در بیست و سومین نشست «مساله شهر» که دوشنبه ۲۲ خرداد ماه در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد، نقش «اقلیم و معماری» در ایجاد «معماری شهر» مورد بررسی کارشناسان قرار گرفت.
به گزارش روابط عمومی حوزه هنری؛ تازه‌ترین نشست مساله شهر «گفتگوی انتقادی مدیریت شهری و علوم انسانی در باب شهر» با عنوان «اقلیم و معماری» با حضور دکتر مهدی رییسی، معمار و استاد دانشگاه، مهندس محمد مهدی کلانتری، دبیر پویش نجات بافت‌های تاریخی ایران و سیدفاضل سجادی، پژوهشگر حوزۀ شهر و معماری به عنوان دبیر نشست برگزار شد.
در ابتدای این نشست سیدفاضل سجادی با طرح این سوال که چگونه معماری با به کارگیری اقلیم ایجاد می‌شود؟ گفت: مساله اقلیم و مساله معماری به نظر من طبیعی‌ترین و مشخص‌ترین مساله‌ای است که ما در نسبت معماری با محیط و معماری با خود، با آن مواجه هستیم. در گذشته دورتر که دسترسی به انرژی وجود نداشت، معماری و معمار ناچار بود با تمهیدات لازم معمارانه به نوعی ارتباط، میان ساختمان و محیطی که در آن بنا می‌شود، برسد تا بتواند آسایش محیطی را از طریق تمهیدات معمارانه ایجاد کند. به همین خاطر آنچه خلق می‌شد نه فقط یک ادعای فرمال و یا یک بازی حجمی، که چیزی بود برای سکونت و استقرار در محیطی که درآن واقع شده بود.
وی ادامه داد: اما امروز ما بی‌نیاز
از معماری هستیم و ساختمان‌های ما با فشردن یک دکمه سرد و یا گرم می‌شوند. اینکه
چگونه ما با آمدن تکنولوژی معماری را به امر بیهوده‌ای تبدیل کرده‌ایم و متوجه نیستیم این خرده اقلیم‌های
شخصی که ایجاد می‌کنیم و تبدیل به اثر گلخانه‌ای می‌شود و شهر را جای بدتری برای
زندگی می‌کند و توان زیست و اکولوژیک ما را به تحلیل می‌برد و به سمت عمق و تباهی
حرکت می‌کنیم موضوعی است که می‌خواهیم در این نشست به آن بپردازیم.
سجادی افزود: ما با ساختمان‌هایی
که می‌سازیم در بدترین وضعیت از منظر اصلاح انرژی هستیم؛ به این دلیل که نمی‌دانیم
در کجا واقع شده‌ایم و کشور ایران جای دیگری از اروپا است و نمی‌توانیم عکس‌های
معماری ژورنالیستی اروپایی را در ایران ایجاد کنیم.
این پژوهشگر معماری اظهار داشت: اگر بخواهم از فهم خود دکتر رئیسی را معرفی کنم یک معمار به معنای واقعی است. معمار به معنای اینکه می‌سازد و مصالح را می‌فهمد. معمار به این معنا که طبیعت و محیط را می‌فهمد و مسئولیت اجتماعی خودشان را در زلزله‌ها و بحران‌هایی که به صورت طبیعی به ما وارد شده، انجام داده است. از او می‌خواهیم تحلیل خود را از ماجرای «اقلیم و معماری»، خرد ایرانی و همچنین خرد معماری ایران در رابطه با اقلیم بگوید.
ارتباط اقلیم با معماری تا مقایس جزء تا کل در معماری
مهدی رییسی در ادامه صحبت‌های
سجادی گفت: در مورد بحث «اقلیم و معماری» می‌توان یک عمر گفت و شنود کرد. «اقلیم و
معماری» نسبتی با هم دارند و از جهتی نسبت حیاتی با هم دارند. ارتباطی که «اقلیم
با معماری» پیدا می‌کند از مقایس جزء تا مقیاس کل معماری را در بر می‌گیرد.
وی افزود: از مصالح ساختمانی تا
هویت معماری، از اقلیم متاثر می‌شود. به طور مثال بافت شیراز و یا بافت شهرهای
دیگر که چهر ه شهرسازی و معماری آن‌ها، یکی از عناصری است که هویت این بافت‌ها را
تشکیل می‌دهد، به اقلیم و پیرامون خود توجه ویژه‌ای داشته‌اند. هم از منظر کمی که
می‌توان به پارامترهای اقلیمی مانند دما، بارش، تابش، رطوبت اشاره کرد و هم از
منظر کیفی محیطی که معمار نسبت‌‌هایی بین آن‌ها کشف می‌کند.
این استاد دانشگاه اظهار داشت:
اقلیم از مقیاس جزء از مصالح تا کلان‌ترین وجه معماری که بحث مفهوم، معنا و هویت
نهایی معماری ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد، یک ارتباطاتی را برای ما آشکار می‌کند
که در معماری و شهرسازی امروز مجهول است. به‌طور مثال اگر بخواهیم تصویری از
ساختمان‌ها که در کلان‌شهرهای امروزی وجود دارد به شهروندان نشان بدهیم و بگوییم
که این تصویر کجای ایران واقع شده است، هیچ کس شاید نتواند به دقت بگوید که کجاست.
رییسی ادامه داد: این امر نشان
می‌دهد، آن کسی که معماری را طراحی کرده است اقلیم را به‌عنوان یک عامل تاثیرگذار
در مقایس جزء تا کل نادیده گرفته است. این مساله از زمانی شروع شد که اینترنشنال
استایل در دوره مدرن مطرح شد و یا یک نگاه مدرنیستی به آن شد، نتیجه‌ای که حاصل شد
این است که ما یک معماری را به نقاط مختلف تحمیل کرده‌ایم که حس و عکس‌العملی نسبت
به اقلیم ندارد. این نوع معماری می‌گوید اقلیم هر چه هست، باشد و من چیزی را می‌سازم
فارغ از اقلیم و یا هر چیز دیگر که برای خود کار کند. نتیجه آن است که ما در
شهرسازی برای هر بعدی از معماری که اقلیم هم یکی از ابعاد آن است باید هزینه
بپردازیم و این فرآیند به وضع کاریکاتوری معماری امروز ما تبدیل می‌شود.
اقیلم بعد دیگری از معماری
رییسی بیان کرد: در تعریف کلی
باید بگوییم اقلیم هم یک بعد از معماری است. وقتی در دانشگاه‌ها گرایش‌های زیادی
در معماری به وجود آمد، عده‌ای بر این باور بودند که اگر قرار باشد در گرایش خاصی
در معماری تخصص داشته باشند با دیگر قسمت‌های معماری کاری نداشته باشند. به طور
مثال اگر در قسمت طراحی شهری تخصص دارند، با قسمت‌های دیگر معماری کاری ندارند.
وی افزود: ما به دنبال آسیب‌شناسی
هستیم و قصد نداریم بگوییم، جامعه معماری ما اینگونه فکر می‌کند، اما زمانی که این
تفکر وجود داشته باشد، این القای ضمنی به مخاطب و به جامعه انتقال داده می‌شود که
می‌توان تنها یک بعد را تبدیل به معماری کرد و از ابعاد دیگر غفلت کرد. بنابراین
نتیجه می‌شود اینکه وقتی به صورت عملی به بافت تاریخی یک شهر نگاه می‌کنیم، می‌گوییم
که معماری قشنگی بود و دوره این معماری تمام شده است و بود و نبود این نوع معماری
خیلی فرقی نمی‌کند، زیرا ذهن آن‌هایی که تصمیم گیرنده هستند، نسبت به آن ارزش‌هایی
که باید به صورت تجمعی در معماری باشد، ارزش‌زدایی شده است.
نقش پوششی مصالح در ضعف
معماری با عنوان «معماری صنعتی»
رییسی عنوان کرد: وقتی که از
مصالح «پرانرژی» در ساختمان استفاده می‌کنیم، در واقع معماری نکرده‌ایم. به تعریف
دقیق‌تر مصالحی که برای تولید آن‌ها انرژی زیادی مصرف شده است، اگر در ساخت و ساز
استفاده شود، معماری به شکل واقعی خود انجام نشده است و برای تطهیر آن از اسم
«معماری صنعتی» استفاده می‌کنیم.
وی اظهار داشت: مصالح از نظر
سطح انرژی که برای تولید آن‌ها مصرف شده است به سه دسته کم انرژی، میانه و پرانرژی
تقسیم می‌شوند. به طور مثال «آهن» مصالح صنعت است و پول زیادی برای آن صرف شده است
و این هزینه از اقتصاد جامعه تامین می‌شود. در حالی‌که وقتی معماری‌های تاریخی را
نگاه می‌کنیم، آن زحمتی که طبیعت طی سال‌ها کشیده را با «معماری صنعتی» از بین
برده‌ایم. به دیگر سخن «معماری اقلیمی» در معماری شهرسازی و ساختمان‌های ما وجود
ندارد.
نقش آموزش، پژوهش و اجرا در
معماری
این استاد دانشگاه در ادامه
گفت: در زمینه دانشگاهی و پژوهش هم می‌توان گفت این فرصت به دانشجو داده نشده است.
اگر ما سه حوزه آموزش، پژوهش و اجرا را در حوزه معماری و شهرسازی داشته باشیم و
صرفا در مورد ارتباط «اقلیم و معماری» صحبت کنیم، مشخص است این سه حوزه هر کدام
راه خودشان را می‌روند. به تعریف دقیق‌تر انسجام و ارتباطی بین این سه حوزه در
«معماری اقلیمی» وجود ندارد. در واقع در «معماری اقلیمی» آنچه وجود دارد در بخش
اجرا وجود ندارد. نتیجه این می‌شود هر کدام از اهالی این سه حوزه به تنهایی حوزه
خود را توجیه می‌کنند.
اقتصاد و معماری
رییسی در بخش دیگر از سخنان خود به موضوع «اقتصاد در معماری» اشاره کرد و گفت: اقتصاد نیز یکی از اصول مهم در معماری است. به دیگر سخن نمی‌توانیم معماری کنیم بدون اینکه به موضوع اقتصاد فکر نکنیم. برای تمام تصمیماتی که در تعامل با معماری و محیط پیرامون معماری گرفته می‌شود باید به موضوع اقتصاد توجه کرد و آن را راعایت کرد. به بیان ساده‌تر در معماری هم در مقیاس جزء و هم در مقیاس کل باید به این موضوع اقتصاد توجه کرد.
نقش نظام مهندسی در «معماری اقلیمی»
در ادامه این نشست مهندس محمد‌مهدی
کلانتری با اشاره به نقش «نظام مهندسی» در «معماری اقلیمی» گفت: نظام مهندسی در
راستای جهانی شدن و نظم نوین جهانی برای از بین‌بردن تفاوت‌های فرهنگی نفی تمایزها
و تفاوت‌ها و همچنین برای ایجاد یک فرهنگ واحد و برای یکسان‌سازی و همچنین یک شکل‌سازی
در ایران به وجود آمده است. در معماری نیز این اتفاق افتاده و نظام مهندسی شکل
گرفت تا این نظام را پیاده کند و به خوبی هم توانست این کار را نجام دهد.
وی عنوان کرد: خانه‌های تاریخی
در یزد، کاشان، اصفهان و شیراز همه با هم متفاوت هستند. شما نمی‌توانید در این
شهرها خانه‌های یک شکل پیدا کنید. ولی با این سیستم نظام مهندسی حال حاضر شما آن
ساختمانی را در کردستان ساخته اید، در یزد و دیگر شهرها نیز باید به همان شکل بسازید،
چون این خواسته «نظام مهندسی» است و اگر غیر از این باشد مجوز نمی‌دهند.
کلانتری افزود: بعد از ثبت جهانی در بافت تاریخی یزد دوستان تلاش کردند نظام مهندسی نوعی مرمت را ایجاد کنند تا بتوان خانه‌ها را در بافت تاریخی به شکل خانه‌هایی که در گذشته بود، بسازند. بعد از تلاش‌های بسیار فقط این اتفاق در شهر یزد رخ داد. به عقیده من یک تعمدی برای هم‌‌شکل‌سازی، یکسان‌سازی، از بین بردن فرهنگ اقلیمی که قانون هم شده است، وجود دارد.
معماری گذشته و نقش آن در «اقلیم و معماری»
رئیسی در ادامه این نشست با
اشاره به این موضوع که معماری گذشته ما یک کتاب زنده برای الگوسازی در «اقلیم و
معماری» است، گفت: با تحقیق و بررسی که بر روی «دانشکده معماری یزد خانه رسولیان»
که یک بنای تاریخی در بافت یزد بود، انجام دادم به این نتیجه رسیدم صد راهکار
معمارانه در این بافت تاریخی برای موضوع اقلیم انجام شده بود. اگر می‌خواهیم بحث
«اقلیم در معماری» پیاده شود، باید در مرحله اول، جامع‌نگر به این موضوع نگاه کنیم.
وی افزود: باید ارتباطات بین
حوزه‌های آموزش، پژوهش و اجرا را به شدت مورد توجه قرار دهیم و آموزش‌های اقلیمی،
پژوهش‌های اقلیمی که انجام می‌دهیم و همچنین معماری، سیستم ساختمانی و نظام مهندسی
و مجموعه‌های اجرایی باید متناسب با نیاز کشور باشد. اگر می‌خواهیم معماری ما
آسایش جسمی و آسایش روحی انسان‌ها را فراهم کند باید به سمتی برویم که وابستگی
مردم و همچنین گرفتاری مردم نسبت به معماری کاهش پیدا کند.
«معماری
اقلیمی» با وضعیت امروز ما امکان‌پذیر است؟
سجادی در ادامه عنوان کرد: ما
می‌خواهیم به موضوع «اقلیم و معماری» و همچنین ماجرای انرژی و مصرف انرژی
بپردازیم. اگر ما به سمت این برویم که اقتصاد معماری درست شود و اگر بخواهیم به
سمت این سه‌گانه برویم که اتفاقا همه جا آن را داریم و نه فقط در مورد «اقلیم»
بلکه در مورد «فن ساخت» نیز داریم، آیا آن چیزی که ما از «معماری اقلیمی» می‌گویم
با وضعیت امروز ما امکان‌پذیر است؟
وی بیان کرد: می‌خواهیم به این
موضوع بپردازیم یا سوال را یک پله جلوتر ببریم که چطور ما با وضعیت امروزی که در
حوزه‌های آموزش، پژوهش و اجرا و همچنین نظام‌ها و قوانین داریم، باید «اقلیم» را
در گام اول زشتی‌های آن را بگیریم و بگوییم مهم است و آن را به مساله تبدیل کنیم؟
این نشست و یا گفت‌وگوی‌های این‌چنین که مشکلات امروز را پیگیری می‌کند به دنبال
این است که بگوید همه این عناصر و همه این شرایطی که به معماری می‌انجامد، اینها
چطور باید با هم نسبت و ارتباط برقرا کنند تا بعد از چندین جلسه ما بتوانیم
بگوییم، ببینید اجزای معماری را شناسایی کردیم.
این پژوهشگر حوزه معماری عنوان کرد: وقتی در مورد اقلیم صحبت می‌کنیم، چند بخش و موضوع دارد و یک بخش آن «انرژی» و بخش دوم «فهم ایران» است، وقتی از «اقلیم» صحبت می‌کنیم «ایران» را باید فهمید. ما در این سرزمین زندگی می‌کنیم و به هر شکل که ساخت و ساز کنیم ما در این هوا تنفس می‌کنیم.
ثبت دیدگاه