجع حضور داشته‌اند و شخصیت‌های مرجع به عنوان الگو شناخته می‌شدند. تفاوت در این‌جاست که شخصیت‌های الگو در دوران گذشته بر اساس فضیلت از دیگران متمایز می‌شدند اما فرهنگ شهرت در حال حاضر ضد فضیلت است. کاراکترهایی که در گذشته ارزش‌ها را ترویج می‌دادند امروز طلاق، تجمل گرایی و بداخلاقی‌ها را به رخ می کشند و بیگانگی شدیدی با خود و دیگران دارند.

او ادامه داد: در مدرنیسم ما با سوژه مواجهیم. ما در دوران مدرن با شخصیتی مواجهیم که ستاره‌ی سینما است و سعی می‌کند زیستِ فضیلت‌مندانه‌ای داشته باشد. در پست مدرنیسم ستاره به سلبریتی تبدیل می‌شود. سلبریتی ضد فضیلت است. وقتی بحث از فلسفه می‌کنیم ساختار برای ما مهم است. در بحث از عرفان، کاراکتر و شخصیت اولویت پیدا می‌کند و ساختار کنار می‌رود. در فرهنگ‌هایی که در آن‌ها عرفان ریشه دارد، زمینه‌ی بیشتری برای رشد سلبریتی‌ها وجود دارد. در کشورهایی مانند هند و ایران، سلبریتی‌ها اوج می‌گیرند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: ما با این توضیحات وارد مقوله‌ای دیگر می‌شویم به نام بیگانگی. سلبریتی‌ها از خودشان بیگانه‌اند. زندگی‌های زناشوییِ فروپاشیده یکی از خصیصه‌های زیست سلبریتی‌ها است که به راحتی قابل مشاهده است. آن‌ها حتی ابایی ندارند که این زندگیِ فروپاشیده را به رخ بکشند و به نمایش بگذارند. پناه آوردن به مشروبات الکلی و مواد مخدر هم که به وفور در زندگی این افراد دیده می‌شود. سلبریتی‌ها هم بیگانگی از خود و هم بیگانگی از دیگری دارند. دیگری را نمی‌توانند برای زندگی بلندمدت بپذیرند. این افراد ظاهری خندان و باطنی خشن دارند.

گفتنی است در حاشیه این همایش رونمایی از کتاب فرهنگ شهرت که ماحصل مقالات پذیرفته شده در همایش هستند با حضور دبیران علمی و اجرایی، غلامرضا جمشیدی‌ها ریاست دانشکده علوم اجتماعی، سجاد صفار هرندی رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری و بیچرانلو نماینده اساتید در شورای همایش ملی شهرت رونمایی شد.