محفل بیست و چهارم عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار پیرامون نمایش و نقد و بررسی مستند «ایکسونامی» دوشنبه ۱۶ تیرماه در محل پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار شد.
میثم مهدیار، مجری این نشست و معاونت پژوهشی پزوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ابتدا گفت: مستند «ایکسونامی» یکی از پرمخاطب‌ترین مستندهای چند ماه گذشته است و در ادامه مستندهایی بوده که در طول چند سال اخیر درباره انقلاب جنسی ساخته شده است.
محسن آقایی، کارگردان این اثر گفت: ساخت این کار مقداری طول کشید که یکی از دلایل آن فرایند پژوهش آن بود. به سراغ متخصصین این حوزه رفتیم و از افراد مختلف نظر گرفتیم. سعی کردیم درباره وجه سلبی و «لا اله» موضوع صحبت کنیم تا «الا الله» و وجه ایجابی آن را عقلا و کارشناسان بیان کنند. اگر می‌خواستیم درباره راه‌حل هم صحبت کنیم ساخت مستند خیلی بیشتر طول می‌کشید. عده‌ای سعی کردند مسیر غلطی که دراین‌باره طی شده را به‌عنوان راه‌حل ارائه بدهند درحالی‌که در خود غرب می‌گویند این راه‌حل‌های ما جواب نداده است.
وی ادامه داد: آدرس غلط مشکل را حل نمی‌کند و بلکه یک مشکل به مشکلات شما اضافه می‌کند. گاهی هیچ کاری انجام ندادن بهتر از انجام کار اشتباه است. البته معتقد نیستم که هیچ کاری نباید انجام دهیم و به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل است. ما در ارتباط‌گیری با مخاطب یک دیوار بسیار قطوری داریم که به نظرم ما تا حدی توانستیم بخشی از آن را حل کنیم که البته با مشکلاتی همراه شدیم. نکته بسیار مهم در این مستند این است که راوری این مستند مطلقاً یک ابزار پروپاگاندا برای فروش مستند نبوده است.
محسن آقایی اضافه کرد: یکی از فاکتورهای مهم برای من این بود که خود این مستند باعث آسیب‌های بیشتر نشود. یک امتیاز خیلی خوب این بود که رزومه‌ای از این آدم در اینترنت موجود نبود. این فاکتور مهمی بود. نکته دیگر این‌که چون می‌خواستیم تاریخ انقلاب جنسی را بیان کنیم احتیاج به اعتبار داشتیم و کسی که در متن این اتفاقات زندگی کرده باشد. نکته دیگر درباره راوی این بود که در نیویورک بود چون خیلی از اتفاقاتی که درباره انقلاب جنسی افتاده در نیویورک بوده است.
وی افزود: این خانم به ما می‌گفت یکی از دلایل همکاری من با شما این است که می‌خواهم این آگاهی را به دیگران بدهم که خداوند به همه فرصت می‌دهد و هر کاری در زندگی‌تان کرده‌اید ناامید نشوید و می‌توانید برگردید. البته نخواستیم صورت‌بندی دینی از مسئله ارائه دهیم. در ادامه به خاطر یک حادثه ایشان دچار آسیب شد و نتوانستیم با ایشان کار را ادامه دهیم و در نهایت کار به این صورتی شد که در مستند می‌بینید.
دکتر محسن بدره، استاد مطالعات زنان دانشگاه الزهرا، در ادامه گفت: من این مستند را دوست داشتم. فهم از سکسوالیته مهم است و در داوری درباره این نوع مستندها مؤثر است. مستند «ایکسونامی» به فهم لایقی از سکسوالیته پرداخته است و نسبت به مستندهای مشابه در این موضوع پژوهشی که پشتوانه این مستند بوده قابل احترام است. سالیان سال ما درباره امر جنسی صحبت نمی‌کردیم و معمولاً هم توجیهات نادرستی داشته‌ایم. از طرفی ما یک نظریه هنجاری درباره اخلاق جنسی داریم. دپارتمان‌های علمی در این حوزه خیلی نداریم.
این پژوهشگر افزود: ما درباره خیلی چیزها صحبت نمی‌کنیم و وقتی به سراغ صحبت درباره آن می‌رویم با یک نگاه اکستریم مواجه می‌شویم. در نتیجه شبه فهم‌ها و شبه نظریه‌ها آموزه‌های غلطی را دراین‌باره شاهد هستیم که سعی دارند خود را مطرح کنند. به آقای شمقدری درباره مستند انقلاب جنسی گفتم که همین شبه فهم و عدم فهم جدی درباره سکسوالیته در آن وجود دارد. اگر آقای آقایی برای ساخت مستندش باز هم صبر می‌کرد باز هم این مستند بهتر می‌شد. مستند «ایکسونامی» را می‌شود به‌عنوان یک درس دو واحدی درباره تاریخ سکسوالیته در ایالات‌متحده در نظر گرفت و تدریس کرد.
دکتر کمیل حسینی، پژوهشگر حوزه جنسیت و مسائل اجتماعی، در ادامه گفت: فهم امر جنسی یکی از معضل‌های امروز ماست. درباره مستند آقای شمقدری به ایشان می‌گفتم شما اصلاً فهمی از امر جنسی و ماهیت آن به آن شکل ندارید. غرایز و فطریات ما دنیا را می‌سازد. در نگاه جامعه‌شناسی دین هم برآمده از غرایز و سلایق است. البته ما به این اندازه مطلق این را قبول نداریم. زیست جنسی حتی سیاست را شکل می‌دهد. همان‌طور که غریزه خورد و خوراک ما اقتصاد و سیاست را شکل می‌دهد. درحالی‌که ذهنیت ما این است که سیاست است که زیست جنسی ما را شکل می‌دهد.
این پژوهشگر افزود: ما به نقش زیست جنسی در عرصه‌های مختلف توجه نداریم. غریزه جنسی جزو شخصیت ماست و جنسیت ما، شخصیت ما و کنش اجتماعی ما را می‌سازد. از طرفی غریزه جنسی قوی‌ترین غریزه نهادساز است. برخی اندیشمندان می‌گویند اگر می‌خواهید ببینید یک حکومت مسیرش را درست می‌رود یا خیر ساختارهای جنسی آن را نگاه کنید و ببینید Functional است یاDysfunctional ؟ اگر Functional است بدانید آن جامعه پیش می‌رود و موفق می‌شود.
محسن بدره سپس عنوان کرد: ما حتماً باید تاریخ اجتماعی امر جنسی را بدانیم. خیلی از دغدغه‌ها و ذهنیت‌های امروز ما محصول یکسری فرایندهای تاریخی‌اند و اگر خوب آن‌ها را مطالعه نکنیم مسئله را درک نمی‌کنیم؛ مثل تاریخچه لباس یا تاریخچه هم‌جنس‌بازی. ادبیات ما، نگاره‌های ما، تاریخ هنرها و اسطوره‌های ما در ذهنیت جامعه ما درباره سکسوالیته خیلی مهم است. اگر این‌ها را ندانیم فکر می‌کنیم برخی پدیده‌ها به تازگی سر برآورده‌اند درصورتی‌که این‌گونه نیست.
وی همچنین گفت: در تاریخ ویل دورانت با این‌که هیچ عنوان خاصی با این موضوع ندارد اما ظهور و افول تمدن‌ها را تا حد زیادی بر اساس فرهنگ جنسی بررسی می‌کند. در کتب تاریخی دیگر هم این را می‌بینیم. تاریخ‌نگاری سکسوالیته هم داریم. تاریخ‌نگاری انتقادی سکسوالیته هم خیلی مهم است. مثلاً درباره جامعه غرب درباره دوران ویکتوریا و جنگ جهانی و … صحبت می‌کنیم. مستند «ایکسونامی» تاریخ‌نگاری دارد که ما باید یک لایه فراتر برویم و به تاریخ‌نگاری انتقادی هم بپردازیم.
محسن بدره تأکید کرد: یکی از چیزهایی که ما آن را نمی‌بینیم چپ جنسی است. از زمان جمهور افلاطون این را داریم تا امروز و تحولاتی که این‌ها رقم زدند مهم است. مارکس و بعد از او رایش دراین‌باره کتاب دارند و خانواده را محور جامعه بورژوایی عنوان می‌کنند. این ایده چپ بعداً در لیبرالیسم آمریکایی دنبال شد. سنت‌های اخلاقی بشری درباره امر جنسی را می‌خواهند از بین ببرند. راست جنسی یا کاپیتالیسم – که در اصل سرمایه سالاری است تا سرمایه‌داری – هم داریم که در این نگاه هم شما در آخر به سرمایه جنسی (Sexual Capital) می‌رسید.
محسن آقایی در ادامه گفت: ظرف این مستند این کشش را ندارد که این نوع بحث‌ها را در آن باز کنیم. انقلاب جنسی مثل هر تاریخ دیگری راویانی دارد و هر راوی انگیزه‌ای دارد. مهم این است که پژوهشگر این نکات را دیده باشد. شاید کشش مخاطب این نباشد که تمام این نکات را بیاوریم اما مهم این است که چیزهایی در مستند بیان نکنیم که خلاف این نکات باشد. چپ جنسی در تحولات سیاسی نابود شد و جریان راست کنترل همه‌چیز را در دست گرفت.
وی ادامه داد: برخی پیشنهاد کردند که قسمت‌های بعدی این مستند را بسازید که در حال ساخت قسمت‌های بعدی هستیم. حتماً به ایران هم خواهیم پرداخت. مخاطب اصلی و اولیه این مستند برای ما خانم‌ها بوده‌اند و نه آقایان، چون عاملیت اصلی و بازیگر اصلی این بازی خانم‌ها و کنش‌های آن‌هاست.
کمیل حسینی سپس گفت: غریزه جنسی یک قدرتی است که باید در مسیر خودش بیفتد. عشق و سکس نیز در هم تنیده‌اند و انسان امروز عشق را چندان نمی‌فهمد. آخر این مستند هم تقریباً با این نکته جمع می‌شود. انرژی جنسی که توربین‌های خانواده و زندگی و تمدن را می‌چرخاند از مسیر خود خارج شده است. تربیت می‌خواهد این انرژی جنسی را سامان دهد تا برگردد و خانواده و اجتماع را شکل دهد. هر تمدنی تربیت جنسی خود را دارد. معضل سر محتوایی است که قرار است ارائه شود.
وی در ادامه تأکید کرد: تربیت جنسی اسلامی ۶ راهبرد دارد. یکی هویت دهی است. یعنی از بچگی کاری کنیم تا انسان از جنسیت خود خوشش بیاید. اگر این کار را کردیم دیگر ترنس سکچوال و هومو سکچوال شکل نمی‌گیرد. دومین مسئله کاهش تحریکات در جامعه است. سوم تأمین نیاز جنسی است. چهارمین مسئله خویشتن‌داری است. اول تأمین نیاز است و بعد خویشتن‌داری. قرآن می‌گوید: «وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکَاحًا». حفاظت و نگه داشت نکته بعدی است. کارگاه‌های جنسی مسئله را به آموزش‌های خودمراقبتی تقلیل می‌دهند. درصورتی‌که قبل از این مسئله باید به تأمین نیاز فکر کنیم. نکته آخر هم کاهش آسیب یا درمان است. یعنی با رعایت ۵ نکته قبل، اگر کسی دچار آسیب شد چطور او را از آسیب نجات دهیم.
محسن بدره در پایان گفت: درباره نسبت سیاست و امر جنسی قدری صحبت می‌کنم. باید واقعیت‌های امر جنسی را بی‌تعارف ببینیم و مطالعه کنیم. تحولات خیلی جدی در سبک زندگی بخشی از مردم ما اتفاق افتاده است. نباید یکدست‌سازی کنیم و بگوییم هیچ بحرانی نداریم. نگاه‌های ما اسطوره زده است و به‌شدت دور از فهم واقعیت‌های ماجراست. شبه سیاستی در جامعه ما وجود دارد مبنی بر این‌که انسان ایرانی غریزه جنسی ندارد. وقتی به کودک اطلاعات درست ندهیم او اطلاعاتش را از بازار سیاه تهیه خواهد کرد. مشکلات جنسی زیادی در جامعه‌مان داریم اما کتاب‌های آگاهی‌دهنده و خودیاری‌گر دراین‌باره نداریم. درحالی‌که مثلاً درباره آشپزی کلی کتاب و برنامه تلویزیونی داریم. اما درباره این موضوع که بسیار حاد است و با زندگی شما و تخیل شما و حتی دین شما کار دارد و نیاز به محتوا برای آن داریم، به اندازه کافی صحبت نمی‌کنیم.
ثبت دیدگاه