با رویکرد فرهنگی به سمت ایران هوشمند گام برداریم

۱۴۰۰-۰۳-۲۰ ۱۴۰۰-۰۳-۲۰ بازدید : 2432

یازدهمین گردهمایی اصحاب علوم انسانی، اجتماعی و فرهنگی انقلاب اسلامی با موضوع “حکمرانی فرهنگ در دولت آینده (نشست دوم)” به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و مرکز بررسی مسائل فرهنگی معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی، سه‌شنبه ۱۱ خردادماه ساعت ۱۸ در سالن مهر حوزه هنری انقلاب اسلامی برگزار شد.

در ابتدای نشست دکتر میثم مهدیار، معاون پژوهشی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با اشاره به سابقه طولانی در برگزاری این نشست¬ها عنوان کرد: ضرورت برگزاری این نشست¬ها لزوم توجه به دغدغه¬مندی اصحاب اندیشه نسبت به مسائل روز جامعه است. هدف از برگزاری این نشست¬ها سوق دادن دستاوردهای پژوهشی اصحاب اندیشه در جهت کاربردی شدن است.
با توجه به اینکه یکی از مهمترین اتفاق¬های پیش رو انتخابات ریاست جمهوری است، پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با همکاری مرکز بررسی مسائل فرهنگی معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی، مجموعه نشست¬هایی را طراحی کرده است تا اصحاب علوم انسانی، فرهنگی و اجتماعی به بیان دیدگاه و راهکار پیشنهادی خود در خصوص چالش¬های حاضر در حوزۀ فرهنگ، علم و هنر و رسانه بپردازند. تلاش می¬کنیم تا محصول نهایی این نشست¬ها در قالب تولید متن و تصویر به دست کسانی برسد که در آینده-ای نزدیک سکان¬دار و هدایت¬گر عرصه علم، فرهنگ و هنر در جامعه خواهند بود.

آرش وکیلیان پژوهشگرسیاستگذاری فرهنگی، درباره بازآرایی نظام مدیریت فرهنگی در کشور گفت: اگر در کشور مقایسه‌ای بین دستگاه‌های متولی حوزه فرهنگ با باقی دستگاه‌ها داشته باشیم، مثلاً وزارت فرهنگ را با اقتصاد، کمیسیون امنیت با کمیسیون اقتصادی، سازمان صدا و سیما را با سپاه مقایسه کنیم، مجموعه‌های فرهنگی ضعیف، کم بنیه و دارای اشکالات هستند و به این روش ضعیف‌ترین حکومت را تشکیل می‌دهند، درحالی‌که انقلاب اسلامی باید فرهنگی باشد، اما ما در مقابل یکدیگر ایستاده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه برنامه توسعه بازنویسی از برنامه عمرانی قبل از انقلاب است، گفت: بخش پیش‌برنده در کشور حوزه اقتصادی است؛ در نهاد فرهنگی دامپزشک و مهندس استفاده شده و بسیار کم از چهره‌های علوم انسانی در این حوزه بهره برده شده است. سازمان صدا و سیما همچنین دبیر شورای انقلاب فرهنگی نمونه آن است.

وکیلیان ادامه داد: در گذشته دفاع، نظام و امنیت اصل بوده است و در کنار آن سیستم باج و خراج و مالیات وجود داشته، بنابراین فرهنگ اولویت نبوده است.

وی تأکید کرد: نکته دیگر اینکه چه دستگاهی تولید ثروت و چه دستگاهی مصرف‌کننده است؛ مشکل دیگر تعارض و چندگانگی مجموعه فرهنگی است و دستگاه‌های فرهنگی یارای مقابله با دستگاه‌های اقتصادی را ندارند.

این پژوهشگر ارتقاء نظام فرهنگی را اولویت اول دانست و گفت: باید وزارت قوی فرهنگی داشته باشیم نه اینکه سه دستگاه ضعیف فرهنگی را با هم ادغام کنیم. نکته دوم ارتقاء کیفیت عوامل انسانی است؛ نباید هر کسی از هر جایی آمد منسب فرهنگی بگیرد باید نهادهای خارج دولت مانند مسجد و هیئت به کار گرفته شود.

ما فاقد سازگار شفاف و قابل ارزیابی هستیم

زهرا حیدری‌نژاد پژوهشگر علم و فناوری درباره دانش ضمنی تا الگوهای سیاسی سیاست‌گذاری سخن گفت و بیان کرد: در جمهوری اسلامی ایران ما فاقد سازگار شفاف و قابل ارزیابی هستیم؛ ۴۲ سال سیاست‌گذاری فرهنگی با آزمون و خطا و تجربه شخصی همراه بوده است، البته این موضوعات باید دارایی اجتماعی کشور محسوب شود، اما این دارایی پشتوانه ندارد.

وی ادامه داد: سیاست‌گذاری فرهنگی در جمهوری اسلامی منحصر به فرد است، البته اشکالاتی دارد به این معنا که اشتباهات تکرار می‌شود، هدر رفتن نیرو داریم و موازی‌کاری زیاد است.

حیدری‌نژاد با اشاره به اینکه مسئله فاصله دانشگاه و صنعت مشکل مزمن کشور است، خاطرنشان کرد: هیچ وقت ارتباط بین دانشگاه و صنعت اتفاق نیفتاده است و تا زمانی که منابع مالی دانشگاه خارج از صنعت تأمین شود، هیچگاه سیاست ارتباط دانشگاه و صنعت اجرایی نمی‌شود.

وی ادامه داد: این موضوع باید در همه حوزه‌ها تبیین شود. باید سیاست‌گذاری فعلی را متوقف کنیم، مسیر فرهنگی باز شده باید توسعه پیدا کند.

این پژوهشگر به بیان راهکارهایی پرداخت و گفت: باید جلسات از این نوع برای آموزش تجارب داخلی ما در حوزه فرهنگی به عنوان منبع درسی دانشجویان قرار گیرد، همچنین مطالبه‌گری را از عرصه نتیجه به فرایند منتقل کنیم که مختص مجامع علمی و خبرگان باشد.

زهرا خیری‌دوست، فارغ التحصیل دکترای اقتصاد درباره الزامات سیاست‌گذاری اجتماعی در حوزه خانواده گفت: ارتباط تنگاتنگ قوانین وجود دارد و فرد ساختار ذهنی دارد که واقعیت را با ذهنیت خود می‌سنجد؛ تجربه فردی، زبان، آداب و رسوم فرهنگ هستند و در نهایت ساختار ذهنی افراد فرهنگ، ژنتیک و تجربه شخصی است و افراد در یک قومیت موضوعات را به یک شکل تفسیر می‌کنند.

وی درباره این موضوع که سازمان‌ها چطور فرهنگ می‌سازند، بیان کرد: هر سازمان در یک بافت فرهنگی شکل می‌گیرد، جوامع یاد می‌گیرند چطور با قوانین منافع خود را تأمین کنند. سازمان‌ها منفعت خود را در بقای قوانین می‌دانند، اما فرایند تحول فرهنگی آهسته و وابسته به اراده انسان‌ها است.

خیری‌دوست در ادامه افزود: قوانین کشورهای دیگر در جامعه باید با بافت جامعه پیوند بخورد؛ چراکه قوانین نصفه انسجام جامعه را از بین می‌برد و در فرهنگ تشتت ایجاد می‌کند، همچنین ما را از مسیر توسعه دور می‌کند.

وی ادامه داد: به‌عنوان مثال لایحه خشونت علیه زنان را می‌توان مطرح کرد. زنان در جامعه مورد تعرض جنسیتی یا کلامی قرار می‌گیرند، در خانه یا جامعه مورد تعرض قرار می‌گیرند، اما باید بدانیم که این لفظ وارداتی است و هر سیاست‌گذار محقق با مفاهیم درگیر است و الفاظ باید با توجه به جامعه تعریف شود.

این پژوهشگر تأکید کرد: مفاهیمی مانند قدرت، اراده، عدالت و برابری باید در علوم بین‌رشته‌ای وارد شوند؛ چرا که عبارت و واژه‌سازی مهم است. به‌عنوان مثال اقتصاد مقاومتی به معنای تاب‌آوری است، بنابراین واژه‌ها باید از درون فرهنگ ما تولید شوند.

دکتر عبدالحسین کلانتری، رئیس پژوهشگاه فضای مجازی نیز درباره حکمرانی مجازی در دولت آینده گفت: با گذشت نزدیک به یک دهه از توجه رهبری به فضای مجازی و تمهید شورای فضای مجازی، فهم و اجتماعی دقیق و مناسب در میان مسئولان عالی رتبه شکل نگرفته است و کل فضای مجازی به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها تقلیل پیدا کرده است.

دکتر عبدالحسین کلانتری، رئیس پژوهشگاه فضای مجازی، به موضوع حکمرانی فرهنگ در عصر فضای مجازی پرداخت و اظهار داشت: با گذشت نزدیک به یک دهه از توجه عمیق و دقیق و دوران ساز رهبری به فضای مجازی و تمهید نهادی ایشان و تأسیس شورای عالی فضای مجازی، هنوز فهم روشن و اجماع نظری مناسبی، حتی در میان مسئولان کشور از فضای مجازی و ابعاد و مؤلفه‌های آن وجود ندارد. به همین علت است که کل فضای مجازی عموماً به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسانها تقلیل داده می‌شود.

وی ادامه داد: اما قسمت عظیم این کوه یخی که یک اکوسیستم و نظم اجتماعی اقتصادی جدیدی را صورت‌بندی می‌کند و هویت و استقلال و حاکمیت ملی را به چالش می‌کشد، در حاشیه قرار می‌گیرد و یا از دستورکار خارج می‌شود. لذا ارتقا فهم و اجماع نظری و اتخاذ رویکردی تمدنی، همانطور که رهبری هم بارها متذکر شدند برای دولت آینده بسیار مهم است تا بتواند ایران دیجیتال و هوشمند را بسازد.

لزوم تغییر نگاه‌های تک رشته‌ای به فضای مجازی

کلانتری گفت: درست است که فهم مهندسی و فنی از فضای مجازی و پیچیدگی‌های آن کافی نبوده و خسارات زیادی را برای کشور به همراه داشته است، اما فهم عالمان اجتماعی و انسانی نیز بدون در نظر گرفتن ابعاد فنی فضای مجازی که بسیار از حیث ایدئولوژیک نیز باردار و ارزشی هستند، کم فایده است. لذا باید از این نگاه‌های تک رشته‌ای فراتر رفت و همزمان ابعاد فنی، اجتماعی، اقتصادی، امنیتی، ژئوپلتیک و سایر ابعاد را نیز در تحلیل فضای مجازی و سیاستگذاری و مدیریت آن لحاظ کرد. این نگاه باید بتواند ترکیب بعدی شورای عالی فضای مجازی و لایه‌های مدیریتی و کارشناسی آن را نیز دچار تغییر جدی کند.

رئیس پژوهشگاه فضای مجازی با اشاره به ضعف نهادهای علمی و پژوهشی دانشگاهی و حوزوی در پیدایی این وضعیت، اظهار داشت: بدیهی است که پلتفرم‌ها سهم اصلی در شکل دهی به فرهنگ، بالاخص فرهنگ عمومی دارند، به همین دلیل حتی در لیبرال‌ترین کشورها نیز آن را تنظیم و مسئولیت پذیر می‌کنند. مسئولیت و وظایف وزارت فاوا در مدیریت ترافیک کشور و تأمین استقلال کشور نیز از این حیث دارای اهمیت است. لذا باید با تصویب سند راهبردی فضای مجازی کشور و طراحی مدل حکمرانی این فضا با فرماندهی واحد و متمرکز و با تقسیم کار دقیق و نظارت سفت و سخت این مسیر را طی کرد. همه اینها مستلزم نگاه ملی و تمدنی همه قوا، بالاخص دولت و رئیس آن به موضوع است.

فضای مجازی دستمایه نزاع‌های سیاسی قرار گرفته است

این دانشیار دانشگاه تهران با بیان اینکه مسئله اساسی این است که موضوع مهم فضای مجازی که اثرگذاری تمدنی آن یقیناً کمتر از انقلاب صنعتی نیست و آینده کشور را در مقیاس ملی و بین المللی رغم می‌زند، دستمایه نزاع‌های سیاسی بسیار پایین و داخلی قرار گرفته است، گفت: بخش مهمی از این نزاع‌ها ناشی از نوع مواجهه وزارت ارتباطات به عنوان پیشانی دولت با این موضوع است.

وی ادامه داد: لذا باید موضوعات مرتبط با این فضا (نظیر شبکه ملی اطلاعات، پیام‌رسانها و …) را در سطح ملی و معطوف به آینده کشور مدیریت کرد و آن را از سطح کشمکش‌های سیاسی داخلی و یا از حد یک وزارتخانه فراتر برد و با تقویت توان تنظیم گری، رصد و نظارت فضای مجازی به اقدامات و کنش‌های استراتژیک مبادرت ورزید. چرا که گویا دولت توان و جرأت کنش استراتژیک در این حوزه را از دست داده است.

به گفته کلانتری اگر در هر حوزه‌ای جوان‌گرایی یک شعار و تعارف باشد، در اکوسیستم فضای مجازی جوان‌گرایی یک ضرورت و اجبار تاریخی غیرقابل انکار است. چرا که تقریباً فقط نسل جوان است که ظرایف و اقتضائات و تبعات این فضا را می‌شناسد و وجدان می‌کند و می‌تواند در آن کنشگری کند و مؤثر باشد. لذا دولت جدید مجبور است که در این حوزه، که از قضا پیشران تحول در ایران است، جوان‌گرایی کند.

تقسیم کار دستگاه‌ها در حوزه محتوای فضای مجازی شفاف نیست

کلانتری ادامه داد: مدیریت و حکمرانی مناسب فضای مجازی علاوه بر اجماع و ارتقای ادراک نظری و پرهیز از منازعات سیاسی خرد و جناحی، مستلزم تقسیم کار نهادی دقیق میان نهادها و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی و نظارت دقیق و سفت و سخت بر حسن عملکرد آنها است. به عنوان مثال هنوز تقسیم کار میان دستگاه‌ها در بحث محتوا کاملاً شفاف نیست (مثل موضوع صوت و تصویر فراگیر) و دستگاه‌های مختلف بیش از اینکه دغدغه وظایف خود را داشته باشند، به حوزه دیگر بازیگران ورود پیدا می‌کنند.

وی اضافه کرد: به علاوه بسیاری از مصوبات شورای عالی فضای مجازی و ابلاغیه‌های مرکز ملی فضای مجازی به علت فقدان ضمانت اجرا، معطل می‌مانند؛ مصوبات مربوط به فعالیت پیام‌رسانهای خارجی و یا شبکه ملی اطلاعات از این جمله است. بدیهی است که سهم دولت در تحقق و یا عدم تحقق این هدف در قیاس با سایر قوا بی بدیل است. لذا دولت باید گام‌هایی جدی در مسیر تقسیم کار ملی و نظارت دقیق بر این تقسیم کار بردارد.

رئیس پژوهشگاه فضای مجازی گفت: تقسیم کار ذکر شده مستلزم استفاده از تمامی ظرفیت‌های حاکمیتی، مردمی و بخش خصوصی است. این موضوع بالاخص با توجه به ماهیت فضای مجازی و ذات منتشر و شبکه ای و افقی آن اهمیت می‌یابد و متأسفانه ما نتوانستیم از این ظرفیت‌ها در کشور به ویژه در موضوعاتی نظیر تولید محتوا، نظارت و پالایش به خوبی استفاده کنیم. لذا دولت باید ضمن شناسایی و رصد دقیق بازیگران، زمین بازی، قواعد بازی و نیز ذی‌نفعان از ظرفیت‌های تمامی ذی‌نفعان استفاده کند.

شکل گیری تمدن نوین اسلامی فراتر از مرزهای ملی با بهره گیری از فضای مجازی

وی با اشاره به اینکه فضای مجازی ماهیتاً میل به فراروی از مرزهای ملی دارد، تاکید کرد: اگرچه به دلیل عدم مدیریت مناسب این فضا و به ویژه حضور پلتفرم‌های خارجی، عموماً وجه تهدیدآمیز و مخاطره آمیز این ویژگی برای ما ملموس شده است، اما این ویژگی فرصت بی نظیری را پیش روی ما قرار می‌دهد که فعالانه و فرصت محورانه انرژی حاصل از انقلاب اسلامی را که سال‌ها با سیاست‌های نرمالیزاسیون دولت‌ها سرکوب شده بود، فراتر از مرزهای ملی صادر کنیم.

کلانتری افزود: دولت باید از این فرصت استفاده کند و با توجه به گشایش‌های منطقه‌ای که با مجاهدت‌های رزمندگانی نظیر حاج قاسم صورت گرفته و نیز تشنگی مجددی که در گام دوم انقلاب نسبت به آرمان‌های انقلاب در منطقه و حتی فراتر از آن ایجاد شده، با زمینه سازی برای تشکیل و فعالیت فراملی پلتفرم‌های ایرانی و منطقه‌ای با مشارکت کشورهای اسلامی و همسو، شکل دهی به قواعد و هنجارها و کنوانسیون‌های منطقه‌ای و بین المللی، تقویت دیپلماسی سایبری و امثالهم، به شکل گیری تمدن نوین اسلامی و تعریف بازارهای جدید منطقه‌ای کمک کند.

ضعف عمیق دیپلماسی سایبری برطرف شود

رئیس پژوهشگاه فضای مجازی یکی دیگر از مسائل مهم فضای مجازی در کشور را ضعف عمیق دیپلماسی سایبری و دیپلماسی شرکتی عنوان کرد و گفت: این واقعیت موجب شده که درحالیکه پلتفرم‌های خارجی و عموماً آمریکایی با ده‌ها میلیون مخاطب و مشتری بی قاعده در کشور فعالیت می‌کنند، یک دفتر و یک نماینده در داخل کشور و حتی خارج از کشور برای پاسخگویی نداشته باشند! این پلتفرم‌ها عموماً به دولت نیز پاسخگو نیستند و هیچ مالیاتی پرداخت نمی‌کنند و احترامی نیز برای هنجارها و ارزش‌های ملی و دینی ما قائل نیستند، بلکه بالعکس آن را به سخره می‌گیرند!

وی افزود: بنابراین یکی از اقدامات مهم و مؤثر دولت آینده، تنظیم گری این پلتفرم‌ها و مسئولیت پذیر و شناسنامه دار و متعهد کردن آنها در کشور است.

کلانتری تصریح کرد: یکی از مسائل مهمی که در بحث حکمرانی فضای مجازی باید حل شود، یافتن نقطه بهینه و تعادل میان مفاهیم آزادی و استقلال و مناسبات ملی و بین المللی است. چرا که تاکید مفرط و آنارشیستی بر آزادی، استقلال کشور را به خطر می‌اندازد و ما را دچار رهاشدگی می‌کند که امروزه در برخی حوزه‌های فضای مجازی با آن درگیر هستیم. از سوی دیگر تاکید مفرط و سنتی بر استقلال، کشور را از مواهب زیادی که از خلال تعاملات متکثر این فضا عاید می‌شود محروم می‌کند. به همین نحو باید تعادل و ترکیب بهینه ای میان رویکردهای ملی و بین المللی در فضای مجازی برقرار کرد.

با رویکرد فرهنگی به سمت ایران هوشمند گام برداریم

وی با بیان اینکه رویکرد تمدنی و فرهنگی برای دولت آینده مهم است تا به سمت ایران هوشمند گام برداریم، خاطرنشان کرد: فهم مهندسی فضای مجازی فهم عمیقی نیست، البته ادراک مهندسی را نمی‌توان از فهم فضای مجازی خارج کنیم، باید از نگاه تک رشته‌ای فراتر رفت؛ چراکه این نگاه می‌تواند مدیریت فضای مجازی کشور را تجهیز کند.

کلانتری در ادامه افزود: تصویب سند راهبردی در این حوزه مهم است و با تقسیم کار و نظارت دقیق می‌شود مسیر را به سرعت طی کرد، بنابراین دولت آینده می‌تواند متولی امر باشد.

وی با بیان اینکه اثرگذاری تمدنی فضای مجازی کمتر از انقلاب صنعتی نیست، تصریح کرد: این موضوع نباید دستمایه نزاع داخلی قرار گیرد، اما امروز با این موضوع مواجه هستیم که جناحین نگاه بسیار سطحی و رقیق به حوزه مجازی دارند و عمق راهبرد دیده نمی‌شود.

جوان‌گرایی در حوزه فضای مجازی یک ضرورت است

رئیس پژوهشگاه فضای مجازی درباره حکمرانی مجازی با اشاره به اینکه اگر در هر حوزه‌ای جوان‌گرایی یک تعارف باشد، اما در حوزه فضای مجازی یک ضرورت و اجبار تاریخی است، تصریح کرد: فقط نسل جوان می‌تواند این فضا را درک کند، بنابراین دولت آینده اگر به دنبال موفقیت است باید به جوانان اتکا کند.

وی در ادامه افزود: مدیریت و حکمرانی مناسب برای دولت آینده علاوه بر اینکه به ادراک نظری نیاز دارد، مستلزم تقویم کار دقیق و فراگیر است، اما دولت مستقر نتوانسته این موضوعات را به کار ببندد.

کلانتری تأکید کرد: دولت جدید باید گام جدی در تقسیم کار بردارد و این امر مستلزم همکاری تمامی بخش‌های کشور و ذینفعان است.

فضای مجازی فرصتی برای عبور از مرزهای جغرافیایی است

وی با بیان اینکه فضای مجازی میل به فرا رفتن از مرزهای داخلی را دارد، ابراز کرد: ما شاهد این هستیم که ظرفیت انقلاب اسلامی در فراتر از مرزهای جغرافیایی ایران عمل کند، اما به دلایلی معطوف به داخل شده است و فضای مجازی این امکان را فراهم می‌کند، بنابراین دولت آینده به جهت استراتژیک و قلمروسازی جدید باید از این ظرفیت استفاده کند.

رئیس پژوهشگاه فضای مجازی درباره حکمرانی مجازی به بیان دلایل ضعف در حوزه فضای مجازی پرداخت و گفت: یکی از مسائل مهم فضای مجازی ضعف دیپلماسی عمومی و شرکتی است؛ برای پلتفرم‌های داخلی کشور ظرفیت عظیمی وجود دارد تا ارزش‌های ملی و بومی خود را حفظ کنیم.

وی ادامه داد: ما باید نقطه بهینه تعادل ارزش‌ها را پیدا کنیم؛ سیاست‌گذار ما سردر گم است، موضوعاتی مانند آزادی، استقلال، مناسبات ملی و بین‌المللی تنش زیادی ایجاد می‌کند.

کلانتری ادامه داد: تا کجا باید حافظ آزادی بود تا منافع کشور در خطر نیفتد؟ نقطه بهینه حریم خصوصی و استقلال کشور کجاست؟ نقطه بهینه عدالت و آزادی کجاست؟ باید به شکل واضح به این سؤالات پرداخت و نقطه عزیمت دولت آینده را شکل داد.

با گفتار منبری و محفلی و هئیتی نمی‌توان مملکت را اداره کرد

سید حسین شهرستانی مدیر گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی درباره موضوع «سیاست هویت در دولت آینده» سخنرانی کرد و گفت: فرهنگ و حکمرانی فرهنگی یک بخش نهادی و ساختاری دارد که شامل مدیریت رسانه و هنر و اینها می‌شود، فراتر از این بخش، دولت و حکومت خودش یک پدیده فرهنگی و جزئی از فرهنگ است. هر دولتی با انگاره‌ای از یک ملت خودش را تعریف می‌کند و درهمینجا پدیده‌ای به نام سیاست هویت به وجود می‌آید. در ایران به خاطر وجود اسناد بالادستی هویتی مثل شاهنامه به نسبت سایر کشورهای منطقه از این نظر بالاتر هستیم. چون سند هویت ملی ما در این پهنه سرزمینی هستند.

وی افزود: نظریات سیاست هویتی در جهان اشکال مختلفی دارد. مسئله سیاست هویت با ادراکات یومیه و روزمره حل و فصل نمی‌شود و ما هم توجهی به سیاست هویتی نسبت به دوره‌های تاریخی مختلفمان از جمله دوره قاجار، پهلوی و جهوری اسلامی ایران نداریم. سیاست هویتی جمهوری اسلامی ایران در آغاز انقلاب مبتنی بر یک امت یکپارچه و امامت است ولی در میدان شاهد چندپارگی هویتی هستیم اما در ساختار سیاسی همچنان آرزومند بازگشت به سیاست هویت مبتنی بر امت و امامت هستیم ولی کاری هم برای ان نمی‌کنیم. مسئله پیش روی دولت آینده این است که تصمیم بگیرد که چگونه می‌خواهد تکثر هویتی را به رسمیت بشناسد و چگونه می‌خواهد با این هویت‌های گوناگون گفتگو کند؟ اتفاقی که در دولت فعلی رخ داد، نشان داد که ما می‌خواهیم از این گفتگو فرار کنیم و ترجیح می‌دهیم این گفتگو اتفاق نیفتد.

این پژوهشگر ادامه داد: راه بازیابی سیاست هویتی در ایران بازگشت به وضعیت یکپارچه امت و امامت و تن دادن نیست چون امکانپذیر نیست، تن دادن به به تکثر هویتی هم راه حل نیست بنابراین باید گفتگویی میان هویت‌های متکثر اتفاق بیفتد. پس راه حل نهایی این است که باید مسئله هویت را ببینیم و به رسمیت بشناسیم. وقتی در آستانه انتخابات به مردم می‌گوئیم بین فلانی و فلانی فرقی ندارد چون برای مردم فقط مسائل اقتصادی مهم است در واقع مردم را تبدیل به یک توده کور معیشتی کردیم که منفعلانه تمنای معیشتی دارند. انگار که ما مردم را بی چهره و بی هویت می‌پسندیم. وقتی مردم بی چهره باشند، حاکمیت هم بی چهره می‌شود و دائماً نقاب عوض می‌کند و پشت خندوانه و عصرجدید پنهان می‌شود. یعنی از به رسمیت شناختن چهره خودش هم فرار می‌کند و این بحران سیاست هویتی است. پس باید تکثرهای هویتی با چهره‌های شناسنامه دار خودشان باید حرف بزنند. مردمی که کوچه و خیابان هستند، توده خام نیستند باید انها را به رسمیت بشناسیم. دولت آینده باید پس از انتخابات گفتگوی متکثر هویتی را برقرار کنند و به چهره‌های مختلف را به رسمیت بشناسد. حل وفصل مسائل اساسی فرهنگ در ایران در گروی حل و فصل سیاست هویتی است. با گفتار منبری و محفلی و هئیتی نمی‌توان مملکت را اداره کرد.

اندیشکده سیاست هویت و یا حوزه مطالعات سیاستگذاری هویت سیاسی تأسیس شود

شهرستانی در پایان تصریح کرد: به همین منظور می‌توان اندیشکده سیاست هویت و یا حوزه مطالعات سیاستگذاری هویت سیاسی تأسیس کرد تا حاکمیت به یک چهره برسد. «هویت» برآیند ویژگی‌های یک فرد است. لازم است که مشخص شود تصویر نهایی که مردم از حاکمیت و یا ایرانی بودن دارند چیست و چه باید باشد؟

زهرا مهقانی، پژوهشگر حوزه روانشناسی نیز درباره ساختارهای اجتماعی تربیت کودک گفت: ما سیاست‌گذاری در حوزه کودک نداریم و کاریکاتوری به کودک نگاه می‌شود. ما ۷ سال اول زندگی کودک را در نظر نگرفتیم و سیاست‌گذاری ما برای کودکان درباره مسائل حاشیه‌ای است.

نیازمند پلتفرم ملی درباره کودکان هستیم

وی با بیان اینکه به شدت نیازمند پلتفرم ملی درباره کودک هستیم تا متولی آن حاکمیت ملی باشد، بیان کرد: باید چند وزارتخانه با هم پلتفرم را بالا بیاورند، اما بیشتر حوزه کودک در دست بخش خصوصی است و بخش خصوصی رویکرد و ساختار متفاوتی دارد.

وی در ادامه افزود: باید برای هر کودکی که در ایران متولد می‌شود یک بانک اطلاعاتی شکل بگیرد و قسمتی از پلتفرم ساحت اجتماعی، اخلاقی و آینده کودک را در نظر بگیرد.

مهقانی با انتقاد از سطح پایین آگاهی مادران ایرانی گفت: مادر پس از زایمان و گرفتن نوزاد از بیمارستان هیچ چیزی از مراقبت نوزاد نمی‌داند، ۸۰ درصد مادران ایرانی برای کودک خود کتاب نمی‌خوانند.

وی ادامه داد: نکته دیگر خدمات حمایتی برای والدین است؛ حمایت مالی و پزشکی قبل و بعد از بارداری می‌تواند در دغدغه افزایش جمعیت مؤثر باشد.

عاطفه خادمی دکتری سیاست‌گذاری فرهنگی درباره مطالبات زنان، از بر ساخت‌ها و واقعیت‌ها مطالبی را بیان کرد و گفت: رویکرد دولت‌ها در موضوع زنان سیاست به مثابه فعالیت سیاسی است. سیاست‌گذاری در حوزه زنان به مثابه کسب حداکثر سرمایه اجتماعی نیست. کجا اتاق نخبگانی داریم که در موضوع زنان بیاندیشد و سیاست‌گذاری کند؟ بعد از ۴۰ سال مسئله زن را نمی‌توانیم از مسائل زنان تشخیص دهیم.

وی با انتقاد از اینکه دولت‌ها به دنبال حضور تبعی زنان هستند، تصریح کرد: حضور زنان نیز معطوف به نسل اول زنان انقلاب است؛ حضور زنان با نگاه زنان اصلاح‌طلب معطوف به غرب است و نگاه زنان اصول‌گرا فقط خانه و خانواده است، در حالی‌که ما نیازمند گفتمان‌سازی در راستای جریان انقلاب اسلامی در حوزه زنان هستیم.

این سیاست‌گذار فرهنگی ادامه داد: رئیس دولت‌ها تحولات حوزه زنان را رقم می‌زنند، اما ما در وضعیتی هستیم که توجهی به زن وجود ندارد، زیرا اجماعی درباره آن وجود ندارد و در انتخابات استفاده ابزاری از زنان می‌شود.

دولت‌ها در مواجهه با زنان سوار بر هیجانات می‌شوند

وی با اشاره به اینکه در زمینه اشتغال ۵۰ تا ۶۰ درصد زنان نتوانسته‌ایم کار ایجاد کنیم، تأکید کرد: دولت‌ها در مواجهه با زنان سوار بر هیجانات می‌شوند، بنابراین موضوعاتی مانند حجاب اجباری یا حضور زنان در ورزشگاه‌ها مطرح می‌شود.

وی در ادامه افزود: ما در مسئله زن در انقلاب اسلامی نیندیشیده‌ایم و در این باره حوزه علمیه نیز بسیاری از موضوعات زنان را نمی‌پذیرد.

سید کمیل حسینی پژوهشگر حوزۀ تربیت جنسی، درباره الزامات نهادی تربیت جنسی در کشور صحبت کرد و گفت: غریزه جنسی در جامعه ما به رسمیت شناخته نمی‌شود، آن را زیادی می‌دانیم، برخورد حداقلی با آن داریم و غریزه را به عنوان مبنای اصلی تمدن و فرهنگ نشناخته‌ایم.

وی ادامه داد: به دنبال شهری شدن، فرایند زندگی بشر سامان‌دهی شده است و تربیت شکل گرفته است.

حسینی با اشاره به اینکه نگاه ما به تربیت جنسی غلط است، بیان کرد: مراسم عقد، ازدواج و رسوم مختلف این غریزه را سامان می‌دهد، با این وجود ما برای غریزه جنسی سال‌ها است که برنامه نداریم. بنابراین غریزه در لایحه‌های پنهانی اتفاق می‌افتد و جنبه رایج پیدا می‌کند.

وی با ابزار نگرانی از اینکه خطوط مشروعیت ما در حال تغییر است، تصریح کرد: به عنوان مثال در طول ۳ سال مانتو جلوباز وجهه رایج در جامعه شد؛ ما در جامعه‌ای هستیم که زیست جنسی به شدت در حال نابود شدن است.

این پژوهشگر ادامه داد: ما بدترین وضعیت را در زمینه ازدواج، طلاق، زاد و ولد داریم و از سال ۷۸ تاکنون نسبت طلاق به ازدواج یک به سه رسیده است، همچنین در سال‌های اخیر سن ازدواج ۴ سال افزایش یافته است.

وی به تعریف هویت جنسی در نگاه عام پرداخت و گفت: در ایران هویت جنسی یعنی اینکه من هویت خود را حفظ کنم و در مقابل جنس مخالف قرار نگیرم. آموزش جنسی در مدارس ما وجود ندارد، بیشتر ترنسها در ایران دخترانی هستند که دوست دارند پسر باشند.

حسینی ادامه داد: ساخت شبکه‌های اطلاعات آنقدر سخت نیست که تا به حال انجام نشده است؛ در تأمین نیاز جنسی نهاد حاکمیتی نقش دارد و آموزش و پرورش در این زمینه باید فعال باشد و تا جریان انقلاب اسلامی به غریزه تغییر نگاه ندهد هیچ اتفاقی نمی‌افتد.

مهدی صالحی پژوهشگر زبانشناسی، درباره حکمرانی زبانی در دولت آینده گفت: جنگ علیه داعش در سوریه اتفاق افتاد، اما روسیه گفته بود به شرطی در سوریه می‌جنگیم که زبان روسی زبان دوم سوریه باشد؛ چرا که زبان اینقدر تأثیرگذار است؛ در سال ۹۸ نظریه‌پرداز جنگ نرم آمریکا گفته بود از ایران هسته و موشکی نترسید، بلکه باید از جامعه المصطفی بترسید که در ۱۲ سال به ۳۰ هزار نفر فارسی یاد داده است.

وی ادامه داد: زبان دوم در چین ممنوع شده در حالی‌که در مهد کودک‌های ما زبان انگلیسی آموزش داده می‌شود و صحبت کردن به زبان محلی مورد توجه نیست، شورای زبان فارسی در صدا و سیما منحل شد، سند زبان فارسی در فضای مجازی سال ۱۳۹۰ تاکنون حتی بررسی نشده است، سند ملی گسترش زبان فارسی از سال ۹۵ باز نشده است.

صالحی با اشاره به اینکه ۷۵ درصد دانش‌آموزان ما از زبان فارسی متنفر هستند، ابراز کرد: بسیاری از دانشجویان ما از نوشتن بدون ایراد ناتوان هستند، رهاشدگی، بی‌اعتباری، کارشکنی در زمینه زبان فارسی بسیار زیاد است.

وی خاطرنشان کرد: قرار بر این شده که در مدارس هند زبان دوم فارسی یا انگلیسی باشد و این موضوع ظرفیت بازار یک میلیاردی هند را برای ما فراهم می‌کند. جبهه مقاومت نیز یک ظرفیت اقتصادی دیگر است.

سینا کلهر نیز درباره فرهنگ و هنر در برنامه هفتم توسعه گفت: توسعه مهم‌ترین مسئله جامعه ایران در قرن ۱۴ بوده است و انبوهی از اندیشه‌ها پیرامون آن شکل گرفته است، اما نحوه مواجهه ما با برنامه‌ریزی توسعه مانند ۱۳۱۸ است.

وی تأکید کرد: ما بیرون‌افتادگی فرهنگ از جریان توسعه را شاهد هستیم. توسعه در ایران معادل پروژه عمرانی و اصلاح اداری است و این موضوع از گذشته تا امروز سیطره پیدا کرده است. اینکه چرا تلاش‌های توسعه‌ای به نتیجه نرسیده است به‌دلیل اینکه فرهنگ مورد توجه قرار نگرفته است.

این پژوهشگر تصریح کرد: وقتی می‌خواهیم از فرهنگ انقلاب دفاع کنیم در ۲۲ بهمن مدام گزارش پیشرفت‌های فنی تبدیل به کارآمدی نظام نمایش داده می‌شود.

وی با بیان اینکه باید راهبرد اساس توسعه فرهنگی کشور تعریف شود و گذار از جامعه مصرفی به تولیدی شکل بگیرد، گفت: کاهش میانگین سن کار، سن ازدواج و سن آموزش فرهنگی باید مدنظر قرار گیرد.

سینا کلهر، استاد دانشگاه و صاحب‌نظر حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی در این نشست درباره موضوع «فرهنگ و هنر در برنامه هفتم توسعه)» سخنرانی کرد و گفت: به عنوان مقدمه عرض می‌کنم که توسعه مهم‌ترین مسئله جامعه ایران در قرن چهاردهم بوده و بخاطر همین هم انبوهی از مطالب، تحقیقات و نوشته‌ها پیرامونش شکل گرفته است اما علی رغم همه این تحقیقات، نحوه برخورد ما با برنامه ریزی توسعه مثل همان سال ۱۳۱۸ است؛ گویی که می‌خواهیم به طریقه همان سال‌ها برنامه ریزی کنیم. ضمن اینکه هم مفهوم «فرهنگ» و هم «مفهوم» توسعه بخاطر یکسری ابهامات و چالش‌های طرح بحث را سخت می‌کنند.

وی افزود: قرن چهاردهم هجری شمسی را می‌توان قرن جنگ برسر الگوی توسعه ایران نامید. در آغاز قرن، الگوی توسعه تقلیدی غرب گسترش یافته و با سرکوب فرهنگ ایرانی در صدد غربی شدن جامعه ایران در کوتاه‌ترین زمان ممکن است. با شکست توسعه غربی، الگوی ملی گرایانه توسعه در دستور کار قرار می‌گیرد که توسعه غربی را این بار در لباس غربی پیگیری می‌کند. سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی وپایان الگوی ملی گرایی توسعه دینی به عنوان الگوی جایگزین انتخاب می‌شود اگرچه فرهنگ در کانون این کشمکش‌ها قرار دارد و مرزهای میان الگوهای مختلف را تعیین می‌کند با این حال در هرسه الگو، فرهنگ از فرایند توسعه بیرون افتاده است. به عبارت دیگر شاهد نوعی بیرون افتادگی فرهنگ از جریان توسعه در یک قرن اخیر هستیم. این بیرون افتادگی ناشی از تلقی خاصی است که از فرایند توسعه در جامعه ایران وجود دارد.

راهبرد اساسی توسعه کشور، فرهنگی تعریف شود

کلهر ادامه داد: تلاش و تدوین برنامه اول توسعه از سال ۱۳۲۷ شکل گرفت که یک ویژگی بارز دارد و آن هم اینکه توسعه در ایران معادل پروژه عمرانی و اصلاح اداری فهمیده می‌شود و این فهم در سراسر سال‌ها از دوران پهلوی دوم و حتی بعد از انقلاب اسلامی نیز به نظام تصمیم گیری کشور سیطره پیدا کرده است. پس یکی از پاسخ‌ها به این سوال که چرا ایران توسعه نیافته این است که فرایند توسعه به یک فرایند اداری تقلیل یافته است و این یعنی اینکه توسعه یک پروژه عمرانی است که می‌شود در مدت زمان مشخصی اجرایی ش کرد. در نتیجه فرهنگ در عمل و اجرا از الگوی توسعه کنار گذاشته می‌شود. الگوی توسعه پهلوی اول، پهلوی دوم و انقلاب اسلامی تفاوتشان در رویکرد فرهنگی است با اینحال در هرسه جریان نامبرده، فرهنگ از الگوی توسعه کنار گذاشته شده است. تصور می‌شود با نوسازی صنایع و بنیان‌های تولیدی، مسیر گذار به توسعه در یک پروژه کوتاه مدت محقق شود اما نتایج چنین چیزی را نشان نداد و نتیجه اینکه جامعه ایران، تبدیل به یک جامعه مصرفی وابسته به نفت می‌شود. در چنین وضعیتی با وجود پرسش از چرایی شکست و عدم موفقیت برنامه‌های توسعه آنچه از توسعه فرهنگی در نظام حکمرانی فهم می‌شود، دوگانگی فرهنگ و توسعه است و اینکه فرهنگ به عنوان مانعی برای توسعه در نظر گرفته می‌شود.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ اضافه کرد: هشدارهایی چون تهاجم فرهنگی و امثال این هیچکدام نمی‌توانند این دوگانگی را از بین ببرند. توسعه در همان معنای اجرای پروژه‌های عمرانی تا جایی پیش می‌رود که نظام فرهنگی ناگزیر از طرح پیوست فرهنگی می‌شود و پیوست فرهنگی یعنی سیطره فهم توسعه به مثابه یک پروژه عمرانی. از مقطع تاریخی معینی به بعد، افتتاح و اجرای پروژه‌های ملی به نماد کارآمدی نظام سیاسی تبدیل می‌شود. سراسر ایران و بخصوص ایران به عنوان نماد کارآمدی جریان خاصی شاهد اجرای گسترده پروژه‌های عمرانی می‌شود و نگاه پروژه‌ای به توسعه نهادینه می‌شود تا جایی که گمان می‌رود توسعه کالایی است که می‌توان بخشی از آن را خرید و بخشی هم با مهندسی معکوس در کشور تکمیل کرد.

کلهر گفت: حاصل این نگاه و چشم انداز، بیرون افتادگی فرهنگ از جریان توسعه وتشدید دوگانگی توسعه و فرهنگ در الگوی توسعه دینی است. در چشم انداز فرهنگی، تلاش‌های عمرانی خودش بخشی از تخریب فرهنگی تلقی می‌شود. اهمیت برنامه هفتم هم در همینجاست که یا فرهنگ به درون نظام سیاستگذاری و حکمرانی برمیگردد یا برای همیشه کنار خواهد رفت. همه اینها باعث نشده تا فهم عمرانی و پروژه‌ای از توسعه متوقف شود. در مجلس انقلابی و دولت انقلابی احتمالی تعریف و اجرای پروژه‌های عمرانی با هدف احیای سرمایه اجتماعی و امثال اینها جزو نخستین دستور کارهاست و کاریش هم نمی‌توان کرد. در چنین شرایطی تنها امکان پیش رو اصلاح مسیر قطار در حال حرکت توسعه در کشور است تا آسیب کمتری به نظام فرهنگی وارد کند. پیشنهاد بنده این است که راهبرد اساسی توسعه کشور، فرهنگی تعریف شود.

وی در پایان پیشنهاداتی برای راهبردی که در سخنانش ذکر کرده بود ارائه داد.