بحران کرونا؛ از تأملات هستی شناسانه تا منازعات هویتی | پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی

پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی

  • اخبار
  • انتشارات
  • گروه های پژوهشی
    • گروه مطالعات اجتماعی فرهنگ و هنر
      • میز مطالعات جنگ و دفاع مقدس
    • گروه مطالعات رسانه
    • گروه حکمت هنر
      • میز مطالعات موسیقی
    • گروه مطالعات اندیشه معاصر انقلاب اسلامی
    • گروه سیاستگذاری و مدیریت فرهنگ و هنر
    • میز تخصصی فلسفه و سینما
    • میز تخصصی فقه هنر
  • اولویت‌های پژوهشی
    • معرفی گروه مطالعات رسانه
      • معرفی میز فلسفه فضای مجازی
    • معرفی گروه مطالعات اجتماعی فرهنگ و هنر
      • معرفی میز مطالعات جنگ و دفاع مقدس
    • معرفی گروه حکمت هنر
      • معرفی میز مطالعات موسیقی
    • معرفی گروه سیاستگذاری و مدیریت فرهنگ و هنر
    • معرفی گروه مطالعات اندیشه معاصر انقلاب اسلامی
    • معرفی میز تخصصی فقه هنر
    • معرفی میز تخصصی فلسفه و سینما
  • باشگاه هنر و اندیشه
  • نشریه بیناب
  • فروشگاه کتاب
  • نگارخانه
  • تماس با ما
  • اخبار
  • انتشارات
  • گروه های پژوهشی
    • گروه مطالعات اجتماعی فرهنگ و هنر
      • میز مطالعات جنگ و دفاع مقدس
    • گروه مطالعات رسانه
    • گروه حکمت هنر
      • میز مطالعات موسیقی
    • گروه مطالعات اندیشه معاصر انقلاب اسلامی
    • گروه سیاستگذاری و مدیریت فرهنگ و هنر
    • میز تخصصی فلسفه و سینما
    • میز تخصصی فقه هنر
  • اولویت‌های پژوهشی
    • معرفی گروه مطالعات رسانه
      • معرفی میز فلسفه فضای مجازی
    • معرفی گروه مطالعات اجتماعی فرهنگ و هنر
      • معرفی میز مطالعات جنگ و دفاع مقدس
    • معرفی گروه حکمت هنر
      • معرفی میز مطالعات موسیقی
    • معرفی گروه سیاستگذاری و مدیریت فرهنگ و هنر
    • معرفی گروه مطالعات اندیشه معاصر انقلاب اسلامی
    • معرفی میز تخصصی فقه هنر
    • معرفی میز تخصصی فلسفه و سینما
  • باشگاه هنر و اندیشه
  • نشریه بیناب
  • فروشگاه کتاب
  • نگارخانه
  • تماس با ما

بحران کرونا؛ از تأملات هستی شناسانه تا منازعات هویتی

۱۳۹۹-۰۲-۰۱ ۱۳۹۹-۰۲-۰۱ بازدید : 2690

دومین نشست از نشست­های مجازی «بررسی ابعاد فرهنگی و اجتماعی پدیده­‌ی کرونا» ۲۸ فروردین ماه از سوی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار شد.

دکتر سجاد صفار هرندی مدیر گروه مطالعات اجتماعی و فرهنگی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، دومین مهمان گفتگوی مجازی در باب بررسی ابعاد فرهنگی و اجتماعی پدیده­‌ی کرونا در مقدمه­‌ی این گفتگو بیان کرد: رسالت دانش و به طور اخص علوم انسانی معنابخشی به جهان انسانی و توضیح تجربه­‌ی زنده اوست. از این رو، در هنگامه­‌ی مواجهه با بحران حاد و خطیری چون کرونا، اهل نظر و اندیشه فضا را غنیمت می‌­شمارند تا رنگ اندیشۀ خود را بر واقعیت جاری بزنند و وضعیت را بر حسب دستگاه خود معنا کنند. در عین حال، کارکرد و ویژگی چنین تجاربی فراهم آوردن مجالی است تا اهالی دانش در رویارویی با یک وضعیت بغرنج، ایده­‌های خود را به آزمون گذاشته و محدودیت­‌های آن را دریابند.

وی افزود: در رابطه با مسئله‌­ی کرونا جدای از جنبه­‌های ژئوپلیتیک و اقتصادی که در جای خود مهم است، یکی از مهمترین ایده­‌های نظری که این روزها طنین آن بیشتر از قبل شنیده می­شود و صرفاً از جانب منتقدین مدرنیته، سنت‌گرایان یا اهالی الهیات و متألهین نیست بلکه  بسط و عمومیت بیشتری یافته، اذعان بر مسئله­‌ی عجز و ناتوانی انسان در مقابل عظمت هستی و در معنای محدود این دنیایی آن در برابر طبیعت است. حتی یورگن هابرماس که خود را وارث سنت روشنگری می­داند در خصوص این اپیدمی جهانی بر همین نکته دست گذاشته و ناتوانی و جهل بشر را متذکر می‌­شود. 

صفار هرندی در ادامه بیان کرد: آنچه که ماهیت رویداد اخیر را با رنج و مشکلاتی که در گذشته­ بشر با آن روبرو بوده متفاوت می­‌سازد، فراگیر و فراتر بودن از تجربه­‌های فردی و محلی انسان است.  مسئله عجز همیشه در تاریخ بشر بوده است و هر انسانی به صورت وجودی و درونی در موقعیت­‌های گوناگون رنج ، ناکامی، مرگ عزیزان و غیره را تجربه کرده است، اما امروز این عجز و ناتوانی به طور همزمان و فراگیر خود را بر آحاد بشر تحمیل کرده است. کل پروژه­‌ی مدرنیته به یک معنا تلاشی بود برای محافظت انسان در برابر این بلایا. آن چیزی که مسئله­‌ی کرونا را خاص می­کند، از یک سو جهان­شمول بودن و از سوی دیگر نسبت آن با کلیت مدرنیته و تمدن جدید غرب است. بعد از گذشت حدود ۳۰۰ سال از داعیه­‌های نجات­بخشی علم و تاکید بر قدرت و سلطه­‌ی انسان بر جهان به واسطه­‌ی علم،  شاهدیم که کرونا یک دهن­کجی به همه­‌ی این داعیه­‌ها و دعاوی کرده و بار دیگر عجز و محدودیت وجودی انسان در برابر هستی را به او متذکر می­شود. همان فقر وجودی انسان که در سنت عرفان و حکمت اسلامی خصوصاً حکمت صدرایی اشاره شده است.

مسئله اینگونه نیست که با پیشرفت علم و تکنولوژی  مصائب انسان حل و فصل شود. انسانی که تا حد زیادی رخدادهای طبیعی را در جهت مقاصد، مطامع و منافع خود به تصرف در آورده است، به یک­باره متأثر از ویروس کرونا، آگاه میشود که مسألۀ ناتوانی و انقیادناپذیری هستی نسبت به انسان نهایتاً لاینحل است. این چیزی نیست که با دانش بیشتر یا توسعه بیشتر یا امثال آنها حل و فصل شود. بلکه مسأله­ای هستی­شناختی است. وضع انسان در نسبت با هستی است.  البته تذکر به این به عجز و فقر به معنای نفی علل و اسباب، قدری­گری و انفعال وجودی نیست، بلکه نگرشی است که کل این اسباب را فاقد اصالت می داند و با  نگاه توحیدی آن را فاقد موضوعیت می­داند.

وی افزود: فقر وجودی انسان در مواجهه با بحران کنونی اتفاق مهمی است که حتّی بشر مدرن، سخنگویان مدرنیته و روشنفکران هم به آن اشاره می­کنند. ­این نقطه‌ای است که بحث فرهنگ و هنر هم می­‌تواند به میان بیاید. تجربه­‌ی وجودی و لحظه یا آن خاصی از خلال این اپیدمی و پاندمی جهانی پیدا شده است. فرهنگ و هنر می­تواند به این تجربه­‌ی جهانی عمق ببخشد وآن را از ساحت ناخوداگاه به ساحت خوداگاه بیاورد. به خصوص هنری که خود را در نسبت با مسئله­‌ی امر قدسی و حقیقت توحید فهم و معنا می­کند و از آن به هنر دینی تعبیر می­‌شود. کارکرد و کارویژه­‌ی فرهنگ و هنر این است که این لحظه و آنِ خاص را به طور دائم، حتّی زمانی که ما از این تجربه عبور کردیم، متذکر شود و موقعیت بنیادین وجودی ما را در نسبت با آن تعریف کند.

وی در ادامه گفت: ذهنیت طرح شده از سوی برخی جامعه­‌شناسان و روان‌شناسان در دوران مدرن ، باور و عقیده‌ی دینی را محصول موقعیت­‌های ترس می­داند که به واسطه­‌ی یک امر متعالی تلاش می­کند تا بر هراس خود چیره شود. اندیشه دینی باید این توضیح و معادله را به صورت واژگونه بازسازی کند. مبنای این توضیح نگاه مبتنی بر توحید و فقر کل ماسوا نسبت به مبدأ و منشأ هستی است. در واقع شرایط رنج و ابتلا به شدائد موقعیتی است تا حقیقت محجوب امکان پدیداری پیدا کند. باور به امر متعالی، امری فطری است که به هنگام حوادث، مورد توجه انسان واقع می­شود. احوال و غفلت روزمره یک نوع حجاب است و موقعیت­‌های خاص ما را نسبت به وضع حقیقی خود در هستی آگاه می­کند. همانطور که قرآن می­فرماید: فَإذا رَکِبُوا فِی الفَلکِ… و این چیزی است که به عنوان یکی از مضامین جدی، محورهای مهم و دستورکار قلمرو هنر و اندیشه میشود به آن توجه کرد.

این پژوهشگر حوزه­‌ی فرهنگ بیان کرد: پدیده­‌ی کرونا با همه­‌ی مهیب بودن روزی به پایان خواهد رسید و بعید است که پایان تاریخ باشد. عقیده ندارم که این تجرب‌ه­ی خاص جهانی، حصار و قلعه­‌های امنی را که تمدن‌­ها، گروه­‌ها، هویت‌های فرهنگی، اجتماعی و صنفی برای خود ایجاد کرده‌­اند، را از بین ببرد و ذوب کند، به خصوص با شناختی که از اصحاب علوم انسانی داخلی داریم. به عنوان یک مطایبۀ کاملاً جدی باید امیدوار باشیم که در غرب حرکتی صورت گیرد، شاید از تبعات و نتایج آن در اینجا بهره ببریم، چون تا وقتی از مرکز پیام نیاید اصحاب پیرامون کاری از پیش نخواهند برد. می­توان امید داشت تا اصحاب اندیشه و هنر از این تجربه­‌ی جمعی جهانی کوله‌بار خود را پرکرده باشند برای منشا خلاقیت و  آفرینش­های هنری برجسته در جهت نگاهی که مطرح شد.

دکتر صفار هرندی در پایان در پاسخ به این سؤال که آیا در حوزه­‌ی فرهنگ عمومی و سیاست نگاهی که ما از قبل به غرب داشتیم تغیری کرده یا نه؟ گفت: از حیث فردی و روانشناسی با توجه به برداشت شهودی که من از اطراف خود دارم، به نظر می­رسد در بطن این تجربه ما با گرایشاتی نسبت به جنبه‌های دینی، اخلاقی و اجتماعی روبرو هستیم.  نمودهایی همچون یاد مرگ و بی اعتباری دنیا و اهمیت و اصالت یافتن مسائل اخلاقی،عاطفی و خانوادگی نسبت به دغدغه­‌های قدرت و ثروت. اما از حیث جمعی برای جامعۀ ما ماجرای اخیر کرونا جدا از زاویه‌­ای که تا الان گفتگو کردیم، حاوی تکانه مهمی از حیث مباحث هویتی بود. تجربه­‌ی جهانی اخیر، شاید بتواند نقطه عطفی در مناسبات هویتی ما و غرب باشد. روشنفکرانی که هویت خود را در سایه­ی  تفکرات غربگرایانه تعریف کرده­‌اند و قلعه­‌ی محکمی از آن ساخته اند، دچار ضربه و خلل­‌های جدی خواهند شد.

در طول دو سه دهه اخیر با جریانی روبرو هستیم ­که هم جنبه‌ی رسانه­ ای دارد که رسانه­‌های داخلی و خارجی به آن پرداخته­‌اند و هم جنبه نظری و شبه نظری که در بسیاری از اظهارات روشنفکران غربگرا در فضای سیاسی و اجتماعی ایران می­بینیم، حتّی در قالب لطیفه وارد مناسبات بین فردی جامعه­‌ی ما هم شده که من نام آن را «ایده استثناانگاری» مینامم. ایده‌­ای که معتقد است یک سری ویژگی­‌های خاص که عموما  بد، منفی و استثناء هستند در مردم ایران وجود دارد که آن­ها را از جامعه­‌ی متمدن، عقلانی و نظم یافته غرب متمایز می­کند. یک رابطه­‌ی دو قطبی که در یک سو همه­‌ی رذائل و ضعف­‌ها و از سوی دیگر آن همه­‌ی کمالات و مطلوبات قرار دارد، با تاکید بر اینکه همه­‌ی مشکلات و مسائلی که با آن مواجه هستیم اسثنائی و مخصوص جامعه­‌ی ایران است. این جریان به صورت سازمان­یافته تبدیل به بخشی از ذهنیت یک جمع مهم و قابل ملاحظه­ از مردم ایران شده، طبقه­‌ی متوسط  شهری که به نوعی گرایشات نوخواهی، احساس خودباختگی و تحقیر هویت ملی در بین آن­ها وجود دارد.

بحران کرونا و مجموع اتفاقاتی که در نظام سلامت و بهداشت کشورهای توسعه یافته افتاد، تصمیمات به سرعت تغییر یابنده، حالت پریشانی و بلاتکلیفی و تبعات آن در صحنه­‌ی اجتماعی و فرهنگی این جوامع، تصویر واقعی غرب را نمایان کرد. گرچه روشنفکران غربگرای ایرانی این فرصت را به خود در جهت بازنگری در ایده­‌های قبلی نخواهند داد و کماکان در حال احیای گفتمان گذشته از یک زاویه­‌ی جدید هستند. فقط تعداد محدودی اذعان می­دارند که بر خلاف تلقی قبل جامعه­‌ی ایران پوچ و فاقد سرما­یه­‌ی اجتماعی نیست و می­تواند در مقابل چنین مسائلی تاب­آوری داشته باشد.

امکانات
برچسب ها
سجاد صفار هرندیکرونا
ثبت دیدگاه
برای صرف‌نظر کردن از پاسخ‌گویی اینجا را کلیک نمایید.

درس‌گفتار و دوره‌های آموزشی
بیناب، مجلۀ تخصصی فرهنگ‌وهنر
دیدگاه
شیوع کرونا در شرایط افول مدرنیته؛ مقدمه تحولات بزرگ

شیوع کرونا در شرایط افول مدرنیته؛ مقدمه ...

۱۳۹۹-۰۳-۱۹
آیا ما یک جامعه کوتاه مدت، استبدادزده و ورشکسته هستیم؟

آیا ما یک جامعه کوتاه مدت، استبدادزده و ...

۱۳۹۹-۰۲-۱۳
بحران کرونا؛ از تأملات هستی شناسانه تا منازعات هویتی

بحران کرونا؛ از تأملات هستی شناسانه تا م...

۱۳۹۹-۰۲-۰۱
کتاب‌های جدید پژوهشکده
پیشنهاد سردبیر
در نشست «شورش شیرین در خیابان‌ها» مطرح شد؛                                         هنر گرافیتی بازتاب‌دهنده ناخرسندی انسان در شهر است

در نشست «شورش شیرین در خیابان‌ها» مطرح ش...

۱۴۰۱-۰۵-۰۸
نشست “نور، صدا، تصویر، بی‌حرکت”؛ با نگاهی به عکس صحنه‌پردازی شدۀ “فرصت بحران”برگزار می‌شود

نشست “نور، صدا، تصویر، بی‌حرکتR...

۱۴۰۱-۰۳-۲۸
در محفل عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار بررسی شد؛ علت فراگیری سرود سلام فرمانده چیست؟

در محفل عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار بررس...

۱۴۰۱-۰۳-۱۸
کتاب «خط باریک سرخ»؛ به بازار نشر آمد

کتاب «خط باریک سرخ»؛ به بازار نشر آمد

۱۴۰۱-۰۲-۱۰
مطالب پربازدید
  • کتاب” سبک زندگی کارمندی” به ... - 981 بازدید
  • «شیوه های مختلف نقد هنری» به چاپ چهارم ر... - 957 بازدید
  • کتاب «خط باریک سرخ»؛ به بازار نشر آمد - 928 بازدید
  • صنوبری: نگاه مجتهدی تمدنی است /یادگاری: ... - 918 بازدید
  • در محفل عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار بررس... - 913 بازدید
  • پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار می کن... - 91 بازدید
    • برنامه های پژوهشی
    • هیئت علمی
    • چارت
    • درباره ما
    • تماس با ما
    • کتابخانه الکترونیک
    کلیه حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی است.
    LemonTheme