درنمایش و تحلیل مستند “پشت شیشه” مطرح شد؛ معنا دادن به یک پدیده‌ی اجتماعی مهمترین گام برای ایجاد همبستگی اجتماعی است.

صابر الله دادیان، کارگردان مجموعه، در ابتدا گفت: این کار یک مجموعه ۱۲ قسمتی درباره حاشیه‌نشین‌هاست. همه مخالف بودند که صورت این بچه‌ها را نشان دهیم. درباره این بچه‌ها متهم همه مردم‌اند. مخصوصاً کسانی که از کنار این‌ها بی‌تفاوت عبور می‌کنند. برخی می‌گویند این بچه‌ها برای جامعه مضرند که نشان می‌دهد مسئله را هنوز نفهمیده‌اند.

وحید یامین‌پور در ادامه گفت: در این مستند روایت غالب و فائق را شکستید و یک روایت جدیدی از کودکان کار نشان دادید. ۵ دقیقه آخر را متوجه نشدم که چه ارتباطی به کار دارد. یک اشکال این بود که روایت غالب را در ۵ دقیقه آخر تکرار می‌کنید که خلاف روایتی است که در کل فیلم دنبال می‌کنید. در حدود ۴۵ دقیقه موفق شدید نگاه مخاطب را به یک موضوع تغییر دهید اما در انتها باعجله جمع‌بندی می‌شود که خوب نبود.

وی اضافه کرد: این مستند مدرسه را محور قرار می‌دهد و نکته مثبت دیگر این مستند این است که معلمی که درباره این مشکلات صحبت می‌کند از زاویه درستی صحبت می‌کند. معاشرت‌های ترجیحی بحثی است که آمریکایی‌ها و مکتب شیکاگو بیشتر به آن توجه نشان می‌دهند. معاشرت‌های ترجیحی گرایش به انحرافات اجتماعی و جرم را از زاویه فرهنگی نگاه می‌کند. برخلاف خیلی از نظریات که رویکرد اقتصادی و روان‌شناختی دارند. خلاصه آن این است که این نوع افراد در بین خودشان با روابطی که دارند یک محیط امن ایجاد می‌کنند و برای خودشان توضیح و توجیه تولید می‌کنند. در نتیجه روزبه‌روز از فضای عمومی جامعه کنار گذاشته می‌شوند و نهایتاً هم لیبل می‌خورند.

وحید یامین‌پور خاطرنشان کرد: وقتی مدرسه به عنوان جزئی از آموزش در این بین قرار می‌گیرد این معاشرت ترجیحی شکسته می‌شود و این افراد دیگر خود را منزوی نمی‌دانند و افرادی بین این‌ها و جامعه واسطه می‌شوند. البته برخی مدارس هم این‌گونه رفتار نمی‌کنند. باید بررسی کنیم و ببینیم که چه باید کرد که این اتفاقات نیفتد و هرکدام از نهادها چه نقشی دارند.

صابر الله دادیان سپس از صغری که در حوزه کودکان کار فعال است، پرسید: چرا پایان کار را دوست داری؟

صغری جواب داد: چون این حس را به من داد که این بچه درونش پاک است و گویی دارد آینده خود را می‌بیند و وقتی به میان افراد دیگر می‌رود انگار گم می‌شود و این سؤال را ایجاد می‌کند که چرا این بچه گم می‌شود؟ به این خاطر از آخر کار خوشم آمد. اگر این فیلم را از نگاه یک بچه ببینید که انگار یک بچه دارد دنبال این افراد می‌رود واقعاً زاویه دوربین درست است.

سجاد صفار هرندی در ادامه عنوان کرد: از جایی از کار که کلیشه شکنی اتفاق می‌افتد این کار تبدیل به یک اثر جدی می‌شود. تحلیل رایج این بچه‌ها را قربانی می‌بیند اما شما در این کار دارید می‌گویید که این بچه‌ها قهرمان هستند. این نقطه قوت کار است. اما همین نقطه قوت در انتهای کار تبدیل به پاشنه آشیل کار می‌شود. این‌که تلاش و کمک این کودک به خانواده خود قهرمانانه و زیباست نباید باعث شود که تصور کنیم این موقعیت مسئله نیست. این بچه‌ها در جای درستی نیستند و نباید باشند هرچند او دارد در این شرایط قهرمانانه عمل می‌کند. در بخشی از کار هم می‌بینیم که وقتی از دختر می‌پرسد که دوست داری کار کنی یا درس بخوانی، واضح است که پاسخ او چیست.

سید حسین شهرستانی در ادامه گفت: با توجه به اوضاعی که پیش روی‌مان داریم و خیلی بارقه امیدی هم وجود ندارد، این دست افراد که فکر می‌کنیم استثنا هستند بیشتر می‌شوند. نمی‌خواهم عادی‌سازی کنم و نگاه جبرگرایانه ندارم اما این وضعیت ناگزیر است و ادامه هم پیدا می‌کند. این‌که ما این‌ها را استثنا نشان دهیم هم برای خودشان آسیب‌زاست و هم چون نمی‌توانیم این وضعیت را ترمیم کنیم موجب می‌شود بین مردم و این‌ها یک دوری‌گزینی اتفاق بیفتد. فکر می‌کنم در مستند هم همین را می‌خواهید بیان کنید که این‌ها یک سری استثنا نیستند که از ما دور باشند بلکه سعی کنیم آسیب‌هایشان را کم کنیم. این مخالف نکته آقای صفار است و ما باید این‌ها را بپذیریم و این‌ها هم احساس کنند که بخشی از جامعه هستند. البته نمی‌خواهم نگاه جبرگرایانه و این‌که دولت وظیفه‌ای ندارد را بیان کنم.

وحید یامین‌پور سپس عنوان کرد: برخی کشورها این افراد را کلاسه کرده‌اند و به آن‌ها شماره بیمه می‌دهند، صنف و سندیکا دارند و به این‌گونه تلاش دارند این مسئله را حل کنند که می‌گویند این‌ها را به رسمیت می‌شناسیم. در نتیجه این‌ها این حس استثنا بودن را دیگر ندارند. ممکن است یک مستند بیاید و به حکمرانی ما کمک کند تا چیزی را به رسمیت بشناسد.

در ادامه احمدرضا بلیغ، تهیه کننده اظهار کرد: وقتی قرار شد این کار برای شبکه ۳ ساخته شود یک چالش برای کار ایجاد کرد. شبکه ۳ مانند شبکه مستند نیست که قشر مستندبین بخواهند این کار را ببینند. پس باید در نظر می‌گرفتیم که عموم مردم می‌خواهند آن را ببینند و باید برای آن‌ها جذاب باشد. چالش بزرگ‌تر این بود که قرار بود در صداوسیما پخش شود. لوکیشین‌ها و سوژه‌های زیادی را بررسی کردیم. اما این چالش که آسیب یعنی سیاهی و سیاه نمایی نکنیم به طوری که برای عموم مردم حرفی داشته باشیم و آن‌ها را همراه کنیم باعث شد که خیلی محدودیت‌ها برای کارمان ایجاد شود. ما مستقیماً با مردم داریم گفتگو می‌کنیم و تم کلی هم تم مسئولیت اجتماعی است.

سید حسین شهرستانی سپس گفت: درباره پرسش مهم آقای یامین‌پور درباره این‌که این سیاست چطور باید اتخاذ شود به نظر من چهره و واقعیت این بچه‌ها باید عادی‌سازی شود. نکته آقای صفارهرندی هم نکته درستی است. این موقعیت، موقعیت درستی نیست. یعنی یک وجه دلسوزی برای این بچه‌ها این است که آن‌ها را از موقعیت عجیب‌وغریب و ناشناخته و متهم بیرون بیاورد. اما به این معنا نیست که این وضعیت را به رسمیت بشناسد. این آدم را باید به رسمیت بشناسد اما نه وضعیت آن‌ها را. چون این‌ها می‌توانند در وضعیت بهتری باشند. لذا مسئولیت حاکمیت نباید سلب شود.

وی افزود: این‌ها سرشار از استعدادند و مثل همه ما توانمندند. توانسته‌اند گلیم خود را از آب بیرون بکشند و روی پای خودشان بایستند اما این مسئله از آن طرف مسئولیت اجتماعی را هم کم نمی‌کند. درباره پایان‌بندی کار که صدای اذان پخش می‌شود باید توجه کنیم که صدای اذان یک صدای شایعی است که در طول روز در شهر پخش می‌شود و یک افکت صوتی بر روی کار محسوب نمی‌شود. صغری خانم هم نکته جالبی گفت که به صدای ساز و آواز ما نگاه نکن بلکه این صدای درون ماست و این پاکی این بچه‌ها را نشان می‌دهد.

گلناز، فعال دیگری در حوزه کودکان کار در ادامه عنوان کرد: خیلی‌ها این دغدغه را دارند که درباره کودکان کار مستند بسازند تا مردم این‌ها را ببینند. نمی‌دانم چند نفر این مستند را ببینند و با دیدن آن چقدر تغییر می‌کنند. آیا سراغ این کودکی که درباره آن صحبت شده می‌روند؟ این‌که ما وقتی این‌ها را می‌بینیم با بی‌خیالی با آن‌ها رفتار کنیم همان‌طور که خودشان هم در این مستند می‌گویند اصلاً این رفتار برای آن‌ها خوشایند نیست. تفاوت این مستند با خیلی از خیریه‌ها و گروه‌های جهادی این است که این مستند مشکل اصلی را بیان کرده است و خود این بچه‌ها آن را گفته‌اند. این‌طور نبوده که مثلاً یک خیریه بگوید این بچه‌ها این مشکلات را دارند و ما برای حل آن این کارها را انجام داده‌ایم.

صغری هم در ادامه گفت: وقتی کسی دست من را می‌گیرد و به من روحیه می‌دهد اگر روزی دست من را رها کند من می‌افتم و نمی‌توانم بلند شوم. چون فکر می‌کردم فقط او می‌تواند من را بالا بکشد و با هیچ‌کس تا آن روز آن‌طور ارتباط برقرار نکرده بودم. خیریه‌ها این‌گونه نگاه نمی‌کنند و احساس گناه دارند. فکر می‌کنند این بچه‌ها گناه دارند و به همین خاطر باید به آن‌ها کمک کنیم.

وحید یامین‌پور سپس اظهار داشت: مهم‌ترین کار شما این بود که به پدیده‌ای که معنای درستی نداشت معنا دادید. معنا دادن مهم‌ترین گام برای ایجاد همبستگی اجتماعی است. ما تاکنون از کنار یک پدیده عبور می‌کردیم و بی‌تفاوت بودیم و در ذهن ما معنایی نداشت. اگر معنا پیدا کند و عمومیت پیدا کند در اجتماع جذب می‌شود و خودبه‌خود پاسخ پیدا می‌کند. حتی اگر از ناحیه حکمرانی هم اتفاقی رخ ندهد این معنادار شدن بسیاری از آسیب‌ها را حل می‌کند. کار اصلی هنر این است. از هنر انتظار نیست که مثل یک دانشگاه راه‌حل ارائه دهد بلکه می‌تواند این معنا را تولید کند.

گلناز در ادامه گفت: از این موضوع خیلی ناراحتم که وقتی مسئولین از دست‌شان برمی‌آید چرا کاری نمی‌کنند؟ مستقیم به سراغ بچه نباید برویم چون مشکل اصلی خانواده است. به نظرتان انتظار این کودک از مردم چیست؟ خیلی ساده است محبت و عشق می‌خواهد. این‌که وقتی پشت شیشه می‌آید با او زننده رفتار نشود.

صغری سپس گفت: این برای من هم سؤال است که چرا از کنار کودکان کار بی‌تفاوت می‌گذریم؟ چرا این مسئله تمام نمی‌شود؟ اگر هر فرد از جامعه ما فقط دست یک کودک کار را بگیرد این مسئله حل می‌شود. پاسخ همین است و این مشکل این‌گونه حل می‌شود. متأسفانه به کودکان کار از بالا نگاه می‌شود.

صابر الله دادیان، در پایان گفت: حل این مشکل خیلی کار می‌برد. به نظرم راه‌حل این است که به جای این‌که این افراد را بخواهیم بالا بکشیم باید خودمان چند پله پایین برویم. اگر این اتفاق نیفتد نمی‌توانیم مشکلات این افراد را بفهمیم.