نشست نشست نقد و بررسی کتاب «ابرقهرمان» به همراه اکران مستند «ابرقهرمان و فراتر از آن»، روز یکشنبه ۲۴ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
نشست نقد و بررسی کتاب «ابرقهرمان» به همراه اکران مستند «ابرقهرمان و فراتر از آن»، به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و با همکاری انجمن علمی ارتباطات دانشگاه تهران، روز یکشنبه، ۲۴ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. دکتر مسعود کوثری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دکتر محمدحسن یادگاری مستندساز و پژوهشگر مطالعات رسانه و مترجم اثر مهمان این رویداد بودند.
در ابتدای این نشست، مستند «ابر قهرمان و فراتر از آن»به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محمدحسن یادگاری به نمایش گذاشته شد. این مستند به بررسی داستان‌های ابرقهرمانان در ۸۰ سال اخیر و روابط اثرگذار و اثرپذیر این آثار از جامعه آمریکا و جامعه جهانی پرداخته است.
تشریح چهار ریشه کمیک بصری
پس از اکران مستند «ابر قهرمان و فراتر از آن» و در بخش نقد و بررسی، دکتر مسعود کوثری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، چهار ریشه تاریخی فرهنگ بصری و کمیک تصویری را برشمرد و گفت: اولین ریشه یا دوره تاریخی مربوط به فرهنگ چاپ چوبی در ژاپن است که در کتاب‌های قصه، کارتون و تصاویر این کشور دیده می‌شود. این فرهنگ که قدیمی‌تر از کمیک است، به جزئیات اهمیت فراوانی داده است، پس می‌توان گفت یکی از ریشه‌های کمیک بصری، کشور ژاپن است.
وی افزود: دومین فرهنگ یا ریشه در چوب‌کَندها و در قالب اکسپرسیونیسم آلمان است. این ریشه جریانی از تصویرگری چوبی در آلمان است که از دهه ۱۹۲۰ به دلیل مسائل و مشکلات اجتماعی و تلاش اکسپرسیونیسم آلمان در آشکار کردن حالات درونی با سایه روشن، رونق گرفت که نمونه آن نیز تصویر اریک هگل است.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، گرافیک ناوِل را سومین ریشه یا صفحه تاریخی دانست و افزود: منظور از گرافیک ناول، رمان‌هایی است که هیچ کلمه‌ای نداشته و فقط از تصویر تشکیل شده‌اند. از سویی چون روایت به کمک ذهن تکمیل می‌شود، پس این ذهن ماست که باید فاصله یک قاب تا قاب دیگر را پُر کند بنابراین تعامل و خلاقیت ذهن بیشتر شده است و در نتیجه تاثیرگذاری رمان نیز بیشتر می‌شود که نمونه آن رمان شهر شیشه‌ای است.
دکتر کوثری در ادامه گفت: جریان چهارم که همان ابرقهرمان فعلی است، گرافیک ناول جدید نامیده می‌شود که نمونه‌های آن را می‌توان در آثار ویل آیزنر مانند “قرارداد با خدا”، “اجبار زندگی”، و آثار جو ساکو مانند “پرداخت برای زمین” و “پانوشت‌هایی در غزه” دید.
استادیار گروه ارتباطات دانشگاه تهران با ذکر نمونه‌های کمیک در ایران مانند طنز “گل‌آقا” و “پرسپولیس” از مرجان ساتراپی بیان کرد: کمیک، رسانه‌ای است که می‌تواند به وجوه فرهنگی و ملی بپردازد، نمونه آن را در تبدیل دعواهای ملی به کمیک برای حمله ژاپن به چین (منچوری) شاهد هستیم. از سویی کمیک و سینما نیز پیوند دارند و فرهنگ بصری را می‌سازند.
میان فرزندان امروز و کمیک یک گسست شکل گرفته است
مسعود کوثری در ادامه در خصوص سیاست‌گذاری کمیک در ایران گفت: قبل از انقلاب اسلامی، کیهان بچه‌ها کمیک‌های آمریکایی را چاپ می‌کرد اما پس از انقلاب این روند متوقف شد. اکنون نیز برخی در حال دیدن انیمه‌ها هستند که آن هم همزمان با رونق موسیقی کِی‌پاپ و اپیزودهای سینمایی است؛ بنابراین چون این ذائقه از بین رفته است چندان نمی‌توان بر اساس نیاز مخاطب و بازار و … سیاست‌گذاری درستی کرد و نوعی گسست میان نسل جدید با موضوع کمیک شکل گرفته است.
باید از ظرفیت‌های بومی خود استفاده کنیم
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان تجاربی مانند “مجله گیلانی” که مشکلات را به زبان گیلکی می‌گفت و یا پر کردن دیوارهای مشهد با تصاویر شاهنامه که می‌توانست تبدیل به ظرفیتی برای استفاده بومی از کمیک در کشورمان شود، خاطرنشان کرد: در ایران پتانسیل‌های زیادی وجود دارد اما مشکلاتی مانند چگونگی پیوند بین سنت و مدرنیته، شکاف بین تصویرگری و نیاز مردم و سیاست‌گذاری دستوری مانع استفاده از این ظرفیت‌ها شده است. بنابراین از ذخایر موجود به دلیل نزاع ایدئولوژیک و نبود خزانه تخیل به خوبی استفاده نمی‌شود.
در بخش دیگری از این نشست، دکتر محمدحسن یادگاری، کارگردان مستند «ابرقهرمان و فراتر از آن» و مترجم کتاب «ابرقهرمان» ضمن تعریف فرهنگ عامه‌پسند به علاقه نوجوانان هر دوره، گفت: با توجه به لزوم انجام کار پژوهشی و تألیفی در حوزه فرهنگ عامه و علاقه شخصی تصمیم گرفتم کتاب «ابرقهرمان» ترجمه کنم، همچنین با توجه به تجربه مستندهای «باشگاه شهرت» و «فوتبال علیه دشمن» تلاش کردیم مستند این کتاب هم ساخته شود.
کمیک، ماهیت مطبوعاتی دارد
وی در پاسخ به این سوال که چرا از کمیک اقتباس‌های زیادی می‌شود، بیان کرد: کمیک و ابرقهرمان بر اساس نیاز روز است، به عبارتی کمیک ماهیتی مطبوعاتی دارد، باید محتوای روز داشته باشد تا بفروشد و بتواند هزینه‌هایش را تأمین کند. کمیک، رابط بین رسانه‌های مکتوب و تصویری است، بنابراین در صورت وقوع بحران‌های اجتماعی می‌توان بسیاری از صحبت‌هایی را که نمی‌شود در مطبوعات و رسانه‌های تصویری ارائه کرد با زبان کمیک منتقل کرد.
مترجم کتاب «ابر قهرمان» با ذکر مثالی در خصوص به روز بودن محتوای کمیک اظهار کرد: کمیک در آمریکا از دهه ۱۸۸۰ در جامعه وجود داشت است، ولی در اوایل قرن ۲۰ کمیک‌ها ژانر و شخصیت به خودشان گرفتند. برای مثال وقتی سوپرمن وارد عرصه کمیک شد که توانایی هر کاری به خصوص مبارزه با فساد سیستمی را داشت و این زمانی بود که آمریکا درگیر بحران اقتصادی بود. بنابراین به مرور شخصیت‌ها فانتزی شده و از مسائل روزمره اثرپذیرفته و بر آنها اثر می‌گذارند.
لزوم همگرایی متخصص، هنر و علوم‌انسانی در تولید کمیک
محمدحسن یادگاری ضمن تاکید بر اهمیت بازار،زیرساخت‌ها و قانون‌های تکمیلی آن اظهار داشت: برای استفاده از عناصر ایرانی در کمیک، لازم است تا از خود هنر استفاده کنیم. اصطلاحی وجود دارد که یک هنرمند ۵۰ درصد کارش هنر است و ۵۰ درصد دیگر دور زدن محدودیت‌ها، بنابراین برای دور زدن این محدودیت‌ها می‌توان از فناوری‌ها بهره گرفت تا حتی داستان‌های مصور موبایلی تولید کرد.
کارگردان مستند «ابرقهرمان و فراتر از آن» ضمن اشاره به شکاف میان متخصص، هنر و علوم‌انسانی، بر لزوم ارتقاء دانش و سواد تولیدکنندگان کمیک تاکید و یادآور شد: معمولا افراد علوم‌انسانی خوانده به سمت دو گروه دیگر می‌روند ولی آن دو گروه به سمت علوم‌انسانی نمی‌روند. برای خلق قصه نیاز به دانش است اما سوال این است که آیا هنرمندان یا تهیه‌کنندگان به اهمیت تعیین فرم رسیده‌اند؟ برای مثال شاهنامه یا کتاب عجائب المخلوقات که هم فلسفه قصه دارند و هم مطابق با آموزه‌های شیعه‌اند بار سینمایی هم دارند اما متاسفانه به شکل عملی روی آنها کار نشده است.
در پایان این نشست، پرسش و پاسخ میان دانشجویان و سخنرانان صورت گرفت.
ثبت دیدگاه